Verantwoordelijkheid - BB

• Mentorles
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Middelbare school
• Praktijkonderwijs
• Leerjaar 1,2

Verantwoordelijkheid

hoe leer je keuzes maken die moreel juist zijn?

Verantwoordelijkheid - In deze les staat het begrip “verantwoordelijkheid” centraal. Leerlingen reflecteren op en vormen zich een mening over het gedrag en de emoties van Jamie (13 jaar) die een moord heeft gepleegd. Tevens is er aandacht voor de rol die de advocaat en de vader spelen voor Jamie.

In het laatste deel van de les

Je kent het begrip verantwoordelijkheid en je kunt redenen uitleggen waarom iemand wel of geen verantwoordelijkheid neemt in een bepaalde situatie. 

Dat betekent dat je kunt uitleggen:

- hoe emoties en omstandigheden een rol kunnen spelen bij het al dan niet nemen van verantwoordelijkheid;

 

- dat verantwoordelijkheid en schuld met elkaar te maken hebben, maar niet hetzelfde zijn. 

Na deze les kun je een antwoord formuleren op hoe emoties en omstandigheden een rol spelen bij het wel of niet nemen van verantwoordelijkheid

Leerdoel

Leerdoel:

Je kunt het begrip verantwoordelijkheid uitleggen

Je kunt redenen geven waarom iemand wel of geen verantwoordelijkheid neemt in een bepaalde situatie.

Succescriteria:

Je kunt uitleggen hoe emoties en omstandigheden een rol kunnen spelen bij het al dan niet nemen van verantwoordelijkheid

Je kunt uitleggen hoe iemands beoordeling van een situatie bepaalt of hij/zij verantwoordelijkheid wil nemen.

Wat is verantwoordelijkheid?

In het algemeen wordt onder verantwoordelijkheid verstaan dat je aansprakelijk bent voor je keuzes en handelen en daarover verantwoording kan afleggen. 

Klik hier: fragment politie verhoor I

Klik op het kopje 'verhoor bij de politie' en kijk het fragment van Adolescence. In dit clipje is het nog niet duidelijk, voor de mensen die het  nog niet gezien hebben, dat Jamie schuldig is aan de moord. De komende vragen spelen hier op in. 

Wat zou jij Jamie aanraden om te doen?

1. niks zeggen
2. een verhaal verzinnen
3. eerlijk antwoord geven op de vragen
4. iets anders

Leerlingen beantwoorden de vraag “Wat zou jij Jamie aanraden om te doen?” door middel van een multiple choice vraag.

Benoem de uitkomsten. Blijf weg van waarde-oordelen.

Vraag leerlingen expliciet naar optie D.

Vraag door:

- Welke optie werd niet/nauwelijks gegeven? Vraag leerlingen waarom ze die niet kozen

- Vraag leerlingen om hun antwoord toe te lichten.

- Vraag leerlingen wat het positieve/negatieve gevolg van hun antwoord zou kunnen zijn.

- Laat leerlingen die verschillende antwoorden hebben op elkaar reageren.

vader?

Vader Eddie zegt steeds dat hij Jamie gelooft. 

Is dat een goede keuze voor een vader?

JA

NEE

Benoem de uitkomsten. Blijf weg van waarde-oordelen.

Vraag door:

-Waarom heb je voor “ja”/ “nee” gekozen? Hiermee worden de onderliggende waarden van leerlingen zichtbaar.

-Is “eerlijkheid” belangrijker dan “steun geven”?

-Hoe moet een vader zich gedragen?

- Is de steun die een vader geeft onvoorwaardelijk? Waarom wel/niet?

Het advies van de advocaat

De advocaat heeft Jamie het advies gegeven om niets te vertellen over wat te maken heeft met gisteravond. 

Dat is een juridisch advies, omdat het gericht is op het beste voor zijn zaak bij de rechtbank. 

