Geschiedenisleraar.nl
Dé link tussen verleden en heden

Schoolexamen VMBO

Lesplan met 5 lessen
De koloniale relatie tussen Indonesië en Nederland
Tijd van Regenten en VorstenTijd van Burgers en StoommachinesTijd van Wereldoorlogen
GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 3,4
Waarover gaat Deze serie?
Met de komst van de eerste Nederlandse schepen, die van Cornelis de Houtman in 1596, begon een meestal moeizame en ongelijke relatie tussen Nederland en de Indonesische archipel. Een lange periode van bijna 400 jaar, waarvan met name Nederlanders nogal eens de neiging om daar met weemoed en enige trots over te praten. Een typerend voorbeeld daarvan is de uitspraak van minister-president Balkenende tijdens de Algemene Beschouwingen van 2006, waarin hij opriep om meer trots te zijn op de economische opleving: “Laten we zeggen: Nederland kan het weer! Die VOC-mentaliteit, over grenzen heen kijken, dynamiek! Toch?”. Ongetwijfeld goed bedoeld, maar wellicht als vergelijking wat ongelukkig gekozen. De Nederlandse overheersing die begon met de VOC was niet meer dan een ordinaire en langdurige roof- en plundertocht. En: tot het allerlaatste moment. Ook een term als tempo doeloe, de tijd van vroeger of de goede oude tijd, is een eurocentrische benadering die leefde bij de plantagefamilies en zeker niet bij de arbeiders.Wat leerlingen zich wel moeten realiseren is dat het modern imperialisme dat wij zagen in Nederlands-Indië, geheel past binnen de zeitgeist van de negentiende- en twintigste eeuw. De wijze waarop Nederland zich manifesteerde in Nederlands-Indië is terug te vinden bij vrijwel alle Europese landen: Groot-Brittannië in India, Frankrijk in Indochina en België in Congo.In deze serie zullen de leerlingen zien dat de koloniale relatie tussen Indonesië en Nederland beide landen in meerdere opzichten dramatisch veranderde: economisch en politiek.
1. DE VOC-TIJD (1596-1799)
Strikt gezien begint de VOC-tijd natuurlijk niet in 1596 maar in 1602 met de oprichting van de onderneming. Maar als je gaat kijken naar de eerste contacten tussen Nederland en Indonesië, dan kan je eigenlijk niet anders dan beginnen met de aankomst van Cornelis de Houtman in het eerst genoemde jaar.De meeste leerlingen hebben vanuit de onderbouw meegenomen: VOC en de handel in specerijen. Dat is maar deels waar. De VOC verdiende uiteindelijk veel geld in de lucratieve Indische Buitenhandel: een Aziatisch handelsnetwerk waarvan een deel van de opbrengst werd gebruikt voor de inkoop van de specerijen. Deze les gaat, naast de motieven om tot de oprichting van de onderneming te komen, vooral in op de handelswijze van de VOC: van wurgcontracten tot de hongitochten van Jan Pieterszoon Coen. Hiermee wordt het beeld van de VOC bij de meeste leerlingen iets meer genuanceerd ten opzichte van de onderbouw.De video’s die hieronder zijn opgenomen zijn niet geschikt voor in de les. Ze zijn puur bedoeld om extra inzichten en informatie te bieden die kan worden verwerkt tot bruikbaar lesmateriaal.Onderwerpen:de Europese handel met Aziëde werkwijze van de VOC: van wurgcontracten tot de hongitochtende opkomst en ondergang van de VOCPersonen:Vasco da GamaCornelis de HoutmanJan Huygen van LinschotenJan Pieterszoon CoenVideo's:
Geschiedenisleraar.nlGeschiedenisleraar.nl
Lesplan met 6 lessen
Het conflict tussen Israël en de Arabische Wereld
Tijd van Grieken en RomeinenTijd van Burgers en Stoommachines Tijd van WereldoorlogenTijd van Televisie en Computer
GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 3-6
Waarover gaat Deze serie?
Als één geschiedenisonderwerp zich goed leent om het begrip standplaatsgebondenheid uit te leggen, dan is het wel het conflict tussen Israël de Arabische wereld. Er is geen goed. Er is geen fout. Het maakt niet uit aan welke kant je van het spectrum staat om in te zien dat er ergens iets goed fout zit, maar de oorzaken van de problematiek liggen vrijwel altijd bij de andere partij.Dit is geen makkelijk onderwerp. Sterker nog: het was toen het nog onderdeel van het VMBO-examen was (tot en met het CSE van 2017) een verrijkingsdeel. Daarmee was het alleen examenonderdeel voor de leerlingen in het GT-niveau. Het is ook een relatief onbekend onderwerp en dat zal in eerste instantie even wennen voor de leerlingen zal zijn. De ervaring leert echter dat de leerlingen dit een bijzonder boeiend onderwerp vinden. Voor de leraar vraagt dit onderwerp gedegen voorbereiding: hoe meer er boven de stof wordt gestaan des te effectiever én veiliger dit onderwerp kan worden behandeld in de klas. Het voorkomt ook valse sentimenten en het in de rol van slachtoffer kruipen bij de leerlingen. Wat kan je hieraan doen behalve goed beslagen ten ijs komen? Vooral heel duidelijk zijn richting je groep. Jij bent de regisseur: ja, het gaat over Joden en moslims, maar jij bent niet de hoeder van het Jodendom of de islam. Je kunt er persoonlijk moeite mee hebben, maar je hoeft niet als, voor of namens de hele gemeenschap te praten. De leerstof in deze lessen is gebaseerd op feiten. Meningen en/of sentimenten zijn getracht te weren uit dit onderwerp. Maar waar ze relevant zijn, zijn ze duidelijk te herkennen als standpunt. Dat laat ruimte om voor de leerlingen zélf een mening te vormen over het onderwerp.
