Primaire bronnen van de Nederlandse Opstand, 1576-1581 (deel 1)
1 / 16
Lesduur is: 25 minIntroductie
Dit is het tweede deel van een tweedelige lessenserie. Deze serie is inhoudelijk gelijk aan de 50-minuten les met dezelfde naam.
Leerlingen leren aan de hand van primaire bronnen over de belangrijkste gebeurtenissen uit het begin van de Nederlandse Opstand. Ze nemen hierbij meerdere perspectieven in en houden rekening met de bruikbaarheid en betrouwbaarheid van de bronnen.
Instructies
Deze les bevat basiskennis over de Nederlandse Opstand (Tachtigjarige Oorlog) van 1576 tot 1581. De leerlingen moeten voor deze les al bekend zijn met de oorzaken van de Opstand en de belangrijkste gebeurtenissen voor het afsluiten van de Pacificatie van Gent in 1576 (inclusief de Spaanse Furie). Daarnaast wordt uitgegaan van enige ervaring met het beoordelen van de betrouwbaar- en bruikbaarheid van bronnen en daarbij behorende begrippen, zoals standplaatsgebondenheid.
Deze les wordt klassikaal gegeven en de leerlingen kunnen met hun telefoon actief meedoen. De les bevat interactieve elementen (open vraag, sleepvraag, schaalvraag). Zo gewenst kunnen de vragen ook klassikaal zonder devices behandeld worden. Het is sterk aangeraden om de docentenhandleiding door te nemen, voordat de les wordt gebruikt. De transcriptie en hertaling van een aantal bronnen is in de bijlage opgenomen.
Instructies
Werkbladen
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Achtergrond:
Tekst - Pacificatie van Gent (1576). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Tekst - Pacificatie van Gent (1576). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Kaart - Belgica Foederata (Nederlandse Republiek) (18e eeuw). Nationaal Archief.
Afbeelding:
Vertegenwoordigers van de gewesten ondertekenen de Unie van Utrecht in het huidige Academiegebouw in Utrecht, Simon Fokke (1782-1784). Rijksmuseum.
Slide 2 - Tekstslide
Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.
Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.
Slide 3 - Tekstslide
Voorkennis:
Deze lessenserie vereist voorkennis van de oorzaken van de Nederlandse Opstand, de staatkundige opmaak van de Nederlanden voor 1576 en de belangrijkste gebeurtenissen t/m de Spaanse Furie.
Slide 4 - Tekstslide
Doel van de slide:
Testen en activeren van de voorkennis over de eerste jaren van de Opstand.
Enkele kernbegrippen die besproken kunnen worden:
Centralisatie
Reformatie
Smeekschrift
Beeldenstorm
Hertog van Alva
Raad van Beroerte
Tiende Penning
Watergeuzen/Den Briel
Spaanse Furie
Afbeeldingen (l-r):
De Beeldenstorm, Jacobus Buys (1784-1786)
Inname van Brielle, Simon Fokke (1752-1770)
Spaanse Furie (Antwerpen), Frans Hogenberg (1576-1578)
Slide 5 - Video
Doel van de slide:
Leerlingen bewust maken van het feit dat de Opstand bestond uit de strijd en samenwerking van verschillende groepen en personen met verschillende doelen.
In deze les wordt specifiek ingegaan op de doelen van Willem van Oranje, Filips II en de protestantse en katholieke steden en gewesten.
Slide 6 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren verschillende doelen/belangen in de Opstand herkennen.
1) Veel Europese 'staten' dwongen een specifiek geloof af en vervolgden andersdenkenden.
2) Het particularisme hield in dat steden en gewesten in de Nederlanden hun eigen bestuur en rechten hadden.
De centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II probeerde hier een einde aan te maken.
3) Religie was een cruciaal verschil.
4) O.a. handelsbelangen, kosten van de oorlog en stoppen oorlogsgeweld.
Extra
De tegenstelling tussen de katholieke en protestantse steden en gewesten is te zwart-wit. Zo waren de meeste katholieke gebieden oorspronkelijk niet sterk anti-calvinistisch (de Beeldenstorm begon in het 'katholieke' Vlaanderen en Brabant). Zolang deze nuance bekend is, is het onderscheid nuttig om de tegenstrijdige belangen te begrijpen. De positie van de belangen kan bediscussieerd en aangepast worden.
Slide 7 - Tekstslide
Doel van de slide:
Introductie van de Pacificatie van Gent, ondertekend door de Staten van Holland en Zeeland. Bestudeer het document met de klas en deel de onderstaande context. Vervolgens kunnen de vragen over de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van de bron besproken en beantwoord worden.
