Expressionisme in film
1 / 17
Lesduur is: 30 minIntroductie
In deze les verkennen expressionisme in film. Aan de hand van fragmenten en kijkvragen bespreken we het ontstaan van het Duits expressionisme en analyseren we de typische kenmerken, waaronder het gebruik van opvallende cameraperspectieven. We vergelijken een moderne adaptatie met het historische voorbeeld om dieper in te gaan op het filmbegrip art direction. We sluiten de les af met een discussie over expressionisme in de serie Euphoria. Aan het eind van de les hebben leerlingen een goed beeld van hoe het (Duits) expressionisme in film zich heeft ontwikkeld en hoe dit er uit kan zien in moderne producties.
Instructies
Lesdoelen:
- De leerling kan uitleggen hoe het Duits expressionisme is ontstaan.
- De leerling kan typische Duits expressionistische kenmerken herkennen, zoals opvallende cameraperspectieven.
- De leerling kan het begrip art direction uitleggen.
- De leerling kan expressionistische elementen herkennen in hedendaagse producties en de verschillen tussen historisch en modern expressionisme benoemen.
Lesopzet
- Introductiefragment Euphoria (2019-) + introductievragen (3 min)
- Lesintroductie (1 min)
- Voorkennis ophalen (2 min)
- Historische context Duits expressionisme (2 min)
- Filmfragment Das Cabinet des Dr. Caligari (1920) + nabespreken (5 min)
- Kenmerken Duits expressionisme (1 min)
- Filmfragment The Nightmare before Christmas (1993) + nabespreken (3 min)
- Cameraperspectieven (1 min)
- Filmfragment Nosferatu (2024) + nabespreken (4 min)
- Filmbegrip: Art direction (1 min)
- Eindfragment Euphoria + afsluitende vragen (5 min)
Totale tijd: ± 30 minuten
Voor wie
De les is geschikt voor (creatieve) mbo, vmbo-t/havo/vwo en sluit aan bij CKV en KuA.
Dit is een les van Eye Filmmuseum
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Video
Introductiefragment: Euphoria (2019-)
Welkom in de les 'Expressionisme' uit de lessenreeks Filmstromingen door Eye Filmmuseum.
We beginnen de les met een aantal beelden uit de serie Euphoria.
Start het fimpje door op de play-knop te drukken. Vergeet het geluid niet aan te zetten.
Vragen na het fragment:
- Heeft iemand deze serie gekeken?
- Zo ja, wat vond je van de serie?
- Wat vind je van de beelden uit deze clip?
Context serie
Euphoria is een Amerikaanse dramaserie die het leven volgt van tiener Rue en haar leeftijdsgenoten. De serie laat zien hoe zij omgaan met thema’s als liefde, trauma, seksualiteit, sociale druk en zelfdestructie. De serie heeft een bijzondere visuele stijl.
Slide 2 - Tekstslide
Lesintroductie
Deze les gaat over het expressionisme in film.
- We starten met het ophalen van voorkennis en een introductie van het Duits expressionisme.
- We bekijken een historisch fragment en analyseren samen de expressionistische kenmerken.
- We kijken een voorbeeld om de typische cameraperspectieven van het Duits expressionisme te bespreken.
- Dan kijken we een moderne adaptatie van een Duits expressionistische film, om het begrip art direction beter te begrijpen
- We sluiten de les af met een discussie over expressionisme en de serie Euphoria.
- Op de laatste slide staan filmaanbevelingen die passen bij het expressionisme.
Slide 3 - Tekstslide
Voorkennis
Voordat we het gaan hebben over expressionisme in film, moeten we het hebben over wat 'expressionisme' eigenlijk inhoudt als kunststroming.
- Wat weten jullie al van het expressionisme als kunststroming?
- Wat zijn een aantal kenmerken van expressionistische kunst?
- Kan iemand een voorbeeld noemen van expressionistische kunst? Bijvoorbeeld in een schilderij, een film of een game?
Expressionisme is een kunststroming waarbij de maker laat zien hoe die zich van binnen voelt. In plaats van de wereld precies na te maken, gebruiken ze bijvoorbeeld opvallende beelden, gekke vormen of sterke kleuren om emoties zichtbaar te maken.
Slide 4 - Tekstslide
Het Duits expressionisme
In 1916, tijdens de Eerste Wereldoorlog, verbood Duitsland alle buitenlandse films. Hierdoor kreeg de binnenlandse filmindustrie een sterke impuls. Na de Eerste Wereldoorlog kampte het land met sociale en economische onrust. In die sombere tijd voelden veel filmmakers zich aangetrokken tot het expressionisme, een kunststroming die innerlijke gevoelens als angst, waanzin en onderdrukking centraal stelt.
Door gebrek aan budget werden creatieve oplossingen gezocht: scheve decors, sterke contrasten en vervormde ruimtes brachten de gemoedstoestand van personages visueel tot leven. Niet alleen de mensen in de films leken gek geworden, maar ook hun wereld.
Veel van deze films zijn verloren gegaan doordat ze op kwetsbaar nitraatmateriaal zijn opgenomen. We gaan nu een van de bekendste expressionistische films bekijken: Das Cabinet des Dr. Caligari (1920), geregisseerd door Robert Wiene.
0
Slide 5 - Video
Fragment Das Cabinet des Dr. Caligari (1920)
Houd deze vragen in gedachten bij het kijken:
- Wat valt op aan de film?
- Zou je al Duits expressionistische stijlkenmerken kunnen benoemen?