Inleiding
Het behandelen van deze inleiding is in meerdere opzichten essentieel voor de lessen. Sowieso laat het op een duidelijke manier zien welke volken, religies, streken en landen er zijn. Als dit voor de leerlingen aan het begin van deze serie duidelijk is, dan levert dat straks alleen maar winst op. Het wil overigens niet zeggen dat het bij één keer uitleggen kan blijven: indien nodig kan het verstandig zijn om terug te grijpen naar deze inleiding. Eventueel door de slides te kopiëren naar de les waarmee op dat moment wordt gewerkt.Daarnaast gaat deze les in op de heersende stereotypen: mensen in Israël zijn joden, Palestijnen zijn Arabieren. Om de leerlingen te wijzen op dergelijke stereotype denkbeelden gaat een onderdeel van deze inleiding in op David Guetta, de wereldberoemde Franse DJ. Zijn vader is een Franse Marokkaanse Jood die na het ontstaan van de staat Israël is weggetrokken uit Marokko. Als gevolg van de oprichting van Israël verslechterde de positie van de ruim 270.000 Marokkaans-Sefardische Joden snel. Daarop aanvullend: in Israël wonen ruim een half miljoen Joden van Marokkaanse afkomst. In deze inleiding is ook een serie verklarende kaarten opgenomen die, indien gewenst, altijd kunnen worden gekopieerd naar een andere les in deze serie.
Geschiedenisleraar.nlGeschiedenisleraar.nl
Lesplan met 16 lessen
De Koude Oorlog
TIjd van Televise en Computer
GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 2-6
Waarover gaat Deze serie?
Met de huidige situatie zou je haast denken dat de Koude Oorlog weer terug is. En als we de media mogen geloven, is dat ook zo. Toch is het karakter van de Koude Oorlog, los van spanningen tussen twee machtige landen, anders. De blokvorming is tegenwoordig veel minder aanwezig en voor veel leerlingen liggen bedreigingen voor de vrede en de veiligheid op een totaal ander vlak dan tijdens de Koude Oorlog.Het is een fraai staaltje van de geschiedenis herhaalt zich, waartoe mensen zich graag wenden om de hedendaagse wereld en de gebeurtenissen te verklaren, terwijl dat de grootste flauwekul is: elke situatie is weer uniek.Maar wat maakt de Koude Oorlog dan zo bijzonder? En nog veel belangrijker: hoe breng je dit over op de leerlingen? Een oorlog is nog wel 'herkenbaar’ voor de leerlingen, een oorlog die eigenlijk geen oorlog was, is een schimmige abstractie. Laat staan dat je ook nog een bepaald ‘unheimisch’ gevoel van een eventuele totale vernietiging van de aarde wilt delen met de leerlingen.In de lessen zitten fascinerende, en soms ook iconische, afbeeldingen die trachten de leerlingen mee te nemen in de tijd van de Koude Oorlog. De tijd van hun ouders. Een onzekere tijd, maar ook een tijd die gek genoeg veiliger was dan nu. Want wie gaat nu een atoombom gooien, als je weet dat je er dan zelf ook aangaat. Die paradox is heel bijzonder, en overigens ook alleen te maken aan het eind van dit onderwerp.Een leuk intro is altijd, en niet alleen bij dit ondwerp, het tijdvak-icoon met de klas te bekijken. In zitten namelijk best veel betekenissen: de raket is bijvoorbeeld al op meerdere manieren uit te leggen. Met een woordweb in LessonUp kun je samen met de klas het icoon analyseren.
Introductie op de Koude Oorlog
Hoewel de leerlingen minstens al een keer eerder de verschillen tussen het communisme en het kapitalisme hebben gehad, is het goed om deze nogmaals te behandelen: -ismen blijven immers lastige materie.Het is goed om gelijk de kenmerken en de periodisering van de Koude Oorlog met de leerlingen te bespreken. Hoewel sommige kenmerken wellicht nu nog abstract en ver weg lijken, werkt het verhelderend en kan er indien nodig op worden teruggegrepen.Hoewel de Koude Oorlog onderdeel van de periode Tijd van Televisie en Computer is, ligt de oorzaak ervan natuurlijk nog in de Tijd van Wereldoorlogen. Onderwerpen:Kapitalisme versus communisme
Geschiedenisleraar.nlGeschiedenisleraar.nl
Lesplan met 4 lessen
Cultureel-mentale ontwikkelingen in Nederland na 1945
TIjd van Televisie en Computer
GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavoLeerjaar 3,4
Waarover gaat Deze serie?
