Leren leren

• Algemeen
• Secundair onderwijs

Waar denk jij aan
bij 'leren leren'?

INLEIDING

Kijk naar de volgende letterreeks. Je krijgt 15 seconden om de reeks te onthouden. Noteer niets.

                                                 SRMVSRMVMSRD

Bekijk het volgende filmpje: Waarom nog leren als Google alles weet? 

Beantwoord de vragen. Neem notitie in je Atomaschrift.

- Wat is het verschil tussen kennis en informatie?

- Wat is het verschil tussen je werkgeheugen en je langetermijngeheugen?

- Wat is het verschil tussen kennis en informatie?

- Wat is het verschil tussen kennis en informatie?

kennis = verwerkte informatie (die zit in je langetermijngeheugen)

- Wat is het verschil tussen je werkgeheugen en je langetermijngeheugen?

- Wat is het verschil tussen je werkgeheugen en je langetermijngeheugen?

werkgeheugen = geheugen dat je gebruikt om na te denken; je bewustzijn, snel overbelast (beperkt tot 7)

langetermijngeheugen= stockageplaats van alles wat je weet

Leren leren: #hoedoedegijda?

Ik studeer met muziek op de achtergrond.

Altijd!

Soms wel, soms niet.

Nee. Voor mij is stilte cruciaal!

Ik gebruik een planningsdocument
(bv. agenda)

Altijd!

Soms wel, soms niet.

Nee...

Ik leg mijn telefoon weg wanneer ik moet studeren.

Altijd!

Soms wel, soms niet.

Ben je gek?! Nooit!

Ik plan ontspanningsmomenten in.

Altijd!

Soms wel, soms niet.

Nee...

Mijn cursussen en notities zijn volledig.

Altijd!

Van sommige vakken wel!

Nee...

Mijn studieplek is opgeruimd.

Altijd!

Soms wel, soms niet.

Nee...

Mijn cursussen steken netjes in een map.

Altijd!

Van sommige vakken wel!

Nee...

Ik lees en herlees en dan ken ik de leerstof.

Ja zo lukt het me altijd.

Soms lukt dat, soms lukt dat niet.

Dat is voor mij niet voldoende.

Ik maak schema's van de leerstof.

Altijd!

Van sommige vakken wel!

Nee...

Fabel of feit?

Herlezen helpt je om de leerstof dieper te verwerken.

1. Feit
2. Fabel

Herlezen helpt je om de leerstof dieper te verwerken.

--> FABEL

herlezen 

= oppervlakkig

- verraderlijk (illusie dat je alle leerstof beheerst)

Markeren in een tekst helpt met onthouden.

1. Feit
2. Fabel

Markeren in een tekst helpt met onthouden.

--> FABEL: Je ziet geen verbanden - Je focust op bepaalde delen

--> FEIT: Slim markeren brengt wel structuur aan,

maar je moet iets DOEN met de leerstof!

Je onthoudt leerstof beter als je met de hand aantekeningen maakt, dan wanneer je typt.

1. Feit
2. Fabel

Je onthoudt leerstof beter als je met de hand aantekeningen maakt, dan wanneer je typt.

--> FEIT 

Als je iets opschrijft of iets tekent, dan worden vooral die regio’s in je brein geactiveerd die met memoriseren te maken. Als je tikt op de computer gebeurt dat niet. Met andere woorden: de handbeweging helpt bij het onthouden.
Iemand die schrijft, heeft wat meer moeite nodig. Je kan niet alles gaan opschrijven, en je moet dus selecteren. En selecteren is nadenken. 

(Pedro De Bruyckere in Nieuwe Feiten)

Muziek luisteren helpt om je te concentreren.

1. Feit
2. Fabel

Muziek luisteren helpt om je te concentreren.

--> FEIT: betere stemming

--> FABEL:  leidt snel af

--> kies liever voor stilte / muziek met een 

tragere beat, zonder zang

Door fouten te maken, leer je.

1. Feit
2. Fabel

Door fouten te maken, leer je.

--> FEIT

Als je denkt dat je fouten maakt “omdat je nu eenmaal niet 

zo slim bent” dan ga je er ook weinig van leren. (fixed mindset)

Als je ervan overtuigd bent dat je jezelf altijd kunt verbeteren, 

dan helpen fouten je om dat ook daadwerkelijk te doen. 

(growth mindset),

Aan 1 stuk "doorblokken" is efficiënt.

1. Feit
2. Fabel

Aan 1 stuk "doorblokken" is efficiënt.

