5.2. Crises tijdens de Koude Oorlog

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3-6

Historisch Overzicht 

vanaf 1900

De Koude Oorlog (1945-1989)

2. Crises tijdens de Koude Oorlog

De Blokkade van Berlijn

mei 1948 - juni 1949

Wat is er hand?

• Ruzie over Berlijn loopt hoog op

• Stalin wil West-Berlijn toevoegen aan de Sovjet-zone

• Westelijke bezettingszones steeds meer één gebied

• Directe aanleiding: invoering van de D-Mark in westelijke bezettingszones

Een jaar lang landt er iedere 3 minuten een vliegtuig in West-Berlijn

Wat gebeurt er?

• Stalin blokkeert alle aanvoerwegen naar West-Berlijn om zo de stad tot overgave te dwingen: Blokkade van Berlijn
  

• Het Westen gaat West-Berlijn via de lucht bevoorraden: de luchtbrug

• Een jaar lang landt er iedere 3 minuten een vliegtuig in West-Berlijn
  

• 
  

Oprichting West-Duitsland (BRD) 

en 

Oost-Duitsland (DDR)

mei (BRD) en oktober (DDR) 1949

Video: Berlijn en de Koude Oorlog

fragment: De Blokkade van Berlijn

Koreaanse Oorlog

juni 1950 - juli 1953

Oorzaken

•  Korea is sinds 1910 bezet door Japan
  

• Na de Tweede Wereldoorlog:
  
• Noord-Korea: communistisch, gesteund door de Sovjet-Unie
  
• Zuid-Korea: kapitalistisch, gesteund door de Verenigde Staten
  

• Verdeling ligt op de 38e breedtegraad

Noord-Korea valt in juni 1950 Zuid-Korea aan

Gevolgen (1)

• Verenigde Staten zien hierin een grote communistische dreiging
  

• Verenigde Naties sturen een troepenmacht (onder leiding van de VS). De Sovjet-Unie boycot de VN en is afwezig bij de stemming
  

• China raakt in oktober 1950 kort bij de oorlog betrokken.

• Er zijn voorstanders in de VS voor het gebruik van 26(!) atoombommen (op Noord-Korea, China en de Sovjet-Unie

Gevolgen (2)

• De Koreaanse Oorlog wordt ook wel gezien als de enige 'hete' oorlog van de Koude Oorlog
  

• Bij de wapenstilstand in juli 1953 liggen de grenzen nog hetzelfde als aan het begin van de oorlog: 38e breedtegraad
  

• Vergeet dit ook niet: offcieel is er nog steeds geen vrede tussen Noord-Korea en Zuid-Korea.
  

Video: Crisis in Korea

Vietnamoorlog (1)

Frans-Vietnamese Oorlog 1945-1954

Oorzaken

• Vietnam was een kolonie van Frankrijk: Frans Indochina

• Veroverd door Japan tijdens de Tweede Wereldoorlog

• Ontstaan nationalisme bij de bevolking

Oorzaken

• Dekolonisatie onder leiding van de communistische Vietminh
  

• Fransen willen dit niet accepteren

• Vergeet dit ook niet: dekolonisatie zie je overal in Azië gebeuren. Zo wil India niet meer bij Engeland horen en Indonesië niet meer bij Nederland.

Gevolgen

• Fransen worden verslagen bij Dien Bien Phu (1954)

• Noord-Vietnam wordt communistisch

• Zuid-Vietnam wordt kapitalistisch

• Grens ligt bij de 17e breedtegraad

• De Verenigde Staten steunen (in het geheim) Zuid-Vietnam

U2-incident

De Sovjet-Unie schiet een Amerikaans spionagevliegtuig neer, 1 mei 1960

Video: reconstructie U2-incident

Piloot Francis Gary Powers overleeft de crash en wordt gevangen genomen door de Sovjet-Unie. 

Hij zal later worden geruild tegen een Sovjet-spion. 

De speelfilm Bridge of Spies (2015) gaat hierover.

Berlijnse Muur

13 augustus 1961

Waarom een muur?

•  Veel inwoners van Oost-Duitsland willen weg.
  

• De grens (IJzeren Gordijn) tussen Oost- en West-Duitsland is dicht
  

• De grens tussen Oost- en West-Berlijn is wél open
  

• West-Berlijn is volgens de Sovjet-Unie 'de etalage van het kapitalisme'.