De advocaat heeft geen moreel advies gegeven. Moreel is wat het juiste is voor goed leven.

In slide 7 en 8 staat centraal dat mensen in verschillende rollen verschillende adviezen kunnen geven. Een vader kan een ander advies geven aan zijn zoon dan wanneer hij als advocaat zijn cliënt bijstaat in de rechtbank.

Heeft een moordenaar de morele plicht om de moord te bekennen?
Leg je antwoord uit.

Het antwoord “ja” heeft de sterkste argumenten.

Vraag door:

- Waarom is het erkennen van de waarheid belangrijk?

- Waarom is het tonen van respect voor het slachtoffer en diens nabestaanden belangrijk?

Klik hier: fragment politie verhoor II

Klik op het kopje en bekijk het tweede deel van het fragment waar je erachter komt dat Jamie schuldig is. Op de volgende slides komen er vragen die ingaan op het fragment.

De agenten kiezen ervoor om de beelden van de moord in het begin nog niet aan Jamie te laten zien. Dat doen ze pas na een tijdje. Welke verantwoordelijkheid geven ze daardoor aan Jamie?

Kern van het antwoord: Iemand die meewerkt en zich positief opstelt zal waarschijnlijk een positiever beeld achterlaten bij de agenten dan iemand die tegenwerkt. Een meewerkende opstelling kan blijk geven van verantwoordelijkheids-of schuldbesef.

Welke emotie houdt Jamie tegen om gebruik te maken van die verantwoordelijkheid?

angst

schaamte

trots

verdriet

woede

Vraag door:

- Leg je antwoord uit.

- Kan er ook sprake zijn van een combinatie van emoties?

Angst: Jamie is bang voor de gevolgen van zijn daad.

verdriet: Jamie is verdrietig, omdat hij nu waarschijnlijk de gevangenis in moet.

Schaamte/verdriet: Jamie schaamt zich dat hij de moord heeft gepleegd, omdat hij weet dat iemand vermoorden slecht is. Dit is een mogelijke verklaring, maar in de serie blijkt het lastig te zien in hoeverre Jamie zich echt schuldig voelt over wat hij heeft gedaan en echt medelijden heeft met het slachtoffer.

De agenten tonen de camerabeelden waarop te zien is dat Jamie het meisje neersteekt.
Na het zien van die beelden begint Jamie te huilen.
Waarom zou hij juist op dat punt gaan huilen?

Kern van het antwoord:

Jamie ziet in dat de agenten 100% zeker weten dat hij de moord gepleegd heeft en dat hij daarvoor gestraft zal worden.

Ook mogelijk antwoord: Jamie heeft spijt dat hij de moord gepleegd heeft en wordt geconfronteerd met de onomkeerbaarheid ervan (maar dit is uit de andere afleveringen in de serie niet geheel duidelijk, zie ook de uitleg bij de vorige slide).

Zelfrijdende auto

"De bestuurder is verantwoordelijk, als hij zelf het voertuig bestuurt. Maar als het systeem niet goed werkt, is de producent verantwoordelijk. "

(Bron: Rijksoverheid)

Waarom zal de rijksoverheid de bestuurder verantwoordelijk de maken voor de zelfrijdende auto?

Verantwoordelijkheid zelfrijdende auto

Kern van het antwoord:

Zolang de mens (nog) een rol speelt bij het besturen van het voertuig, is hij juridisch verantwoordelijk. Wetgeving zal pas worden aangepast als de auto volledig autonoom opereert.

Welke voorbeelden kun je bedenken van “als het systeem niet goed werkt”?

Voorbeelden van goede antwoorden:

- Als er een storing optreedt.

- Het systeem doet geen goede waarneming.

Er is iemand omgekomen bij een ongeluk met een zelfrijdende auto. De chauffeur had zijn auto op de automatische piloot staan toen hij op een vrachtwagen botste. 