--> FABEL

Gespreid leren = veel effectiever!

Wat werkt dan wel?

5 STAPPEN

STAP 1: PLANNEN

Plannen van schoolwerk

Leerdoel

Aan het einde van de les kun je je schoolwerk plannen op basis van je weekoverzicht en verschillende taken.

Introduceer het leerdoel van de les aan de leerlingen. Benadruk het belang van effectief plannen.

Evaluatie

Introduceer het leerdoel van de les aan de leerlingen. Benadruk het belang van effectief plannen.

Je vaste weekplanner

Maak een overzicht van al je activiteiten: duid dit aan in de weekplanner.

Denk daarbij aan: hobby's, vakantie- weekendwerk, en andere verplichtingen die wekelijks terugkomen.

Nu je een overzicht hebt van je weekinvulling, kan je bepalen wanneer je aan schoolwerk kan werken. Duit die beschikbare tijd aan in je weekplanner.

Plaats hier een foto van je ingevulde planning

Beschikbare tijd voor schoolwerk

Nu je een overzicht hebt van je weekinvulling, kan je bepalen wanneer je aan schoolwerk kan werken. 

Opdracht:  Bepaal wanneer je tijd hebt om aan schoolwerk te werken op basis van je weekoverzicht. Zet deze beschikbare tijd mee in het overzicht. 

Laat de leerlingen hun beschikbare tijd voor schoolwerk berekenen op basis van hun weekoverzicht.

Je planningsagenda

Noteer: (tip: kleurencode)

• aangekondigde taken en/of toetsen

• mogelijke onverwachte toetsen 

• welke taken of toetsen je nog moet inhalen

• grotere projecten, stage-opdrachten, gip, extra oefeningen en andere        speciale taken

• ev. extra materiaal 

--> 10 minuutjes

Heb je nog vragen?

De leerlingen voeren hier drie dingen in die ze in deze les hebben geleerd. Hiermee geven ze aan wat hun eigen leerrendement van deze les is.

Groeiportfolio - Feedbackmoment - zelfstudie

Ga naar Smartschool > Leerlingvolgsysteem > Groeiportfolio

> Groene plusteken > Vul titel in: Groeiportfolio 2023-2024

• Vul alles grondig in
• Denk goed na over welke vakken jij moet bijwerken (remediëring) of voor welke vakken je extra uitdaging kan gebruiken (uitbreiding)
• Je bespreekt nadien dit portfolio met je leerkracht 

Groeiportfolio ingevuld?

Wacht je beurt af om dit te komen bespreken.

Ondertussen doe je aan zelfstudie. Vul aan in de LessonUp waar jij dit lesuur aan werkt.

Academisch taalgebruik

• Ga naar orient.skillville.be
• Meld je aan met edudo-account
• Ga naar Outlook > kopieer de code en vul deze code in op de webpagina
• Klik rechtsboven op + > vul de code die je lk geeft (759383)  om in de klas 5DOF te geraken

zelfstudie

Voorwaarden

• Zelfstudie = EIGEN materiaal en bank
• Brein - Boek - Buur - Baas
• Respect en rust voor ieders leerproces
• Concreet plan
  Wat ga jij doen? Wat heb je daarvoor nodig? Hoelang zal je ermee bezig zijn?

Wat ga jij vandaag doen: vak, lesonderwerp, taak (bv. samenvatting maken, studeren, inhalen), materiaal, tijd.

a) Is jouw zelfstudie geslaagd?
b) Wat ga je volgende keer anders doen?

Planning 

Noteer wat je tegen wanneer moet klaar hebben.

STAP 2: VERKENNEN

Deze verkenningsfase is cruciaal om alles wat je verder leest in de cursus te kunnen situeren.

Gebruik de inhoudstafel als startpunt.

Hoe kan de inhoudstafel je helpen bij het studeren?

overzicht van alle hoofdstukken 

"kapstok" 

--> deel van de cursus gemakkelijk te kunnen vinden 

-->  geeft duidelijkheid over de structuur van de cursus

Inhoudstafel bewerken

kenrwoorden markeren

ev. zelf extra structuur aanbrengen: nummering, hooftitels markeren

• Te kort (1-2 niveaus) --> breid de inhoudstafel uit, voeg kernwoorden van tussentitels toe
  
• Te lang (> 1 pagina) --> verkort de inhoudstafel tot 1 pagina, noteer enkel kernwoorden
  
• Net goed (+/- 1 pagina) --> leg het naast je of hang het op terwijl je studeert
  

Hoe maak je een inhoudstafel?

