IDFA filmles: Indonesië en kolonialisme (havo/vwo)

• Filmeducatie
• Mens & Maatschappij
• +3
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Instructies

Deze les duurt 2 uur en is geschikt voor leerjaar 5 en 6 van het voortgezet onderwijs. Voorafgaand aan het kijken van de film kan de synopsis gelezen worden (slide 3). Op slide 5 starten de verwerkingsvragen voor na de film.   

Ze noemen me Baboe

Sandra Beerends, Nederland, 2019, 78 min.

Productie: Pieter van Huystee Film, NTR

• Thema’s: Nederlands-Indië, onafhankelijkheid, empowerment, geschiedenis, archiefbeelden
• Vakken en kerndoelen: Dit materiaal sluit aan bij de volgende vakken en kerndoelen voor het voortgezet onderwijs - Nederlands: 1, 4, 5, 6 - Mens en Maatschappij: 36, 37, 38, 43 - Kunst en Cultuur: 50, 52. Deze les doet bovendien aanspraak op de vijf kernvaardigheden uit de doorlopende leerlijn film: beleven, verwoorden, onderzoeken, reflecteren en creëren.

Tip voor docenten: met een gratis Docschool Online lidmaatschap krijg je toegang tot meer dan honderd documentaires en bijbehorend lesmateriaal. Lees meer en meld je aan

IDFA's scholierenprogramma wordt mede mogelijk gemaakt door Fonds 21 en inVision Ondertiteling BV. 

Sandra Beerends, Nederland, 2020

Ze noemen

me Baboe

Welkom! Deze les is onderdeel van het IDFA scholierenprogramma.

Opdracht

Vraag

Kijken

Tekst

Als er een icoon in beeld staat kun je erop klikken. Er zijn vragen en (kijk)opdrachten.

Alima werkt als kinderoppas (baboe) in het koloniale Nederlands-Indië voor een Nederlandse familie. Via een voice-over horen we haar verhaal: hoe ze met de familie meeging voor een kort verblijf in Nederland. Hoe ze na de terugkeer de oorlog en de Japanse bezetting doormaakte, en vervolgens de onafhankelijkheid van Indonesië.

Verteld vanuit Alima’s perspectief is de film niet alleen een verslag van de ingrijpende gebeurtenissen en veranderende verhoudingen in Indonesië, maar vooral van de persoonlijke ontwikkeling van Alima om een onafhankelijke vrouw te worden. 

Lees de synopsis

Synopsis

Alima werkt als kinderoppas (baboe) in het koloniale Nederlands-Indië voor een Nederlandse familie. Via een voice-over horen we haar verhaal: hoe ze met de familie meeging voor een kort verblijf in Nederland. Hoe ze na de terugkeer de oorlog en de Japanse bezetting doormaakte, en vervolgens de onafhankelijkheid van Indonesië.

Verteld vanuit Alima’s perspectief is de film niet alleen een verslag van de ingrijpende gebeurtenissen en veranderende verhoudingen in Indonesië, maar vooral van de persoonlijke ontwikkeling van Alima om een onafhankelijke vrouw te worden. 

Klik hier om de film te bekijken

Klik hier en bekijk de film op 2Doc.nl (openbaar)

Wat vond je van de film? Leg uit in minimaal drie zinnen.

Welke emoties of vragen kwamen er in je op tijdens het kijken?

Welke thema’s komen naar voren in de film? Noem er drie.

Wat vond je van de film? Leg uit in minimaal drie zinnen.

Eigen antwoorden

Welke emoties of vragen kwamen er in je op tijdens het kijken?

Eigen antwoorden

Welke thema’s komen naar voren in de film? Noem er drie.

Eigen antwoorden

Omschrijf het in je eigen woorden, of zoek een definitie op internet.

Wat is een documentaire?

Kan een film ook tegelijkertijd een documentaire en een fictiefilm zijn, volgens jou?

Wat is een documentaire?

Omschrijf het in je eigen woorden, of zoek een definitie op internet.

