8.1: Zintuigen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Basisstof 1: Zintuigen

Les 1

§8.1 Zintuigen

• Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven (les 1).
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven (les 1). 
• Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven (les 2). 

zintuigen, chemische receptoren, mechanische receptoren, tastreceptoren, temperatuurreceptoren, lichtreceptoren, pijnreceptoren, drempelwaarde, impulsfrequentie, adequate prikkel, adaptatie

Voorkennis: Impulsgeleiding

Opdracht in duo's

Impulsen ontstaan in ... (1) en komen dan via ...(2) aan in het Centraal zenuwstelsel. 

Zenuwcellen die geheel in het C.Z. liggen, noemen we ... (3). 

Impulsen worden verwerkt in het Centraal Zenuwstelsel. 

Impulsen bereiken een effector (spier of ... (4)) via .... (5). 

Zintuigcellen

Geven een  signaal door aan een sensorisch neuron.

Zintuigcellen zetten een prikkel om in een impuls.

Prikkels

druk

temperatuur

moleculen

licht (golflengte)

druk: trilling van de lucht.

Receptoren - adequate prikkel

• Mechanische receptoren: druk, beweging, trillingen in de lucht
• Temperatuur receptoren: temperatuur (warmte en koude)
• Chemische receptoren: moleculen
• Licht receptoren: licht (golflengte)
  
• Pijn receptoren - aparte categorie

Chemische receptoren

• Binding van moleculen aan receptor.

• Secundaire boodschapper komt vrij.
• Na+ poorten openen.

Van prikkel naar impuls

1. Receptorcel ontvangt de adequate prikkel.

2. De prikkel zorgt voor het opengaan van Na+ poorten in de zintuigcel.

3. Prikkeldrempel bereikt? Volledige depolarisatie van het membraan.

4. Ca2+ poorten open, Ca2+ bindt aan neurotransmitter blaasjes.

5. Exciterende neurotransmitter komt vrij in de synapsspleet en bindt op het membraan van het sensorische neuron.

6. Voldoende neurotransmitter? Impulsgeleiding in het sensorisch neuron naar sensorische schors (schakelcellen).

Mechanische receptoren

Na+ poorten openen door druk, beweging of trillingen in de lucht 

Bijv: gehoorzintuig en spierspoeltje

Pijnreceptoren

Geen zintuigcellen, maar zenuwuiteinden.

Reageren op prikkels die schade kunnen geven: 

• te hoge temperatuur
• te hoge druk,
• hoge concentratie chemicaliën. 
  
  

Prikkeldrempel ligt veel hoger dan bij zintuigcellen. 

Geven informatie door aan pijncentra in hersenen.

Adaptatie 

• Langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel van een receptorcel verhogen. 
• De receptorcel reageert minder op de adequate prikkel. 

Dit heet gewenning of adaptatie. 

Snelheid waarmee adaptatie optreedt verschilt per type receptorcel: tast snel, druk of pijn nauwelijks.

Prikkelsterkte

De actiepotentiaal is altijd even sterk. 

Sterkere prikkel =>

    Meer neurotransmitter =>

          Hogere frequentie van
          actiepotentialen.

Aan de slag!

Opdracht 1, 2, 3, 7, 8 en 9 van §8.1 (vorige keer)

Opdracht 4, 5, 6 en 10 gaan over het oog (deze keer)

Les 2

Wat neem je mee uit de vorige les?

Noteer wat je nog weet.

§8.1 Zintuigen

• Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven. 
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven. 
• Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven. 

zintuigen, chemische receptoren, mechanische receptoren, tastreceptoren, temperatuurreceptoren, lichtreceptoren, pijnreceptoren, drempelwaarde, impulsfrequentie, adequate prikkel, adaptatie

De lens

Netvlies

Waar de lichtgevoelige 

zintuigcellen (staafjes en kegeltjes) zitten.

Aan de achterkant van de oogbol.

Netvlies

Je netvlies is bedekt met zintuigcellen:

kegeltjes en staafjes.

Gele vlek

• Precies achter de iris
  
  
• Bevat alleen kegeltjes
• Hoge dichtheid: 150.000 per mm3
  

• Met dit deel van het netvlies zie je het scherpst

Blinde vlek

• Plek op het netvlies zonder kegeltjes/staafjes.
• Waar de oogzenuw het oog verlaat.
• Waar bloedvaten het oog binnenkomen en uitgaan.
  
  

Hier kun je dus geen licht opvangen.

Blinde vlek

Voor beide ogen op een andere plek van het gezichtsveld: je ziet toch alles.

Zit op de horizontale as van de gele vlek dichter naar de neus.

§8.1 Zintuigen

• Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven. 
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven. 
• Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven. 

zintuigen, chemische receptoren, mechanische receptoren, tastreceptoren, temperatuurreceptoren, lichtreceptoren, pijnreceptoren, drempelwaarde, impulsfrequentie, adequate prikkel, adaptatie

Leren voor biologie

Hoe pak je dat eigenlijk aan?

Stap 1: kennis verzamelen

• Huiswerk maken en nakijken
• Begrippenlijst maken van de dikgedrukte woorden
  
• Het boek samenvatten door elk tussenkopje in 2/3 zinnen te herformuleren in eigen woorden
• Lesaantekeningen + informatie uit LessonUps toevoegen aan je samenvatting

Stap 2: leren

Heel erg vaak herhalen van de lesstof!

• Vraag iemand je te overhoren/gezamenlijk lesstof bespreken
• Oefentoetsen maken
• Een mindmap maken -> begrippen aan elkaar kunnen verbinden!

Stap 3: oefenen!

De enige manier om beter te worden in toepassingsvragen is door oefenen:

• Diagnostische toetsen in de les
• Examentrainer achter in het hoofdstuk (boek) 
• Oude examenopgaven op biologiepagina