Start de film door op de play-knop te drukken. Origineel was er geen geluid bij de film, deze muziek is er later onder gezet.
Slide 6 - Tekstslide
Nabespreken fragment
- Wat viel je op aan deze film?
- Zou je al wat Duits expressionistische stijlkenmerken kunnen identificeren?
Mogelijke antwoorden
Grote contrasten, stomme film (geen dialoog), gebruik van schaduwen, schuine muren, close-up shot, geen camera beweging, overdreven emoties van de acteur.
Slide 7 - Tekstslide
Kenmerken Duits expressionisme
Expressionisme draait om het extern uitdrukken van interne ervaringen, om expressie van emotie. Voor film betekent dit dus dat de emotie van een personage gereflecteerd wordt in het uiterlijk van de film. Angst of verwarring wordt bijvoorbeeld versterkt met chaotische, vreemde omgevingen. Hier zie je een aantal voorbeelden.
Ook het camerawerk en de perspectieven spelen een grote rol binnen expressionistische films. We gaan een stukje uit de film The Nightmare before Christmas (1993) van Tim Burton bekijken, die geïnspireerd is op de Duits expressionistische filmstijl.
Slide 8 - Video
Fragment The Nightmare before Christmas (1993)
Houd deze vraag in gedachte tijdens het kijken:
- Welk effect hebben de gebruikte perspectieven op de personages?
Start het fimpje door op de play-knop te drukken. Vergeet het geluid niet aan te zetten.
Slide 9 - Tekstslide
Nabespreken fragment
- Welk effect hebben de gebruikte perspectieven op de personages?
Mogelijk antwoord
Het perspectief vanaf onder zet Sally letterlijk op een voetstuk, Jack aanbidt haar, dus hem zien we vanaf boven. Als ze samenkomen zien we ze van dichterbij, zoals zij ook tot elkaar zijn gekomen. Zoals in de volgende slide duidelijk wordt, zijn dit typerende perspectieven binnen het Duits expressionisme.
Slide 10 - Tekstslide
Duits expressionistische cameraperspectieven
- Het kikkerperspectief: van onder gefilmd
- Het vogelperspectief: van boven gefilmd
- De close-up, waarmee emoties worden benadrukt
- De Dutch angle
Die laatste naam komt van 'Deutsch', dat is Duits voor Duits. De camera staat hierbij schuin.
Al deze perspectieven dramatiseren het shot en dragen bij aan de vervreemding in expressionistische films.
Slide 11 - Video
Fragment Nosferatu (2024)
Houd deze vragen in gedachten tijdens het kijken:
- Welke Duits expressionistische kenmerken herken je?
- Wat is er juist anders dan het historische voorbeeld?
Slide 12 - Tekstslide
Nabespreken fragment
- Welke Duits expressionistische kenmerken herken je?
Mogelijk antwoord
Sterke licht-donkercontrasten, schaduwen, beperkte kleuren en vreemde decors, angst en andere emoties spelen een grote rol.
- Wat is er juist anders dan het historische voorbeeld?
Mogelijk antwoord:
Meer detail in de sets en kostuums, er is dialoog en muziek, er is CGI (computer generated images) gebruikt.
Slide 13 - Tekstslide
Filmbegrip: Art-direction
In Nosferatu (2024) komt een typische Duits expressionistische art direction duidelijk terug, maar dan met modernere filmtechnieken gemaakt.
Slide 14 - Video
Eindfragment
We gaan nu terug naar Euphoria (2019-) om de les om af te sluiten. Daarna beantwoorden we twee afsluitende discussievragen.
Start het fimpje door op de play-knop te drukken. Vergeet het geluid niet aan te zetten.
Slide 15 - Tekstslide
Eerste afsluitende vraag
- Vinden jullie Euphoria expressionistisch? Welke kenmerken komen wel en niet terug?
Voorbeeld antwoord
- In Euphoria laten de beelden niet alleen zien wat er gebeurt, maar ook hoe het voelt voor de personages.
- De beelden zijn niet altijd realistisch, denk aan bijvoorbeeld draaiende gangen.
- Veel shots hebben een beperkt kleurenpallet, grote licht-donker contrasten en schaduwen.
- Ook cameraperspectieven spelen een grote rol in de serie, bijvoorbeeld het gevoel eenzaamheid wordt aangedikt doormiddel van uitzoomen.
- Expressionistische films gebruikten vervormde beelden en beklemmende sferen om gevoelens als angst, wanhoop en vervreemding te verbeelden, vaak als reactie op maatschappelijke onrust. Welke hedendaagse thema’s zouden vandaag op een vergelijkbare manier verbeeld kunnen worden in een expressionistische filmstijl?
Voorbeeld antwoord:
- Mentale gezondheid/ziektes
- Angst voor de toekomst (klimaatverandering, oorlog, AI)
Slide 16 - Tekstslide
Verder kijken?
Op deze slide staan nog een aantal aanraders, mochten jullie meer Duits expressionistische films, of films die daarop geïnspireerd zijn, willen kijken.
Vind een aantal op de filmdatabase filmeducatie.nl
Slide 17 - Tekstslide
Meer lessen over film?
Of schrijf je in voor de mailing en ontvang iedere maand een gratis nieuwe filmles in je inbox.
Kunstdocent en behoefte aan meer verdieping?
Ontdek film in de kunstvakken en CKV: met begrippen, fragmenten, beroepen en meer op filmeducatie.nl/kunst.
Eye bezoeken met je klas?
Bekijk dan ons volledige aanbod voor het voortgezet onderwijs hier.