Documentaire is een filmgenre. Anders dan fictie-/speelfilms laten documentaires personen en/of gebeurtenissen zien die buiten de film echt bestaan. 

Kan een film ook tegelijkertijd een documentaire en een fictiefilm zijn, volgens jou?

Eigen antwoorden

Zoek op wat de woorden ‘objectief’ en ‘subjectief’ betekenen – noteer de definities.

Geef aan of je het eens bent met de volgende stelling: ‘documentaires moeten altijd een objectief beeld geven’.

Licht je antwoord toe.

• Zoek op wat de woorden ‘objectief’ en ‘subjectief’ betekenen – noteer de definities.
• Geef aan of je het eens bent met de volgende stelling: ‘documentaires moeten altijd een objectief beeld geven’. Licht je antwoord toe.

Documentaires tonen weliswaar echte mensen en echte gebeurtenissen, maar zijn door de maker bewust op een bepaalde manier vormgegeven of gestructureerd. Ook geven ze vaak inzicht in de persoonlijke belevingswereld van de maker of hoofdpersoon. Hierbij komen niet altijd andere betrokken partijen aan het woord. Waar ligt de balans tussen objectiviteit en subjectiviteit? Is een balans überhaupt noodzakelijk? Waar liggen de grenzen tussen bijvoorbeeld fictie, documentaire en verslaggeving?

Regisseur Sandra Beerends heeft voor haar documentaire vijfhonderd films met bruikbaar beeldmateriaal uit verscheidene archieven verzameld. Uiteindelijk zijn 179 van deze films verwerkt in Ze noemen me Baboe. 

Wordt de documentaire door de grote hoeveelheid bronnen objectiever, of maakt dit de documentaire juist minder objectief? Licht je antwoord toe.

Regisseur Sandra Beerends heeft voor haar documentaire vijfhonderd films met bruikbaar beeldmateriaal uit verscheidene archieven verzameld. Uiteindelijk zijn 179 van deze films verwerkt in Ze noemen me Baboe. 

Wordt de documentaire door de grote hoeveelheid bronnen objectiever, of maakt dit de documentaire juist minder objectief? Licht je antwoord toe.

De grote hoeveelheid verschillende bronnen heeft ervoor gezorgd dat Sandra een completer en beter onderbouwd beeld kon schetsen van het leven als Baboe. Maar geef leerlingen de ruimte om hun eigen standpunten en bijbehorende argumenten delen.

De voice-over is geschreven door regisseur Sandra Beerends, op basis van interviews met baboes, verhalen van hun biologische kinderen en van de Nederlandse kinderen voor wie zij zorgden. Zo ontstond het personage van baboe Alima, de hoofdpersoon van deze film. Sandra’s tekst is vertaald naar het Indonesisch dat in die tijd gesproken werd en vervolgens ingesproken door actrice Denise Aznam.

De voice-over is geschreven door regisseur Sandra Beerends, op basis van interviews met baboes, verhalen van hun biologische kinderen en van de Nederlandse kinderen voor wie zij zorgden. Zo ontstond het personage van baboe Alima, de hoofdpersoon van deze film. Sandra’s tekst is vertaald naar het Indonesisch dat in die tijd gesproken werd en vervolgens ingesproken door actrice Denise Aznam.

Bespreek met klasgenoten de volgende stelling: ‘Het verhaal van Alima is een waargebeurd verhaal.’ 

Noteer twee voor- of tegenargumenten.

Bespreek met klasgenoten de volgende stelling: ‘Het verhaal van Alima is een waargebeurd verhaal.’ Noteer twee voor- of tegenargumenten.

“Ik wilde niet dat het een film was over haar , maar van haar.” 

Wat bedoelt de maakster hiermee? Verwerk het woord ‘invloed’ in je antwoord.  

Hoe zie je dit terug in de film? Geef voorbeelden.

Vind je dat Sandra haar missie heeft volbracht? Licht je antwoord toe.