Word, Google doc --> aanpasbaar

• doorblader de cursus
• ga op zoek naar titels en tussentitels --> rode draad 
• schrijf deze op zodat structuur visueel wordt (subniveaus, verschillende kleuren, blokletters en kleine letters,…).
• laat tussen de titels genoeg plaats -->  nadien kernwoorden of extra indelingen toevoegen

opdracht

Neem je cursussen en leerwerkboeken erbij.

Welke cursussen/vakken hebben:

- een inhoudstafel waar je mee aan de slag kan gaan?

- geen inhoudstafel? (en zou je dus zelf kunnen maken) 

bruikbare inhoudstafel bij...

geen (bruikbare) inhoudstafel bij...

STAP 3: BEGRIJPEN EN STRUCTUREREN

1. (slim) Markeren van titels en subtitels
2. 1e keer grondig lezen
3. Zelfreflectie: ‘Wat lees ik?”
4. 2e keer lezen én kernwoorden aanduiden
5. Kernwoorden / vraagwoorden in de marge noteren

1. (slim) Markeren van titels en subtitels

--> structuur visueel maken

1. (slim) Markeren van titels en subtitels
2. 1e keer grondig lezen
3. Zelfreflectie: ‘Wat lees ik?”
4. 2e keer lezen én kernwoorden aanduiden
5. Kernwoorden / vraagwoorden in de marge noteren

2. 1e keer grondig lezen

• markeer nog niets!
• voorkennis --> wat weet je al? 
• zoek online naar extra voorbeelden, filmpjes of afbeeldingen zoek moeilijke woorden op 
• kijk naar signaalwoorden (ten eerste.. ten tweede… vervolgens, bovendien, ...)  --> structuur / hebben veel betekenis (oorzaak en gevolg, chronologie, mening en argumenten, ... Je moet deze signaalwoorden echt kennen!

1. (slim) Markeren van titels en subtitels
2. 1e keer grondig lezen
3. Zelfreflectie: ‘Wat lees ik?”
4. 2e keer lezen én kernwoorden aanduiden
5. Kernwoorden / vraagwoorden in de marge noteren

3. Zelfreflectie: ‘Wat lees ik?”

Stel jezelf vragen tijdens het lezen

1. (slim) Markeren van titels en subtitels
2. 1e keer grondig lezen
3. Zelfreflectie: ‘Wat lees ik?”
4. 2e keer lezen én kernwoorden aanduiden
5. Kernwoorden / vraagwoorden in de marge noteren

4. 2e keer lezen én kernwoorden aanduiden

• markeer geen volzinnen - alleen allerbelangrijkste woorden
• eerste zin van een alinea is vaak de kernzin 
• cursieve letters, vet, onderlijnde woorden = vaak kernwoorden
• omcirkel signaalwoorden (potlood)

1. (slim) Markeren van titels en subtitels
2. 1e keer grondig lezen
3. Zelfreflectie: ‘Wat lees ik?”
4. 2e keer lezen én kernwoorden aanduiden
5. Kernwoorden / vraagwoorden in de marge noteren

5. Kernwoorden / vraagwoorden in de marge noteren

Wie? 

Wat? 

Gevolg? 

Kenmerken

Verschil tussen ... en ... 

...

Oefeningen p. 16-22

a. Vul een gepast signaalwoord in. 

b. Maak telkens een goede zin met het opgegeven signaalwoord.

c. Lees onderstaand artikel en voer  de opdrachten uit.

d. Probeer hieronder al eens de structuur en inhoud uit het artikel schematisch weer te geven. 

e. Neem een stukje cursus erbij. Volg dezelfde stappen als in oefening c en d.

STAP 4: SCHEMATISEREN

Waarom schematiseren?

• geeft inzicht op de opbouw van een tekst
• geeft inzicht op de samenhang van de informatie/ geeft verbanden weer
• Verbindt woord met beeld
• helpt je om de informatie te onthouden

Hoe schematiseren?