Waarom een muur?

• Veel Oost-Berlijners zien het rijke westen en willen weg. Vooral mensen met een hogere opleiding vluchten naar het westen
  

• De Oost-Duitse regering ziet dit als een grote bedreiging voor de toekomst van hun land: Berlijn moet dicht
  

• Vergeet dit ook niet: de Oost-Duitse regering geeft aan dat ze de Muur bouwen om zich tegen het fascistische Westen te beschermen.

Gevolgen

• Bouw van De Berlijnse Muur, augustus 1961
  

• Laatste gat in het IJzeren Gordijn is dicht

• West-Berlijn was wél bereikbaar vanuit West-Duitsland

• Vluchtelingenstroom neemt sterk af

• Wel: veel ontsnappingen, vaak met dodelijke afloop...

• Vergeet dit ook niet: ontsnappen betekende vaak dat je je familie nooit meer zag.
  

Video: Berlijn en de Koude Oorlog

Fragment: De Berlijnse Muur

"Ich bin ein Berliner"

Toespraak van Kennedy tijdens zijn bezoek aan Berlijn in juni 1962

Video: De Berlijnse Muur

1. Het ontstaan

Cubacrisis

16-28 oktober 1962

Fidel Castro pleegt staatsgreep in Cuba

• Cubaanse Revolutie tegen corruptie en grote ongelijkheid in Cuba
  

• 1 januari 1959

• Cuba wordt communistisch
  

• Buitenlandse bedrijven, vaak Amerikaans, worden genationaliseerd.

• Vergeet dit ook niet: het communisme kwam voor de Amerikanen nu wel heel dichtbij. Cuba ligt op ongeveer 150 kilometer van de VS 
  

Cuba

(Communistisch)

Verenigde Staten

(Kapitalistisch)

De afstand tussen Cuba en de Verenigde Staten is ongeveer 200km

?

Oorzaken

• Sinds 1959 was Cuba communistisch
  

• Dit zorgde voor grote irritatie én angst bij de Verenigde Staten: "Communisme in de achtertuin!"

• Mislukte invasie van de CIA op Cuba: Varkensbaai-incident (april 1961)

Oorzaken

• (Economische) boycot van Cuba sinds 1959

• Cuba gaat/moet suiker verkopen aan de Sovjet-Unie

• Cuba en de Sovjet-Unie zijn bang voor een Amerikaanse invasie van Cuba.
  

• De Sovjet-Unie plaatst raketten op Cuba in ruil voor kopen van Cubaanse suiker

16-22 oktober 1962

• Amerikaanse vliegtuigen tonen foto's van een raketbasis in aanbouw
  

• President Kennedy wordt op de hoogte gebracht
  

• De laatste raketonderdelen zijn per schip onderweg van de Sovjet-Unie naar Cuba
  

Grote onrust bij de Verenigde Staten

Wat zal Kennedy  doen?

• Niets doen

• Praten met de Sovjet-Unie (diplomatie)

• Aanval op Cuba

• Invasie van Cuba

• Fidel Castro overhalen: "Werk samen met ons, niet met de Russen."

• Blokkade van het eiland, zodat er geen schepen met onderdelen Cuba bereiken

Hij besluit:

• Praten met de Sovjet-Unie

• Blokkade rondom Cuba

De spanning neemt toe...

Kennedy aan Chroesjtsjov:

• Haal de raketbasis op Cuba weg

• Laat de Sovjet-schepen met raketonderdelen omkeren
  

Chroesjtsjov aan Kennedy:

• Akkoord, maar dan moeten de Amerikanen Cuba niet aanvallen

Chroesjtsjov aan Kennedy:

• Akkoord, maar dan moeten de Amerikanen Cuba niet aanvallen

• De Verenigde Staten moet hun raketten uit Turkije weghalen. Deze stonden gericht op de Sovjet Unie
  

• Vergeet dit ook niet: de Amerikanen dachten dat het bestaan van deze raketten heel geheim was...
  

Robert Kennedy adviseert zijn broer: 

"Reageer alleen op het eerste verzoek van Chroesjtsjov. Doe net of je het tweede bericht niet hebt ontvangen."

Chroesjtsjov gaat akkoord!