In 1576 komen de Staten-Generaal in bijeen zonder de toestemming van Filips II. Zij sluiten een verdrag waarin de gewesten elkaar samenwerking beloven om een einde te maken aan de oorlog: de Pacificatie van Gent.
Dit verdrag wordt vervolgens geratificeerd (goedgekeurd) door de Staten van Holland en Zeeland. Deze oorkonde is goed bewaard gebleven in het Nationaal Archief.
Afbeelding:
Pacificatie van Gent (1576). Bronnenbox.
Slide 8 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen bestuderen de tekst van de Pacificatie om de aanleiding en het doel te identificeren.
De transcriptie is de letterlijke tekst van het document. Bij de hertaling is deze tekst in moderner Nederlands herschreven.
De tekst komt uit de eerste alinea van de Pacificatie, waarin het verdrag wordt verantwoord. De aanleiding was de Spaanse Furie. Het doel was het verdrijven van de Spanjaarden en de terugkeer van de oorspronkelijke rechten, handel en welvaart. De Pacificatie richt zich daarom ook alleen tegen de soldaten en behandelt Filips II nog altijd met trouw en respect.
Een transcriptie van de Pacificatie is beschikbaar in de bijlage.
Slide 9 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de belangrijkste besluiten uit de Pacificatie van Gent, een keerpunt in de Opstand waarin alle gewesten zich (tijdelijk) tegen het beleid van Filips II keren. Aan de positie van Filips als Heer der Nederlanden wordt echter niet getwijfeld.
Afbeelding:
De situatie in de Nederlanden na de Pacificatie van Gent, Stuntelaar (2008). Wikimedia.
Slide 10 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de belangrijkste besluiten en gevolgen van de Unie van Atrecht.
Afbeelding:
Monniken worden in 1578 in Brugge op de brandstapel gezet, Frans Hogenberg (1578-1580).
Slide 11 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de belangrijkste besluiten van de Unie van Utrecht en het belang ervan voor de Verenigde Republiek.
Afbeelding:
De Nederlanden anno 1579, Domie (2004). Wikimedia.
Vertegenwoordigers van de gewesten ondertekenen de Unie van Utrecht in het huidige Academiegebouw in Utrecht, Simon Fokke (1782-1784). Rijksmuseum.
Slide 12 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen ontdekken dat Willem van Oranje de Unie van Utrecht niet heeft ondertekend. Hij heeft niet direct aan het verdrag bijgedragen.
De handtekening boven aan de pagina is van Jan van Nassau, de jongere broer van Willem van Oranje en stadhouder van Gelre. Hij was een van de aanjagers van de Unie.
Afbeelding:
Handtekening pagina van de Unie van Utrecht (1579). Bronnenbox
De Pacificatie van Gent was een groot succes voor Willem van Oranje.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Verdedig de stelling!
Slide 13 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen passen hun kennis over de beweegredenen van Willem van Oranje toe om de Pacificatie van Gent te contextualiseren.
De Pacificatie was het toppunt van de macht van Willem van Oranje en het moment waarop hij het dichtste bij de realisatie van zijn grote ideaal was: een vereniging van de Nederlandse gewesten op basis van godsdienstvrijheid (al gold dit al niet voor Holland en Zeeland).
Waarom besloten de protestantse en katholieke gewesten in 1576 om samen te werken?
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Leg uit!
Slide 14 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen verwerken en tonen hun kennis over de rol die de Spaanse troepen speelden als gemeenschappelijke vijand, waardoor de religieuze verschillen tussen de gewesten momenteel van ondergeschikt belang waren. Daarnaast deelden de gewesten een verlangen naar hun oude rechten en privileges en het stimuleren van de handel.
Als jij Willem van Oranje was, zou jij de Unie van Utrecht dan steunen?
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Beredeneer!
Slide 15 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen verbinden hun kennis over de doelen van Willem van Oranje met hun kennis over de Unie van Utrecht.
De Unie van Atrecht en de Unie van Utrecht waren een nederlaag voor Willem van Oranje. Zijn gewenste eenheid viel uiteen en de religieuze vrijheid bleef beperkt. Toch steunde hij de Unie van Utrecht uiteindelijk wel, aangezien dit noodzakelijk was voor de voortzettend van de Opstand.
Wat was belangrijker voor Filips II: bestrijding van het protestantisme of centralisatie van de macht?
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Beredeneer!
Slide 16 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen verwerken hun kennis over de doelen van Filips II en zijn reactie op de Unie van Atrecht.
Filips II was diepgelovig. Om zijn macht over de Nederlanden te behouden, accepteerde hij uiteindelijk dat de zuidelijke gewesten een deel van hun oude rechten en privileges zouden behouden. De religieuze gewetensvrijheid van de Unie van Utrecht was echter compleet onacceptabel voor hem.