“Ik wilde niet dat het een film was over haar , maar van haar.” 

• Wat bedoelt de maakster hiermee? Verwerk het woord ‘invloed’ in je antwoord.
  Het verhaal van Alima moest niet verteld worden vanuit een afzijdig en afstandelijk perspectief. Het moest haar eigen verhaal zijn, in haar eigen woorden.
  
  
• Hoe zie je dit terug in de film? Geef voorbeelden.
  Alima is steeds zelf aan het woord; niemand anders spreekt over haar. De focus ligt bovendien op haar subjectieve ervaring van de gebeurtenissen die plaatsvinden, niet op de grotere historische context. De kijker beleeft de gebeurtenissen zoals Alima dat doet en krijgt geen extra informatie. Haar persoonlijke gedachten en gevoelens krijgen alle ruimte.
  
  
• Vind je dat Sandra haar missie heeft volbracht? Licht je antwoord toe.
  Alle antwoorden zijn goed. Vraag naar toelichting.

De film toont drie perioden: de Hollandse tijd, de Japanse tijd, en de onafhankelijkheidsstrijd.

In Alima's levensloop komt de macht steeds bij andere groeperingen te liggen. Op welke manieren oefenen de verschillende machthebbers invloed op haar uit? Noem uit alle drie de perioden een voorbeeld.

De film toont drie perioden: de Hollandse tijd, de Japanse tijd, en de onafhankelijkheidsstrijd.

In Alima's levensloop komt de macht steeds bij andere groeperingen te liggen. Op welke manieren oefenen de verschillende machthebbers invloed op haar uit? Noem uit alle drie de perioden een voorbeeld.

• Allereerst wil Alima's familie haar uithuwelijken. 
• In de Hollandse tijd is ze in dienst van Jantje's familie. Zij bepalen waar ze woont en slaapt, en wanneer ze vrij is. Ze is financieel afhankelijk.
• In de Japanse tijd wordt Alima's Nederlandse familie naar een kamp gestuurd. De Japanners bepalen wanneer Alima moet opstaan en welke taal ze wel en niet mag spreken. 
• Er wordt een bloederige onafhankelijkheidsstrijd gevoerd waarin Alima's grote liefde Riboet sterft.

Verhalen en mythes zijn een belangrijk onderdeel in de film en van de Indonesische cultuur.

Herinner je je nog verhalen uit de film? Zo ja, welke?

Welke functie hebben de verhalen voor Alima? Licht je antwoord toe.

Kun je een reden bedenken waarom de regisseur de verhalen in de film heeft verwerkt?

Verhalen en mythes zijn een belangrijk onderdeel in de film en van de Indonesische cultuur.

• Kun je een reden bedenken waarom de regisseur de verhalen in de film heeft verwerkt?
  De regisseur heeft deze verhalen in de film verwerkt om de kijker meer inzicht te geven in Alima’s belevingswereld. 
  
  
• Herinner je je nog verhalen uit de film? Zo ja, welke?
  "Maak je geen zorgen mama. Ik word geen Kedassivogel. Ik zal zorgen dat ze mij verstaan.”
  De Wajangvoorstellingen
  "De Javaanse koning Djojobojo voorspelde dat er na de Belanda's gele mensen uit het Noorden zouden komen. Ze zouden blijven tot de maïs rijp was, en daarop zouden duizend jaren van welvaart en vrede volgen."
  
  
• Welke functie hebben de verhalen voor Alima? Licht je antwoord toe.
  Ze bieden troost en houvast. Ze geven Alima het gevoel alsof haar moeder nog bij haar is.

Welke lessen kun je uit deze verhalen halen?

Herinner jij je verhalen die jou vroeger zijn verteld? Dit kunnen sprookjes zijn en/of verhalen over je familiegeschiedenis.

Associeer je bepaalde personen met deze verhalen?

• Herinner jij je verhalen die jou vroeger zijn verteld? Dit kunnen sprookjes zijn en/of verhalen over je familiegeschiedenis.
  
