Leerdoelen thema 4 en 5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Leerdoelen thema 4

4.1.1 Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Drie domeinen: bacteriën, archaea en eukaryoten

- Prokaryoot: geen celkern, geen celorganellen met membraan, eencellig

Archaea: extreme omstandigheden, andere bouw ribosomen, ander type vetten in celwand en -membraan dan bacteriën.

- Eukaryoot: wel celkern, eencellig/meercellig, organellen, dubbele membranen

4.1.1 Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Drie domeinen: bacteriën, archaea en eukaryoten

Domein --> rijk

Eukaryoten: planten, dieren, schimmels

4.1.1 Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Ezelsbrug: doctor scheikunde of geschiedenis (Dr sk of gs ) of De Rijke Stam Kibbelt Over Familie GeSchillen.

Geslacht = genus --> bestaat uit soorten.

Geslachtsnaam  + soortsaanduiding (+ voorletter ontdekker)

Stam

Geslacht

4.2.1 Je kunt kenmerken van bacteriën noemen. 

4.2.2 Je kunt kenmerken van virussen noemen. 

4.2.3 Je kunt kenmerken van schimmels noemen.

Bacteriën	Virussen (geen organisme)	Schimmels
Chromosomen los in cytoplasma en alleen DNA (geen eiwit)	DNA/RNA met eiwitmantel	Wel celkern en celwand
Voortplanting door deling	Geen celwand/-membraan	Geen bladgroen
Vaak cirkelvormig chromosoom	Gastheer nodig voor stofwisseling	Heterotroof
		Meercellig/eencellig

4.3.1 Je kunt uitleggen wat de neodarwinistische evolutietheorie inhoudt.

4.3.2 Je kunt manieren van reproductieve isolatie beschrijven.

Evolutie = ontwikkeling van leven op aarde (soorten veranderen).

Neodwarwinistische evolutietheorie:

- genetische variatie (door mutatie en recombinatie)

- natuurlijke selectie --> individuen met hoogste fitness geven eigenschappen door aan nakomelingen

- soortvorming door reproductieve isolatie (geen voortplanting)

    - door geografische oorzaken

    - door verschil in gedrag

Soort = organismen die onderling kunnen voortplanten en vruchtbare nakomelingen krijgen.

4.4.1 Je kunt beschrijven hoe de genetische eigenschappen van een populatie kunnen veranderen.

Genenpool = alle genen van individuen in een populatie.

Allelfrequentie = aantal keren dat elk allel voorkomt in een populatie.

4.5.1 Je kunt enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap noemen.

4.5.2 Je kunt verschillen en overeenkomsten herkennen tussen organen en orgaanstelsels van de mens en van verschillende diersoorten.

Verwantschap achterhalen: fossielen, vergelijking anatomie, genetica (DNA)

4.5.3 Je kunt een stamboom aflezen en construeren.

Leerdoelen thema 5

5.1.1 Je kunt uitleggen wat homeostase is.

5.1.2 Je kunt uitleggen hoe regelkringen een rol spelen bij het handhaven van de homeostase bij de mens.

Homeostase = zelfregulatie om inwendig milieu constant te houden.

- Met negatieve en positieve

terugkoppeling.

5.2.1 Je kunt beschrijven op welke manieren hormonen de cellen van weefsels en organen kunnen beïnvloeden.

Exocrien = afgifte via afvoerbuis (excretie) -> geen hormoonklier!

Endocrien = direct aan bloed -> wel hormoonklier!

Hormoonklier --> hormoon aan bloed --> naar doelwitorgaan --> binding receptor --> reactie.

Reactie bepaald door:

- hormoonconcentratie

- aantal hormoonreceptoren op/in de cellen

5.2.2 Je kunt de werking van hormoonklieren beschrijven en uitleggen hoe doelwitorganen op de hormonen reageren.

Hypothalamus regelt

secretie hormonen

door de hypofyse.

5.2.2 Je kunt de werking van hormoonklieren beschrijven en uitleggen hoe doelwitorganen op de hormonen reageren.

Groeihormoon: groei en ontwikkeling.

ADH (antidiuretisch hormoon): resorptie water naar bloed --> minder urine

Oxytocine: weeën en melksecretie.

Epo (erytropoëtine): productie rode bloedcellen in rode beenmerg

Bloedsuikerspiegel:

- Insuline: cellen nemen glucose op + glucose opslaan als 

glycogeen in spieren en lever (lagere bloedsuikerspiegel)

- Glucagon: glycogeen afbreken (hogere bloedsuikerspiegel)

5.2.2 Je kunt de werking van hormoonklieren beschrijven en uitleggen hoe doelwitorganen op de hormonen reageren.

Adrenaline: in stressvolle situatie

- hogere stofwisseling

- hartslag + ademhaling omhoog

- verteringsstelsel remmen

- bloedvaten van spieren/hersenen verwijden

TSH --> thyroxine: stofwisseling + groei 

en ontwikkeling bij kinderen (jodium nodig voor thy.)

5.3.1 Je kunt de bouw, functies en werking van de verschillende delen van het zenuwstelsel beschrijven.

5.3.1 Je kunt de bouw, functies en werking van de verschillende delen van het zenuwstelsel beschrijven.

5.3.2 Je kunt de bouw en signaalverwerking van de verschillende typen zenuwcellen beschrijven.

5.3.2 Je kunt de bouw en signaalverwerking van de verschillende typen zenuwcellen beschrijven.

5.3.3 Je kunt de bouw, functies en werking van de hersenen en het ruggenmerg beschrijven.

Hersenen: grote + kleine hersenen en hersenstam.

5.3.3 Je kunt de bouw, functies en werking van de hersenen en het ruggenmerg beschrijven.

5.4.1 Je kunt de functie van reflexen en een reflexboog beschrijven.

Autonoom = onbewust

Animaal = bewust en reflexen

Reflexboog: gevoelszenuwcellen -->

ruggenmerg/hersenstam (schakelcellen) -->

bewegingszenuwcellen.

5.4.2 Je kunt de werking van het autonome zenuwstelsel beschrijven.

5.5.1 Je kunt beschrijven hoe impulsgeleiding plaatsvindt.

5.5.2 Je kunt beschrijven hoe impulsoverdracht plaatsvindt.

5.5.1 Je kunt beschrijven hoe impulsgeleiding plaatsvindt.

5.5.2 Je kunt beschrijven hoe impulsoverdracht plaatsvindt.

Alleen impuls als

boven de 

drempelwaarde.

5.5.1 Je kunt beschrijven hoe impulsgeleiding plaatsvindt.

5.5.2 Je kunt beschrijven hoe impulsoverdracht plaatsvindt.

5.6.1 Je kunt de bouw en functie van glad spierweefsel en dwarsgestreept spierweefsel beschrijven.

5.6.2 Je kunt de bouw 

en werking van spieren 

beschrijven.

5.6.3 Je kunt de effecten van training, revalidatie en dopinggebruik uitleggen.

5.6.3 Je kunt de effecten van training, revalidatie en dopinggebruik uitleggen.