Video: De Cubacrisis

Gevolgen van de Cubacrisis

Iedereen beseft dat de wereld heel dicht bij een nieuwe wereldoorlog had gezeten

• Betere communicatie tussen de VS en de SU: directe telefoonverbinding (Hotline)

• De Amerikanen halen ook hun raketten uit Turkije, maar spreken met Chroesjtsjov af dat hij dit niet bekend maakt.
  

• Chroesjtsjov zal, mede door zijn optreden, in 1964 als leider van de SU worden afgezet.

Vietnamoorlog (2)

Amerikanen in Vietnam 1957-1975

Hoe zat het ook alweer?

• Noord-Vietnam was communistisch

• Zuid-Vietnam was kapitalistisch
  

• Grens ligt bij de 17e breedtegraad
  

• De Verenigde Staten steunen (in het geheim) Zuid-Vietnam

• Dominotheorie
  

Dominotheorie

Amerikaanse steun aan Zuid-Vietnam (1)

Doel: voorkomen dat Zuid-Vietnam onder de voet wordt gelopen door het communistische Noord-Vietnam

• Noord-Vietnam steunen communistische aanhangers in Zuid-Vietnam: Vietcong

• Er ontstaan een burgeroorlog in 1957

Amerikaanse steun aan Zuid-Vietnam (2)

• Amerikanen steunen Zuid-Vietnam, eerst met 'adviseurs' en wapens, daarna met troepen.
  

• CIA vermoordt leider van Zuid-Vietnam in 1963 en plaatst een stroman

• Vergeet dit ook niet: In november 1963 zijn er al 16.000 Amerikaanse soldaten in Zuid-Vietnam
  

Tonkin-incident

'Aanslag' op het Amerikaanse marineschip Maddox 

door Noord-Vietnam, augustus 1963

Gevolgen

• Amerikanen zien de aanslag als een oorlogsverklaring
  

• President Johnson krijgt carte blanche om het probleem op te lossen (lees: oorlogsverklaring)
  

• Operation Rolling Thunder
  

Vergeet dit ook niet: in 1968 zijn er ongeveer 500.000 Amerikaanse soldaten in Vietnam

Video: Operation Rolling Thunder

Maar...waarom gaat het zo hopeloos mis in Vietnam?

Hoe verliep de oorlog?

Vietnam is een jungle

• De Amerikanen vochten in een volstrekt onbekend gebied, terwijl de Vietnamezen dit gebied goed kenden
  

• Guerilla-oorlogsvoering: geen massale aanvallen, maar kleine, onverwachte aanvallen van de Vietcong
  

Hoe verliep de oorlog?

• De vijand bevond zich ook tussen de bondgenoten
  

• Waar is de vijand?! De Vietcong maakte gebruik van tunnels, ondergrondse bunkers en waren soms vrijwel onzichtbaar
  

Van kwaad tot erger: napalm en Agent Orange

De Verenigde Staten zetten alles in om de oorlog te winnen

Steeds meer protesten tegen de oorlog

• Er reizen veel journalisten mee met de soldaten
  

• De oorlog is vanuit de huiskamer te volgen op televisie en in de kranten
  

• Niet alleen de Vietnamezen, maar ook de eigen soldaten begaan vreselijke oorlogsmisdaden
  

• De frustraties van de soldaten zijn duidelijk te zien: "Wat doen we daar?!"

• Vergeet dit ook niet: de meeste protesten zijn in Amerika zelf, maar ook in Nederland wordt tegen de oorlog geprotesteerd.
  

 LBJ! How many kids did you kill today?

Afloop van de oorlog

Nixon, vanaf 1969 president, wil de oorlog beëindigen

• Zo min mogelijk gezichtsverlies voor de Amerikanen: Peace with Honour

• Vietnamisering: geef de oorlog terug aan de Vietnamezen
  

• Terugtrekking van de Amerikaanse troepen
  

• Vredesverdrag met Noord-Vietnam/Vietcong in Parijs (1973)
  

Gevolgen van de Vietnamoorlog

• Het Amerikaanse zelfvetrouwen heeft een enorme dreun gehad

• Veel Vietnamveteranen met posttraumatische stressstoornis, maar worden vooral als moordenaars gezien
  

• Enorme staatsschuld van de Verenigde Staten door de oorlogskosten

Gevolgen van de Vietnamoorlog

• De Vietnamoorlog had eigenlijk niet zoveel met de Koude Oorlog te maken, meer met Amerika's angst voor het communisme
  

• Vergeet dit ook niet: in 1975 valt Noord-Vietnam, Zuid-Vietnam binnen. Het land wordt in 1976 in zijn geheel communistisch
  

De Koude Oorlog ontdooit

De tweede helft van de jaren '80

Waarom?