1. Kies een gepast soort schema.

2. Vertrek vanuit de inhoudstafel.

3. Gebruik notities in de marge: kernwoorden/vraagwoorden.

4. Gebruik steeds dezelfde symbolen.

5. Neem alle titels (en subtitels) over in je schema.

6. Geef de hoofdzaken van je tekst zo beknopt mogelijk weer.

7. Neem niet (te vaak) letterlijk over uit je cursus.

8. Maak tekeningetjes om de inhoud ‘eigen’ te maken.

op papier of digitaal (bv. Mindmeister)

4. Gebruik steeds dezelfde symbolen.

←↑→↓            invloeden, gevolgen

 ⟹                    conclusie

⟷                     tegenstelling

t/m, enz.        opsommingen

 /                        "of"

?                        vraagstellingen binnen het proces

+                       “met”, “en”

-                       “zonder”, “behalve”

=             begrip is gelijk  aan een ander begrip

 ≈            is ongeveer gelijk aan

±             plus minus, ongeveer

≠             is géén

<             is kleiner dan

>             is groter dan

 ≤            is kleiner of gelijk aan

 ≥            is groter of gelijk aan)

Verschillende soorten schema’s

• mindmap
• schematische samenvatting
• boomstructuur
• cyclus
• tijdlijn 
• tabel
• Cornell

p. 28-35

mindmap

• onderwerp centraal
• takken vanuit het midden
  
• tekst op één lijn
  
• symbolen / tekeningen
  
• verschillende kleuren
  

schematische samenvatting

• verkorte weergave van de inhoud
  
• kernbegrippen en hoofdzaken
  
• soort lineair schema
  
• schrijf niet letterlijk over uit de cursus!
  

boomstructuur

• centrale idee bovenaan of helemaal links
• verschillende lijnen naar delen waaruit het onderwerp bestaat (inhoudstafel!) 
• pijlen, lijnen om verbanden, tegenstellingen, gevolgen aan te duiden

cyclus

• = kringloop
  
• = zichzelf herhalend proces
  
• = opeenvolging van verschillende elementen of gebeurtenissen
  
• meestal heeft het laatste element van de cyclus opnieuw een invloed op het eerste element
  

tijdlijn

verschillende gebeurtenissen weergeven in een bepaalde tijdsvolgorde

tabel

= geordende lijst van gegevens

handig om veel gegevens op een overzichtelijke manier te presenteren en met elkaar te vergelijken

Cornell

onderwerpveld (bovenaan)

kolom met notities (rechts)

- afkortingen

- tekeningen

- plek om nadien nog aan te vullen

kolom met kernwoorden/vragen (links)

- begrippen, sleutelwoorden, vraagwoorden ...

samenvatting (onderaan)

- wat vat jij deze les samen?

filmpje bekijken?

opdracht

a. Welk schema zou jij kunnen gebruiken voor je vakken? Algemene vakken staan al ingevuld; vul het kader aan met je specifieke vakken.

b. Ga zelf aan de slag.

- Neem een hoofdstuk van een vak waar jij moeite mee hebt.

- Kies een passend schema.

- Schematiseer de leerstof.

- Laat je schema nakijken door de leerkracht.

p. 36

Welke van deze schema's lijkt jou het meest bruikbaar?

mindmap

schematische samenvatting

boomstructuur

cyclus

tijdlijn

tabel

Cornell

geen enkele

allemaal!

Denk je dat je in de toekomst meer zal schematiseren?

Zeker en vast!

Misschien. Ik ben nog niet helemaal overtuigd.

Nee, niets voor mij.

Ik wil dat proberen, maar weet nog niet hoe.

STAP 5: MEMORISEREN EN HERHALEN

Heb jij wel eens last van 'black outs' tijdens toetsen of examens?

Ja! Erg vaak.

Soms.

Nee, nog noot gehad.

Waarom hebben sommigen zo'n black outs, denk je?

Hoe werkt je geheugen?

Weet je nog?

Vergeten is belangrijk!

vergeetcurve van Ebbinghaus

filmpje

6 effectieve leerstrategieën

Rangschik van meest effectief (1) naar minst effectief (6)

1

2

3

4

5

6

markeren

samenvatten

studietijd verspreiden over verschillende dagen

leerstof aan jezelf uitleggen

herlezen

flashcards gebruiken

Lees het artikel op p. 44 en beantwoord de volgende vraag: Is het herlezen van de leerstof een goede leerstrategie? Waarom wel/niet?

Lees het artikel op p. 44 en beantwoord de volgende vraag: Is het herlezen van de leerstof een goede leerstrategie? Waarom wel/niet?

Alleen herlezen werkt niet. Het geeft een vals gevoel van herkenning. Herlezen werkt op korte termijn, niet op lange termijn. Je hebt andere (duurzamere) leerstrategieën nodig.

hier houdt het "studeren" vaak al op

hier begint "studeren" eigenlijk pas echt

Gespreid studeren (spaced practice) 

• Splits je studietijd op in kleinere studiesessies (bv. 3 x  30 min.). Je studeert dus niet langer, maar wel regelmatiger.
• Plan die studiesessies telkens iets verder uit elkaar.