• Associeer je bepaalde personen met deze verhalen?
• Welke lessen kun je uit deze verhalen halen?

Eigen antwoorden

Alima wordt in de film door haar grote liefde Riboet liefkozend 'Kartini' genoemd. Raden Adjeng Kartini (1879 - 1904) was wegbereidster voor vrouwenemancipatie in Nederlands-Indië. Haar feminisme keerde zich tegen de traditie van het uithuwelijken en polygamie binnen haar cultuur en zij pleitte voor onderwijs voor vrouwen, waardoor hun economische zelfstandigheid zou worden vergroot. (Bron: Atria.nl)  

Alima wordt in de film door haar grote liefde Riboet liefkozend 'Kartini' genoemd. Raden Adjeng Kartini (1879 - 1904) was wegbereidster voor vrouwenemancipatie in Nederlands-Indië. Haar feminisme keerde zich tegen de traditie van het uithuwelijken en polygamie binnen haar cultuur en zij pleitte voor onderwijs voor vrouwen, waardoor hun economische zelfstandigheid zou worden vergroot. (Bron: Atria.nl)

Vind je dat vrouwen-emancipatie een belangrijk thema is in Ze noemen me Baboe? Onderbouw je standpunt met minstens drie voorbeelden uit de film.

Vind je dat vrouwen-emancipatie een belangrijk thema is in Ze noemen me Baboe? Onderbouw je standpunt met minstens drie voorbeelden uit de film.

Het merendeel van het amateurmateriaal dat Sandra vond was gefilmd door Nederlandse mannen. Geef hiervoor een verklaring.

Dit beeldmateriaal was waardevol voor Sandra, ondanks het feit dat ze het verhaal vanuit het perspectief van Alima wilde vertellen. Kun je hiervoor een verklaring bedenken?

• Het merendeel van het amateurmateriaal dat Sandra vond was gefilmd door Nederlandse mannen. Geef hiervoor een verklaring.
  Simpelweg omdat sommige Nederlanders camera's hadden, en Baboes niet. 
  
  
• Dit beeldmateriaal was waardevol voor Sandra, ondanks het feit dat ze het verhaal vanuit het perspectief van Alima wilde vertellen. Kun je hiervoor een verklaring bedenken?
  Het gaf Sandra informatie over de tijd waarin dit verhaal zich afspeelt en de rol van Baboes hierin. Hoe werden ze aangesproken? Hoe gedroegen ze zich ten opzichte van hun Nederlandse gezin? Wat voor gezinnen waren dit? Bovendien wordt het verhaal verteld door haar blik op de wereld en haar stem.

Filmmaakster Sandra moest al het archiefmateriaal bekijken en categoriseren. Ze maakte bij elke filmrol notities over het soort shots dat de rol bevatte: treinen, rijstvelden, baboes op de boot, sneeuw, etc. Daarbij heeft ze veel historische boeken gelezen om de beelden te kunnen interpreteren.

In hoeverre zie jij het maken van een historische documentaire als een creatief proces? In hoeverre zie jij het als een journalistiek of wetenschappelijk proces? Licht je antwoord toe. 

Welke karaktereigenschappen zijn volgens jou essentieel om documentairemaker te kunnen zijn? 

Filmmaakster Sandra moest al het archiefmateriaal bekijken en categoriseren. Ze maakte bij elke filmrol notities over het soort shots dat de rol bevatte: treinen, rijstvelden, baboes op de boot, sneeuw, etc. Daarbij heeft ze veel historische boeken gelezen om de beelden te kunnen interpreteren.

• In hoeverre zie jij het maken van een historische documentaire als een creatief proces? In hoeverre zie jij het als een journalistiek of wetenschappelijk proces? Licht je antwoord toe. 
• Welke karaktereigenschappen zijn volgens jou essentieel om documentairemaker te kunnen zijn? 

Wanneer Indonesië haar onafhankelijkheid aankondigt, reageert Nederland hierop met wat zij ‘politionele acties’ noemen. De Indonesiërs spreken van ‘militer agressi belanda’. 