Waarschijnlijk remde de auto niet omdat de sensoren de witte trailer van de vrachtwagen niet konden zien door de laagstaande zon. Ook de chauffeur heeft niet geremd. 

Volgens de chauffeur van de vrachtwagen was de bestuurder van de auto tijdens de rit naar een film aan het kijken.

Casus: zelfrijdende auto

Deze casus is gebaseerd op een nieuwsbericht uit 2016. https://nos.nl/artikel/2114618-eerste-dode-door-zelfrijdende-auto 

Wie van de volgende personen was verantwoordelijk voor het ongeluk? Waarom?

de fabrikant van de auto

de bestuurder van de zelfrijdende auto

de vrachtwagenchauffeur

niemand

Vraag door:

- Waarom vind je de …. verantwoordelijk voor het ongeluk?

- Waarom vind je dat de … nooit verantwoordelijk kan zijn voor het ongeluk?

- Kan er sprake zijn van gedeelde verantwoordelijkheid of zegt dat niets?

- Mag je als bestuurder volledig vertrouwen op de techniek van de zelfrijdende auto? (In hoeverre is dat hetzelfde of anders dan een piloot op de automatische piloot vertrouwt?)

Je bent de programmeur van een zelfrijdende auto. 

Je zult die zo programmeren dat een botsing wordt vermeden. Maar er kan zich een situatie voordoen dat een botsing toch onvermijdelijk is. 

Je hebt de technische mogelijkheid om de auto anders te laten reageren, afhankelijk van waar je tegenaan zou botsen: andere auto, fiets, volwassen voetganger, een bejaarde voetganger of kind dat oversteekt.

Casus: programmeur van de zelfrijdende auto (1/2)

Deze opdracht laat leerlingen in de huid kruipen van een programmeur met duivelse dilemma’s. Het lijkt enigszins op het beroemde trolleyprobleem uit de filosofie https://nl.wikipedia.org/wiki/Trolleyprobleem.

Naar aanleiding van deze opdracht kun je leerlingen zich laten verdiepen in het trolleyprobleem en de uitgangspunten van (en kritiekpunten op de) filosofische stroming van het utilitarisme.

Je kunt daarbij aan twee "knoppen draaien":

De auto kiest voor 

1. maximale veiligheid van de inzittenden van de auto en dus de andere weggebruiker te raken – met alle gevolgen van dien. 

2. maximale veiligheid voor de andere weggebruiker – met alle gevolgen voor de inzittenden van de auto.

Welke afwegingen zou je als programmeur maken en waarom?

Casus: programmeur van de zelfrijdende auto (2/2)

De onderliggende vraag die in de opdracht niet staat is of verantwoordelijkheid wel altijd een tweedeling is, dus moet je wel echt kiezen of zijn er uitvluchten?

Als je echter echt moet kiezen, op basis waarvan kies je dan? Welke argumenten kun je hier tegenin brengen? Er lijkt geen oplossing zonder tegenargumenten. Het doel van de opdracht is dan ook niet om het probleem op te lossen, maar te laten zien hoe gelaagd een ethisch probleem kan zijn.

Stel: er is een maatschappelijk vraagstuk waarover jij je echt zorgen maakt (bijvoorbeeld: klimaat, huizentekort, asielzoekers, verlies van biodiversiteit).

1. Heb je dan de verantwoordelijkheid om daar iets mee te doen? Waarom wel of waarom niet? 

2. Hoe zou het nemen van die verantwoordelijkheid er dan uit kunnen/moeten zien?

Bespreek je antwoorden met een klasgenoot en werk uit tot een kort opiniestuk.

Reflectie-opdracht

Vraag door:

- Welk maatschappelijk vraagstuk houdt jou bezig?

- Heb je de morele plicht om stelling te nemen voor iets dat je belangrijk vindt?

- Op welke manier kun je je laten horen/gelden?

Meer media in je les?

Ga naar: https://www.beeldengeluid.nl/onderwijs/digitaal-lesmateriaal