Studeren met uitgewerkte voorbeelden

• zoek een uitgewerkt voorbeeld dat toont hoe je een bepaalde oefening moet oplossen / bekijk instructiefilmpjes
• stel jezelf veel waaromvragen of redeneer hardop
• dek af en probeer de oefening zelf aan te vullen 

Leerstof actief ophalen uit je langetermijngeheugen 

(retrieval practice)

• flashcards
• oefentoetsen
• braindump

VOORBEELD 1: FLASHCARDS

- op papier

- digitaal (bv. Quizlet)

Hoe werk je met flashcards?

Neem een voldoende grote stapel kaartjes vast (ongeveer 20).

Lees het begrip of de vraag op de ene kant.

Formuleer het antwoord of noteer het op een kladblad.

Draai het kaartje om en controleer je antwoord.

Laat alle kaartjes in de stapel zitten, zelfs die waarvoor je een juist antwoord formuleerde. Werk de stapel af tot je elk kaartje minstens één keer correct hebt beantwoord.

Herhaal tijdens een volgende studiesessie dezelfde stapel kaartjes. Verander van volgorde.

Als je minstens drie keer het juiste antwoord kon formuleren in verschillende studiesessies, mag je het kaartje even uit de stapelhalen. Bij een groter herhalingsmoment kan je het opnieuw toevoegen. Op die manier studeer je gespreid.

VOORBEELD 2: OEFENTOETSEN

Toets jezelf!

Van elke toets word je slimmer!

- Leg de leerstof uit aan iemand anders

- Maak oefentoetsen online

VOORBEELD 3: BRAINDUMP

Noteer alles wat je nog weet na een les VOOR je de leerstof opnieuw bekijkt

Controleer nadien!

Hoe werkt een braindump?

- Sluit je boek.

- Wacht enkele minuten of - beter - uren.

- Neem een leeg blad papier.

- Noteer het lesonderwerp of de titel waarover je jezelf wil testen.

- Geef jezelf 3 à 5 minuten de tijd om alles te noteren wat je je herinnert over dit onderwerp. Dat kan door losse woorden te noteren, of korte zinnen, door een mindmap te maken.

- of door tekeningen toe te voegen. Je kan ook ssymbolen of afkortingen gebruiken.

- Geef niet te snel op, blijf nadenken. Er komt vast nog meer bovendrijven.

- Neem je boek erbij en controleer. Belangrijke begrippen die je was vergeten, kan je in een kleur toevoegen.

Opgelet: Het is niet erg als je je niet onmiddellijk veel herinnert. Als je nadien je boeken erbij neemt en jezelf controleert, blijft de nieuwe leerstof nog zo gemakkelijk kleven!

Onderwerpen afwisselen (interleaving)

• start met oefeningen van hetzelfde type 
• schakel over naar afwisselend oefenen: maak oefeningen van verschillende types 

Woord en beeld combineren 

(dual coding)

• Bekijk (Youtube) filmpjes om je begrip van de leerstof te vergroten
• Maak een visueel schema dat de verbanden in je leerstof duidelijk maakt (mindmap)
• Maak tekeningen bij de leerstof

Leerstof actief verwerken

Herkneed als het ware de leerstof.

• Stel jezelf vragen: Wie? Wat? Waar? Hoe? Wanneer? Waarom? 
•  Leg de leerstof uit aan iemand anders of aan jezelf.

Tot slot...

In dit filmpje krijg je nog eens de belangrijkste zaken op een rijtje.

Eens testen. Neem een blaadje papier en noteer alles wat je nog weet van deze lessenreeks. Dat mag schematisch ;-)

zelfstudie

Voorwaarden

• Zelfstudie = EIGEN materiaal en bank
• Brein - Boek - Buur - Baas
• Respect en rust voor ieders leerproces
• Concreet plan
  Wat ga jij doen? Wat heb je daarvoor nodig? Hoelang zal je ermee bezig zijn?

Wat ga jij vandaag doen: vak, lesonderwerp, taak (bv. samenvatting maken, studeren, inhalen), materiaal, tijd.

a) Is jouw zelfstudie geslaagd?
b) Wat ga je volgende keer anders doen?

Planning 

Noteer wat je tegen wanneer moet klaar hebben.