Naamgeving heeft veel invloed op de manier waarop een gebeurtenis geïnterpreteerd en besproken wordt. Onderbouw deze stelling met twee argumenten.

Bespreek klassikaal de volgende stelling: 'Geschiedenis wordt geschreven door de onderdrukkers.' Noteer twee voor- of tegenargumenten.

Wanneer Indonesië haar onafhankelijkheid aankondigt, reageert Nederland hierop met wat zij ‘politionele acties’ noemen. De Indonesiërs spreken van ‘militer agressi belanda’. 

• Naamgeving heeft veel invloed op de manier waarop een gebeurtenis geïnterpreteerd en besproken wordt. Onderbouw deze stelling met twee argumenten.
• Bespreek klassikaal de volgende stelling: 'Geschiedenis wordt geschreven door de onderdrukkers.' Noteer twee voor- of tegenargumenten.

Ga op internet op zoek naar wat zich daadwerkelijk heeft afgespeeld ten tijde van de 'politionele acties'.

Tip

Zie 'Waarom noemde Nederland de koloniale oorlog in Indonesië ‘politionele acties’?' op NPO Focus.

Klik hier

Ga op internet op zoek naar wat zich daadwerkelijk heeft afgespeeld ten tijde van de 'politionele acties'.

Tip: Zie 'Waarom noemde Nederland de koloniale oorlog in Indonesië ‘politionele acties’?' op NPO Focus. Klik hier

De Onafhankelijkheidsstrijd tegen Nederland wordt in de documentaire niet getoond door beelden van het slagveld maar door metaforische beelden van gevechten.

Waarom denk je dat de regisseur hiervoor koos? 

Antwoord

Sandra: "In de hele film blijf ik trouw aan haar perspectief. Alima heeft geen zicht op het slagveld, maar maakt zich zorgen over Riboet, haar grote liefde. We zien de verbeelding van haar emoties, haar angst om hem te verliezen."

De Onafhankelijkheidsstrijd tegen Nederland wordt in de documentaire niet getoond door beelden van het slagveld maar door metaforische beelden van gevechten.

• Waarom denk je dat de regisseur hiervoor koos?
  Sandra: "In de hele film blijf ik trouw aan haar perspectief. Alima heeft geen zicht op het slagveld, maar maakt zich zorgen over Riboet, haar grote liefde. We zien de verbeelding van haar emoties, haar angst om hem te verliezen."

Welke thema’s of gevoelens roepen deze beelden bij jou op? Geef vijf steekwoorden.

Bekijk de achtergrond van deze slide. Wat vertelt deze (metaforische) representatie jou over Alima’s belevingswereld?

Kun je ook andere beelden bedenken die Alima’s belevingswereld zouden kunnen representeren? Teken ze of geef omschrijvingen, en leg uit waarom je deze beelden kiest.

• Bekijk de achtergrond van deze slide. Wat vertelt deze (metaforische) representatie jou over Alima’s belevingswereld?
• Welke thema’s of gevoelens roepen deze beelden bij jou op? Geef vijf steekwoorden.
• Kun je ook andere beelden bedenken die Alima’s belevingswereld zouden kunnen representeren? Teken ze of geef omschrijvingen, en leg uit waarom je deze beelden kiest.

IDFA's onderwijsprogramma wordt mede mogelijk gemaakt door Fonds 21, Brook Foundation, Deloitte Impact Foundation, ELJA Foundation en IDFA's Dikke Vrienden+. 

Meer film in de klas?
Ga naar idfa.nl/docschoolonline

IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop ons lesmateriaal in de klas is behandeld. Heb je tips en/of aanvullingen voor ons of voor andere docenten? Laat het ons weten via [e-mail]. Bedankt!

Tip voor docenten: met een gratis Docschool Online lidmaatschap krijg je toegang tot meer dan honderd documentaires en bijbehorend lesmateriaal. Lees meer en meld je aan op idfa.nl/docschoolonline