• Reagan wordt herkozen in 1984: hij kan nu iets vriendelijker richting de Sovjet-Unie zijn

• Nieuwe leider voor de Sovjet-Unie: Mikhail Gorbatsjov: brengt een ander geluid
  

Mikhail Gorbatsjov

• Glasnost: openheid
  

• Perestrojka: economische hervormingen
  

• Bezuinigen op militaire activiteiten: minder wapens, minder soldaten. 

• Dus ook minder Sovjet-soldaten buiten de Sovjet-Unie
  

• Vergeet dit ook niet: wat betreft Gorbatsjov is de wapenwedloop voorbij. De Sovjet-Unie doet in ieder geval niet meer mee.
  

Gevolgen

• Gorbatsjov wil een betere relatie hebben met de Westerse landen

• Verschillende, belangrijke ontmoetingen tussen Reagan en de Gorbatsjov

• Eenzijdige ontwapening van de Sovjet-Unie
  

• Terugtrekking van de Sovjet-troepen uit Afghanistan
  

• Vergeet dit ook niet: Gorbatsjov wil graag dat zijn ideeën ook in andere communistische landen van Oost-Europa worden ingevoerd. Deze landen willen, kunnen en durven dit niet.
  

Video: De Berlijnse Muur

Toespraak van Reagan in West-Berlijn, juni 1987

1989

De val van het communisme in Oost-Europa

Oorzaken

 

• De ideeën van Gorbatsjov (glasnost, perestrojka)...
  

• ...botsen met de oude, vastgeroeste, ideeën van de Oosteuropese leiders...
  

• ...maar zijn wél populair bij het volk van die landen!
  

Hongarije zet de grens met Oostenrijk open

Deze Oost-Europese leider begrijpt wél de ideeën van Glasnost en Perestrojka, mei 1989.

Veel andere inwoners van Oost-Europese landen vluchten via Hongarije naar het westen.

De val van de Berlijnse Muur

9 november 1989

Let op: 

nieuwe naam/nieuw begrip/jaartal voor dit schooljaar! 

Dit betekent vrijwel zeker dat hierover een vraag komt in het eindexamen!

!

Wat is er aan de hand?

• Bevolking van Oost-Berlijn en Oost-Duitsland wil meer vrijheid en openzetten van de grens

• ... maar de Oost-Duitse regering wil dit absoluut niet!
  

• Grote demonstraties tegen de regering in Oost-Berlijn
  

• Ook tijdens het 40e verjaardagsfeest van de DDR

Gorbatsjov is eregast...

...maar komt niet om feest te vieren, maar om de leiders van Oost-Duitsland te waarschuwen: 

de Sovjet-Unie helpt niet meer bij het neerslaan van demonstraties

Elke avond zijn er demonstraties

De druk op de Oost-Duitse regering neemt toe, terwijl de wereldpers kijkt naar de situatie in Oost-Berlijn

Video: Tagesschau van 9 november 1989 

met de persconferentie van Günter Schabowski

Eén van de partijleiders van de DDR geeft, twijfelend, aan: 

We hebben besloten dat iedere DDR-burger de grens over mag. 

Dat geldt - voor zover ik weet - ... vanaf nu.

Video: De Berlijnse Muur

2. De val

Daarna gaat het snel...

Totale ineenstorting 

van het communisme in Oost-Europa

• 16 november 1989: communistische leider van Bulgarije wordt afgezet

• 28 november 1989: communistische partij van Tjecho-Slowakije staat haar macht af

• 25 december 1989: communistische leider Roemenië wordt terechtgesteld

• april 1990: vrije verkiezingen in delen van Joegoslavië

Duitsland herenigd

3 oktober 1990

Einde van de Sovjet-Unie

25 december 1991

Eind goed, al goed?

Nee, in sommige delen van het voormalige Oost-blok ontstaan grote en kleine problemen

• Economische achterstand 'Oost-Duitsers' t.o.v. 'West-Duitsers'

• Sommigen, niet alleen Oost-Duitsers, moesten wennen aan het kapitalisme (ongeveer 65% vond het communisme beter)
  

• Joegoslavische Burgeroorlogen (1991-2001)