5.2 De middeleeuwse stad

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

De middeleeuwse stad

Tijd van steden en staten.

Vroege middeleeuwen

Late middeleeuwen

Beide

Domein

Clovis

Drieslagstelsel

Verspreiding Islam

Geldeconomie

De Hanze

Steden

Leenstelsel

Ruilen

Christendom

Introductie

• Uitleg over de middeleeuwse stad
• Rollenspel: de middeleeuwse rechtszaal
•  Na de les (pauze): PO-filmpjes kijken die nog niet zijn beoordeeld.

Leerdoel

• Je kunt de sociale lagen in een middeleeuwse stad benoemen en uitleggen wat een gilde is.

• Je kunt uitleggen waarom steden in de late middeleeuwen meer macht kregen ten opzichte van de adel.

• Je kunt uitleggen hoe steden in de late middeleeuwen werden bestuurd.

De middeleeuwse stad

Burgerij= inwoners van een stad.

• Onderlaag afhankelijk van hulp van de kerk en rijke mensen.
• Steeds meer mensen in de stad gingen hetzelfde beroep uitoefenen.
• Daarom besloten ambachtslieden om hun krachten te bundelen in een 'gilde'.

Rijke kooplieden en  gildemeesters

winkeliers en ambachtslieden

De gewone (arme) arbeiders

Bedelaars en daklozen

Het gilde

Gilde = vereniging van mensen met hetzelfde beroep.

• Vrouwen
• Mannen namen leiding
• Voorkomen concurrentie (regels werktijden, opleiding, prijs/kwaliteit)
• Alleen gildeleden mochten een ambacht uitoefenen.
• Gilden steunden elkaar bij ziekte of overlijden.

Het gilde

• Verschillende soorten leden.
• Belangrijkste leden: eigenaren werkplaatsen (meesters).
• Minder belangrijk: ambachtslieden in opleiding (leerling)
• Het gilde zorgde ervoor dat er niet te veel meesters kwamen. 
• Vakken: timmerman, schoenmaker, bakker, smeden, kleermakers, schilders, etc.

Gezel in opleiding

Leerlingfase (ongeveer 10 jaar oud):

• Een kind werd als leerling opgenomen bij een meester.
• Hij of zij woonde vaak bij de meester in huis.
• De leerling kreeg geen loon, maar wel eten, onderdak en vakonderwijs.

Gezelfase (na ongeveer 1-7 jaar):

• Als de leerling genoeg geleerd had, werd hij een gezel.
• Hij werkte voor een meester en kreeg nu wél loon.

Meesterproef:

• Na genoeg ervaring kon de gezel een meesterproef doen.
• Als die goedgekeurd werd door het gilde, mocht hij zijn eigen werkplaats beginnen.

Wat wordt bedoeld met de "burgerij" in de middeleeuwen?

1. De boeren die op het platteland werkten en onderdanig waren aan de heer.
2. De ridders die vochten voor hun koning en land.
3. Een groep mensen uit de stad die geen adel of geestelijkheid was, maar vaak rijk werd door handel en ambachten.
4. De geestelijken die in kloosters woonden en de bijbel bestudeerden.

Wat was een gilde in de middeleeuwen?

1. Een vereniging van ambachtslieden die regels opstelde voor hun vak en elkaar ondersteunde.
2. Een geheime broederschap van handelaren die de prijzen op de markt bepaalden.
3. Een militair gezelschap van huurlingen dat bescherming bood aan rijke kooplieden.
4. Een bestuurlijke raad van edelen die de stad regeerde namens de koning.

Meer invloed.

Steden werden bestuurd door de heer (koning/hertog/graaf). Maar: bewoners wilden meer invloed hebben.. Zij wilden:

1. Zelf hun stad besturen: meer invloed
2. Zelf rechtspreken: meer controle en eerlijke processen
3. En hun eigen munt slaan: economische zelfstandigheid
4. Een eigen leger: onafhankelijkheid

Stadsrechten

Steden krijgen stadsrechten. Dit      zijn privileges van een stad. 

• Steden moesten voor stadsrechten betalen. Koningen, hertogen en graven verkochten stadsrechten voor geld. Dit geld hadden zij nodig voor hun hofhouding.
  

Wat is het gevolg?

Rechtspraak

• De stedelijke rechtbank bestond uit: de schout(voorzitter) en schepenen (andere rechters).

• De heer moest het wel eens zijn met de schepenen.
• Wat konden burgers doen? 

Fun

Fact

Middeleeuwse dierenprocessen

Bestuur

• Andere taken van de schout en schepenen: veiligheid en verdediging en regels.

• Meer dan een rechtbank -> bestuur van de stad.

• Maar: niet zo democratisch als het lijkt..

Rollenspel: middeleeuwse rechtszaak

• Schout: Leidt de rechtszaak, stelt vragen, houdt orde, beslist mee over straf
• 3 Schepenen: Luisteren, stellen vragen, overleggen en oordelen met de schout
• Verdachte: Verdedigt zichzelf tegen de beschuldiging
• Getuige 1: Vertelt wat hij/zij heeft gezien/gehoord
• Getuige 2: Zegt iets wat helpt of juist tegen de verdachte spreekt
• Publiek (rest vd klas):  Kijkt mee, mag na afloop reageren en stemmen op straf/onschuld

Regels in de rechtzaal

1. Tijdens de rechtzaak is het publiek stil.

2. De schout leidt de rechtzaak, iedereen luistert dus naar de schout.

3. De rollen worden door mevrouw De Jong verdeeld.

Casus

In het jaar 1352 wordt Dirk, een jonge boerenknecht, beschuldigd van het stelen van een brood uit de kraam van de bakker op de markt. Het dorp lijdt onder een slechte oogst en voedsel is schaars. Dirk beweert dat hij het brood nodig had voor zijn zieke moeder. De bakker heeft aangifte gedaan.

Casus 2

Een oude vrouw, Magteld, wordt ervan beschuldigd de waterput te hebben vergiftigd. Twee mensen in het dorp zijn ziek geworden. Sommigen beweren dat ze haar rare spreuken hoorden prevelen vlak bij de put. Anderen zeggen dat ze gewoon een kruidvrouw is die mensen probeert te helpen.

Casus 3

De jonge boer Willem wordt beschuldigd van hout hakken in het bos van de heer, wat verboden is zonder toestemming. Het bos is eigendom van de landheer, maar Willem zegt dat hij alleen een paar dode takken heeft verzameld om zijn gezin warm te houden. Een jager van de heer heeft hem betrapt.

Leerdoel

• Je kunt de sociale lagen in een middeleeuwse stad benoemen en uitleggen wat een gilde is.

• Je kunt uitleggen waarom steden in de late middeleeuwen meer macht kregen ten opzichte van de adel.

• Je kunt uitleggen hoe steden in de late middeleeuwen werden bestuurd.