De Nederlandse Opstand, 1566-1568
1 / 19
Lesduur is: 40 minIntroductie
Met behulp van originele bronnen leren de leerlingen over het Smeekschrift der Edelen, de Beeldenstorm en de Bloedraad (Raad van Beroerten). Daarbij wordt ingegaan op hun relatie tot elkaar en hun bijdrage aan het uitbreken van de Nederlandse Opstand. Leerlingen nemen meerdere perspectieven in en houden rekening met de bruikbaarheid en betrouwbaarheid van de bronnen.
Instructies
Deze les bevat basiskennis de aanloop naar en het begin van de Nederlandse Opstand (Tachtigjarige Oorlog) van 1566 tot 1568. De leerlingen zijn voor deze les al bekend met de Reformatie, de Habsburgse centralisatiepolitiek en de kettervervolgingen. Daarnaast hebben leerlingen al enige ervaring met het beoordelen van de betrouwbaar- en bruikbaarheid van bronnen en begrippen als oorzaak en gevolg.
Deze les wordt klassikaal gegeven en de leerlingen kunnen met hun device actief meedoen. De les bevat interactieve elementen (open vraag, quiz). Zo gewenst kunnen de vragen ook klassikaal zonder devices behandeld worden. Het is sterk aangeraden om de docentenhandleiding door te nemen, voordat de les wordt gebruikt. De transcriptie van een aantal bronnen is in de bijlage opgenomen.
Instructies
Werkbladen
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Achtergrond:
Brief van Willem van Oranje aan de rentmeester van Zeeland over de Beeldenstorm en de te nemen maatregelen (24 augustus 1566). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Brief van Willem van Oranje aan de rentmeester van Zeeland over de Beeldenstorm en de te nemen maatregelen (24 augustus 1566). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Afbeelding:
Afbeelding van een Geus en een geuzenpenning (ongedateerd). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Slide 2 - Tekstslide
Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.
Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.
Slide 3 - Tekstslide
Tijdvak:
Tijd van Ontdekkers en Hervormers.
Kenmerkende aspecten:
- De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.
- Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
Slide 4 - Tekstslide
Voorkennis:
Deze les vereist voorkennis van de Reformatie, de Habsburgse centralisatiepolitiek tegenover het Nederlandse particularisme (wordt niet uitgebreid op ingegaan) en het begin van de kettervervolging.
Slide 5 - Tekstslide
Doel van de slide:
Testen en activeren van de voorkennis van de aanloop naar de Opstand.
Enkele relevante kernbegrippen:
Keizer Karel V
Koning Filips II
Landvoogdes Margaretha van Parma
Kettervervolging
Centralisatie
Particularisme
De drie Collaterale Raden
Geheime Raad
Raad van Staten
Raad van Financiën
Bloedplakkaten
Afbeeldingen (l-r):
Pentekening van koning Philips II (eind 16e eeuw). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Marteldood van Jan de Bakker, 1525, Frederik Böger (1854-1856). Rijksmuseum.
Portret van Margaretha van Parma, Frans Hogenberg (1567 - 1590). Rijksmuseum.
Slide 6 - Tekstslide
Doel van de slide:
Historische context bij het Smeekschrift der Edelen.
De belangrijkste Nederlandse edelen, zoals Willem van Oranje en de graven van Horne en Egmont, waren geen onderdeel van het verbond maar hielden er wel nauw contact mee.
Afbeelding:
Afbeelding van een Geus en een geuzenpenning (ongedateerd). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Slide 7 - Tekstslide
Doel van de slide:
Introductie van het Smeekschrift der Edelen. Op de volgende pagina staat een hertaling van de tekst.
In totaal overhandigen de edelen drie smeekschriften (1566, 1566 en 1567). Het tweede en derde schrift bouwen voort op het eerste en reageren op recente gebeurtenissen.
Afbeeldingen (l-r):
Eerste pagina van het Eerste Smeekschrift met antwoord van Margaretha (1566).
Tweede pagina van het Tweede Smeekschrift met antwoord van Margaretha (kopie, 1566). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Slide 8 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen analyseren primaire bronnen en denken na over hun bruikbaarheid.
De edelen vragen via Margaretha aan Filips II of hij de plakkaten (en daarmee de kettervervolging) kan matigen of opheffen.
Verder in het Smeekschrift vragen de edelen Margaretha om de uitvoering van de plakkaten te stoppen in afwachting van de reactie van Filips II.
Volgens de edelen zullen de plakkaten tot de ondergang van de Nederlanden leiden (door oproer en opstanden). Deze waarschuwing kan als een dreigement worden gezien. Daarnaast zou het opheffen van de ellendige plakkaten redelijk en rechtvaardig zijn.
De edelen stellen zich zeer loyaal op.
De edelen hadden er politieke baat bij om zich zo loyaal mogelijk op te stellen, dus deze bronnen zijn slechts beperkt bruikbaar om hun loyaliteit te bepalen.
Transcripties van de smeekschriften staan in de bijlage.
Slide 9 - Tekstslide
Doel van de slide:
Bestuderen inhoud en gevolg van het Smeekschrift.
Afbeelding:
Het aanbieden van het Smeekschrift aan de hertogin van Parma, 1566, anoniem (1784-1799). Rijksmuseum.
Slide 10 - Tekstslide
Doel van de slide:
Uitleg van de Beeldenstorm als onbedoeld gevolg van het Smeekschrift.