De meeste leerlingen vinden dit een leuk onderwerp, mede vanwege het feit dat ook hun leven, net als dat van hun ouders, na de Tweede Wereldoorlog plaatsvindt. Wat hen dan vooral opvalt zijn de snelle veranderingen in Nederland na de Tweede Wereldoorlog waardoor de jeugd van hun ouders, in vergelijking met hun eigen jeugd, hopeloos ouderwets lijkt. Dit onderwerp is niet ingewikkeld en veel onderdelen ervan zitten ook in het Historisch Overzicht vanaf 1848 verweven. Van alle schoolexamenonderwerpen is dit vermoedelijk de lichtste en daardoor ook bijzonder goed te gebruiken in de lagere niveau’s van het VMBO.Het onderwerp is mede vanwege de relatief beperkte inhoud goed zelf uit te breiden met bijvoorbeeld de homo-emancipatie, globalisering of de angst voor terrorisme. Hiermee is ook een bruggetje gemaakt naar het Historisch Overzicht vanaf 1848.
1. Hard werken en zuinig leven
De Tweede Wereldoorlog, en met name de Duitse Bezetting is hard aangekomen in Nederland: er is armoede, de infrastructuur is kapot en er zijn veel doden te betreuren. In deze les wordt gekeken naar Nederland direct na de Tweede Wereldoorlog tot ongeveer halverwege de jaren 50. Centraal in deze les staat de Wederopbouw, waarbij écht de schouders eronder gezet moesten worden om het land weer te herstellen. Zuinig leven is een goed onderwerp om met de leerlingen te bespreken. Wat betekent _zuinig leven_ voor de leerlingen? Sommigen hebben wellicht zuiniger moeten leven door de recente economische crisis en de werkloosheid die deze voortbracht. Voor leerlingen zullen de traditionele rollenpatronen of de ideeën over seksualiteit soms ouderwets voorkomen, hoewel recent onderzoek juist uitwees dat jongeren over deze onderwerpen vaak traditioneler denken dan werd aangenomen. Hierover kan een leuk en boeiend klassengesprek worden gevoerd.Onderwerpen:De schouders eronder: de WederopbouwHet gezin in de jaren '50
Geschiedenisleraar.nlGeschiedenisleraar.nl
Lesplan met 5 lessen
Sociale zekerheid en de verzorgingsstaat
Tijd van Burgers en StoommachinesTijd van WereldoorlogenTijd van Televise en Computer
GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 3,4
Waarover gaat Deze serie?
Je baan kwijtraken, gehandicapt worden. Helaas zijn het dingen die ons allemaal kunnen overkomen. Overkwam zoiets je honderd jaar geleden, dan was dat een grote ramp. Hoe kwam je aan geld, voor de huur, kleding, eten en drinken? Als je geluk had, konden je partner en je kinderen werken. Dan had je toch nog een beetje geld. Vaak was dat niet genoeg. Hulp van de regering hoefde je niet verwachten, want die vond dat iedereen voor zichzelf moest zorgen.Tegenwoordig is dit anders. Als je niet voor jezelf kunt zorgen, krijg je een uitkering. Daardoor hoef je geen honger te lijden en kun je ook de huur betalen. Nederland is nu een verzorgingsstaat: een staat waarin de overheid voor de inwoners zorgt.Bij dit onderwerp leren de leerlingen hoe Nederland een verzorgingsstaat is geworden. Ze ontdekken ook welke voordelen, maar ook welke nadelen de verzorgingsstaat heeft.De behandeling van dit onderwerp kent altijd een risico: de 'rijken' zijn per definitie slecht, en de 'armen' zijn zielig. Ook een mooi fabeltje, dat feitelijk snel de das om kan worden gedaan, is dat de afgelopen eeuw 'de rijken steeds rijker worden, en de armen steeds armer'. Het eerste onderdeel van deze dubieuze stelling is zeker waar. Het tweede onderdeel absoluut niet.
1. Armoede en liefdadigheid
Armoede kwam in Nederland in de negentiende en begin twintigste eeuw vaak voor. Grote groepen Nederlanders hadden elke week moeite om weer rond te komen. Zij leden soms honger en woonden in krotten. Van de overheid kregen armen niet veel hulp.In deze les wordt ingegaan op de armenzorg in Nederland tot het ongeveer het einde van de 19e eeuw. De armenzorg was destijds grotendeels geregeld door de kerk en particulieren. Door de industrialisatie van Nederland, en daarmee de verstedelijking, wordt de armoede in Nederland steeds zichtbaarder.Onderwerpen:LiefdadigheidArmenwetIndustrialisatie: woon- en werkomstandighedenSociale kwestieAanpak van de armoede: van links naar rechtsPersonen:Samuel van Houten
Geschiedenisleraar.nlGeschiedenisleraar.nl