Geschiedenisleraar.nl
Dé link tussen verleden en heden

De Koloniale relatie tussen Indonesië en Nederland

Meer dan 300 jaar zijn er koloniale contacten geweest tussen Indonesië en Nederland. Ons land verdiende veel geld aan Indonesië, meestal ten koste van de bevolking. Aan het begin van de 20e eeuw willen steeds Indonesiërs dat de Nederlanders weggaan.
Lesplan met 5 lessen
De koloniale relatie tussen Indonesië en Nederland
Tijd van Regenten en VorstenTijd van Burgers en StoommachinesTijd van Wereldoorlogen
WAAROVER GAAT DEZE SERIE?
Met de komst van de eerste Nederlandse schepen, die van Cornelis de Houtman in 1596, begon een meestal moeizame en ongelijke relatie tussen Nederland en de Indonesische archipel. Een lange periode van bijna 400 jaar, waarvan met name Nederlanders nogal eens de neiging om daar met weemoed en enige trots over te praten. Een typerend voorbeeld daarvan is de uitspraak van minister-president Balkenende tijdens de Algemene Beschouwingen van 2006, waarin hij opriep om meer trots te zijn op de economische opleving: “Laten we zeggen: Nederland kan het weer! Die VOC-mentaliteit, over grenzen heen kijken, dynamiek! Toch?”. Ongetwijfeld goed bedoeld, maar wellicht als vergelijking wat ongelukkig gekozen. De Nederlandse overheersing die begon met de VOC was niet meer dan een ordinaire en langdurige roof- en plundertocht. En: tot het allerlaatste moment. Ook een term als tempo doeloe, de tijd van vroeger of de goede oude tijd, is een eurocentrische benadering die leefde bij de plantagefamilies en zeker niet bij de arbeiders.Wat leerlingen zich wel moeten realiseren is dat het modern imperialisme dat wij zagen in Nederlands-Indië, geheel past binnen de zeitgeist van de negentiende- en twintigste eeuw. De wijze waarop Nederland zich manifesteerde in Nederlands-Indië is terug te vinden bij vrijwel alle Europese landen: Groot-Brittannië in India, Frankrijk in Indochina en België in Congo.In deze serie zullen de leerlingen zien dat de koloniale relatie tussen Indonesië en Nederland beide landen in meerdere opzichten dramatisch veranderde: economisch en politiek.
1. DE VOC-TIJD (1596-1799)
Strikt gezien begint de VOC-tijd natuurlijk niet in 1596 maar in 1602 met de oprichting van de onderneming. Maar als je gaat kijken naar de eerste contacten tussen Nederland en Indonesië, dan kan je eigenlijk niet anders dan beginnen met de aankomst van Cornelis de Houtman in het eerst genoemde jaar.De meeste leerlingen hebben vanuit de onderbouw meegenomen: VOC en de handel in specerijen. Dat is maar deels waar. De VOC verdiende uiteindelijk veel geld in de lucratieve Indische Buitenhandel: een Aziatisch handelsnetwerk waarvan een deel van de opbrengst werd gebruikt voor de inkoop van de specerijen. Deze les gaat, naast de motieven om tot de oprichting van de onderneming te komen, vooral in op de handelswijze van de VOC: van wurgcontracten tot de hongitochten van Jan Pieterszoon Coen. Hiermee wordt het beeld van de VOC bij de meeste leerlingen iets meer genuanceerd ten opzichte van de onderbouw.De video’s die hieronder zijn opgenomen zijn niet geschikt voor in de les. Ze zijn puur bedoeld om extra inzichten en informatie te bieden die kan worden verwerkt tot bruikbaar lesmateriaal.Onderwerpen:de Europese handel met Aziëde werkwijze van de VOC: van wurgcontracten tot de hongitochtende opkomst en ondergang van de VOCPersonen:Vasco da GamaCornelis de HoutmanJan Huygen van LinschotenJan Pieterszoon CoenVideo's:
Geschiedenisleraar.nlGeschiedenisleraar.nl
Lesplan met 2 lessen
Histoclips: Nederlands-Indië
Een lesplan van ntr:schooltv
GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 3,4
Het Cultuurstelsel
Aan het eind van de achttiende eeuw ziet het er voor de Republiek niet goed uit: de Franse bezetting en het verliezen van de koppositie op zee, in combinatie met het failliet van de VOC, brengen Nederland op een achterstand.Het einde van de VOC komt voor veel leerlingen misschien verrassend: “Hoe kan een dergelijk wereldbedrijf failliet gaan?”. Wellicht een leuke vraag om in een woordweb te gebruiken. Maar ook gewoon een erg goede vraag. In principe kan alles kapot, ook een bedrijf als Facebook of Apple. Laat leerlingen eens nadenken over mogelijke oorzaken van faillissement.Overigens zijn de oorzaken van de ondergang van de VOC vrij duidelijk: mismanagement, verkeerde investeringen en verminderde vraag naar producten zoals specerijen.Na de Franse bezetting moest het cultuurstelsel weer nieuwe winsten genereren. En dat deed het. Het vijfde deel dat de inheemse bevolking moest verbouwen, leverde de Nederlandse schatkist zoveel geld op dat de plannen van koning-koopman Willem I om van Nederland een modern land te maken, konden worden gefinancierd.Het ‘slimme’ van het cultuurstelsel zit hem natuurlijk voor in de wijze waarop de Nederlanders het bestuur neerzetten: naast en boven het bestaande bestuur. Gewoon de verhoudingen voor de inheemse in stand houden, daarbij de Indische sultans en prinsen vorstelijk belonen. Met name dit zorgde voor de misstanden zoals ze zijn beschreven in Multatuli’s Max Havelaar.Onderwerpen:van verlies naar winst: het cultuurstelselde werking van het cultuurstelselMax Havelaar: kritiek op het cultuurstelselPersonen:Johannes van den BoschEduard Douwes Dekker (Multatuli)
Modern-Imperialisme
Deze les kent iets tegenstrijdigs. Aan de ene kant wordt het cultuurstelsel met de politieke komst van de Liberalen in 1848 steeds verder uitgehold, aan de andere kant neemt de macht en invloed van Nederland (geheel tegen de vrijheidsidealen van het Liberalisme in) enorm toe. Verplichte levering van producten door inheemse bevolking wordt, met de komst van Nederlandse ondernemers, ingeruild voor dwangarbeid door Chinese koelies. De expansie van de Nederlandse economische activiteiten loopt parallel met de uitbreiding van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). De Nederlandse ondernemers in de Buitengewesten moesten immers worden beschermd.Het Nederlands imperialisme, de poldervariant van het Europese modern imperialisme, kende vele gezichten: sommige economisch en geopolitiek van aard, andere weer van een religieus fanatisme. De nieuwe inwoners van het koninkrijk moesten immers goede christenen worden. Honderden missionarissen (rooms-katholiek) en zendelingen (protestants) vertrokken naar Indonesië om het woord van God te verkondigen.Onderwerpen:van cultuurstelsel naar particuliere ondernemerswerken en leven op de plantageshet Nederlands imperialisme en de Atjeh-oorlogende Ethische politiekPersonen:Johannes van Heutsz
Geschiedenisleraar.nlGeschiedenisleraar.nl