Religieuze motieven waren niet de enige oorzaak van de Beeldenstorm. Door de slechte economische omstandigheden rondom 1566 was ook de grote welvaart van de katholieke kerk een doorn in het oog van vele opstandelingen.
Afbeelding:
De Beeldenstorm, Jacobus Buys (1784-1786). Rijksmuseum.
Beeldenstorm van 1566, Stuntelaar (2008). Wikimedia.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Stelling: Margaretha van Parma had het Smeekschrift moeten negeren.
Eens of oneens? Beargumenteer!
Slide 11 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen passen hun nieuwe kennis toe.
Leerlingen moeten hun kennis van de historische context toepassen om deze vraag te beantwoorden. De juiste toepassing van hun kennis is daarbij belangrijker dan het antwoord. Daarnaast kan deze vraag vanuit verschillende perspectieven benaderd worden.
Leerlingen kunnen deze vraag ook in groepjes bespreken en hun antwoorden klassikaal delen.
Slide 12 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen bestuderen de reactie van Willem van Oranje op de Beeldenstorm. Op de volgende pagina staan een transcriptie en hertaling.
Een rentmeester beheert een locatie in afwezigheid van de eigenaar.
Afbeelding:
Brief van Willem van Oranje aan de rentmeester van Zeeland over de Beeldenstorm en de te nemen maatregelen (24 augustus 1566). Bronnenbox.
Slide 13 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen bestuderen de reactie van Willem van Oranje op de Beeldenstorm.
Een rentmeester beheert een locatie in afwezigheid van de eigenaar.
Willem van Oranje verafschuwt de Beeldenstorm en draagt zijn rentmeester in Zeeland op om te voorkomen dat er daar ook ongeregeldheden uitbreken.
Dit is een persoonlijke brief waarin Willem van Oranje een opdracht geeft aan zijn beheerder. Dit maakt de bron betrouwbaar en bruikbaar.
Deze bron is beperkt bruikbaar om de motieven van de beeldenstormers te bepalen. Het is geen primaire bron voor hun motieven en Willem van Oranje is niet neutraal.
De transcriptie van de brief staat in de bijlage.
Slide 14 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de komst van Alva en de oprichting van de Bloedraad.
De Raad van Beroerten (onlusten) was een uiting van zowel de kettervervolging als de centralisatie. De lokale rechtspraak werd opzij gezet en privileges werden genegeerd.
In 1569 voerde Alva de Tiende Penning in. Deze belasting veroorzaakte veel woede en opstand. Dit wordt niet in deze les behandeld, maar is wel een belangrijke gebeurtenis.
Afbeelding:
Brief van koning Filips aan de Staten van Gelderland over het gouverneurschap van Alva (1567). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Slide 15 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de executie van Egmont en Horne en het begin van de gewapende opstand.
Egmont en Horne waren ridders in de Orde van het Gulden Vlies met een eigen rechtsorde. Alva negeerde dit privilege en liet hen door de Bloedbank veroordelen. De wettelijke moord op twee van de belangrijkste lokale edelen zorgde voor een golf van protest en droeg bij aan het uitbreken van de gewapende opstand.
9 september 1567: arrestatie Egmont en Horne.
December 1567: Egmont en Horne beschuldigd van hoogverraad.
23 mei 1568: Slag bij Heiligerlee.
5 juni 1568: executie Egmont en Horne.
21 juli 1568: slag bij Jemmingen (grote nederlaag Oranje).
20 oktober 1568: slag bij Geldenaken (nederlaag Oranje, einde eerste invasie).
Afbeeldingen (l-r):
Willem van Oranje, Adriaen Thomasz. Key (1579). Wikimedia.
Hertog van Alva, Anthonis Mor (1549). Wikimedia.
Egmont en Horne, Geïllustreerde geschiedenis van België (1885). Wikimedia.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Stelling: De acties van Alva hebben averechts gewerkt.
Verdedig de stelling!
Slide 16 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen passen hun nieuwe kennis toe.
Leerlingen moeten hun kennis over de doelen van Alva en de gevolgen van zijn acties toepassen om deze vraag te beantwoorden.
Alva was naar de Nederlanden gestuurd om de opstand de kop in te drukken, maar zijn acties veroorzaken grotere weerstand tegen het Spaanse gezag en het begin van een gewapende opstand.
Leerlingen kunnen deze vraag ook in groepjes bespreken en hun antwoorden klassikaal delen.
timer
0:45
Welke uitspraak is juist?
A
De Beeldenstorm was een onbedoeld gevolg van het Smeekschrift.
B
De Beeldenstorm was het gevolg van de komst van Alva.
C
De Bloedraad was een direct gevolg van het Smeekschrift.
D
De komst van Alva was de aanleiding voor het Smeekschrift.
Slide 17 - Quizvraag
Doel van de slide:
Leerlingen tonen hun kennis van de nieuwe stof.
Zo gewenst kan een timer gebruikt worden.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Hoe droegen de kettervervolging en de Bloedraad bij aan het uitbreken van de Opstand?
Leg uit!
Slide 18 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen tonen hun kennis van de nieuwe stof.
Een volledig antwoord verwijst naar het groeiende verzet tegen religieuze onderdrukking en de inbreuk op (adellijke) rechten en privileges.
Leerlingen kunnen het antwoord op deze vraag ook voor zichzelf opschrijven en laten controleren door de docent/een klasgenoot.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Deel 1 ding dat je nog niet goed hebt begrepen.
Nog vragen?
Slide 19 - Open vraag
Doel van de slide:
Een laatste gelegenheid om mogelijke pijnpunten te behandelen.