Katholicisme tijdens de Nederlandse Opstand
1 / 16
Lesduur is: 30 minIntroductie
Leerlingen verdiepen zich aan de hand van primaire bronnen in de religieuze onderdrukking van katholieken tijdens de Nederlandse Opstand. De bronnen hebben betrekking op Holland van 1581 tot 1594, maar de les biedt gelegenheid om de verschillen met andere provinciën te behandelen. Daarnaast legt de les de basis voor een gesprek over (de grenzen van) godsdienstvrijheid en tolerantie.
Deze les sluit goed aan op de les 'Bronnen van de Opstand, 1576-1581'.
Instructies
Dit is een verdiepende les over religieuze vrijheid tijdens de Nederlandse Opstand en vereist enige voorkennis van de belangrijkste ontwikkelingen uit de Opstand. Leerlingen moeten ook bekend zijn met de Reformatie en de invloed daarvan op de Opstand, zoals vervolgingen en de religieuze strijd. Bij voorkeur hebben leerlingen daarnaast enige kennis van gewetensvrijheid en de verankering daarvan in de Unie van Utrecht, maar dit wordt ook tijdens de les behandeld.
Deze les wordt klassikaal gegeven en de leerlingen kunnen met hun device actief meedoen. De les bevat interactieve elementen (open vraag, video, meerkeuze). Zo gewenst kunnen de vragen echter ook klassikaal zonder devices behandeld worden. Het is sterk aangeraden om de docentenhandleiding door te nemen, voordat de les wordt gebruikt. De transcriptie en hertaling van een aantal bronnen is in de bijlage opgenomen.
Instructies
Werkbladen
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Achtergrond:
Tekst - Verslag van een illegale mis in Delft uit het archief van het Hof van Holland (1592).
Tekst - Verslag van een illegale mis in Delft uit het archief van het Hof van Holland (1592).
Afbeelding:
Titelpagina van een verslag van een illegale mis in Delft op 28 mei 1592.
Slide 2 - Tekstslide
Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.
Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.
Slide 3 - Tekstslide
Voorkennis:
Deze les vereist voorkennis van de Reformatie en de invloed daarvan op de Nederlandse Opstand. Leerlingen moeten ook bekend zijn met de begrippen tolerantie en vrijheid.
Deze les vereist voorkennis van de Reformatie en de invloed daarvan op de Nederlandse Opstand. Leerlingen moeten ook bekend zijn met de begrippen tolerantie en vrijheid.
Deze les sluit goed aan op de les 'Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581'.
Slide 4 - Tekstslide
Doel van de slide:
Testen en activeren van de voorkennis over het religieuze conflict van de Nederlandse Opstand.
Testen en activeren van de voorkennis over het religieuze conflict van de Nederlandse Opstand.
Er kan onder andere ingegaan worden op de religieuze vervolging van protestanten en katholieken, de beeldenstorm en de Unie van Utrecht (1579), waarin het recht op gewetensvrijheid werd bevestigd maar de gewesten ook de ruimte kregen om hun eigen religieuze beleid te bepalen.
Gewetensvrijheid wordt op de volgende dia nader besproken.
Afbeeldingen (l-r):
De Beeldenstorm, Jacobus Buys (1784-1786).
Monniken worden in 1578 in Brugge op de brandstapel gezet, Frans Hogenberg (1578-1580).
Handtekening pagina van de Unie van Utrecht (1579). Bronnenbox
Slide 5 - Video
Doel van de slide:
Introductie van het begrip gewetensvrijheid.
Leg kort uit:
Wat is het verschil tussen gewetensvrijheid en godsdienstvrijheid?
Wat is het verschil tussen gewetensvrijheid en godsdienstvrijheid?
Slide 6 - Open vraag
Doel van de slide:
Verwerken van de kennis over gewetensvrijheid en godsdienstvrijheid, twee centrale begrippen in deze les.
Gewetensvrijheid is de vrijheid om bepaalde ideeën of een bepaald geloof te hebben. De grenzen van deze vrijheid liggen bij het individu. Het betekent daarom niet dat je een geloof ook publiek mag uiten. Dat is godsdienstvrijheid (of, als het om ideeën gaat, vrijheid van meningsuiting).
Slide 7 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen krijgen een beeld van de strijd om het katholicisme te onderdrukken in Holland.
Leerlingen krijgen een beeld van de strijd om het katholicisme te onderdrukken in Holland.
Dit plakkaat betreft een verbod op katholieke teksten, bijeenkomsten (zoals een mis) en kleding en stelt strenge regels op voor het drukken van boeken en de religieuze kwalificaties van docenten.
De veelvuldige heruitgave van dit plakkaat duidt er waarschijnlijk op dat de verboden niet genoeg werden nageleefd. Lokale bestuurders bepaalden zelf hoe streng ze waren en werden soms omgekocht om een oogje toe te knijpen.
Dit is een betrouwbare bron, aangezien het de letterlijke tekst van een verbod uit de Opstand toont. Het is echter alleen representatief voor Holland en enkel voor de wetgeving, niet de uitvoering.
Een transcriptie en hertaling van deze tekst staat in de bijlage.
Bron:
Groot placaet-boeck, vervattende de placaten, ordonnantien ende edicten van de ... Staten Generael der Vereenighde Nederlanden, ende van de ... Staten van Hollandt en West-Vrieslandt, mitsgaders vande ... Staten van Zeelandt ... verzameld door Cornelis Cau (Den Haag 1658-1797)
Slide 8 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen onderzoeken de redenen voor het verbod en plaatsen dit in de bredere context van vrijheid van geloof.
Leerlingen onderzoeken de redenen voor het verbod en plaatsen dit in de bredere context van vrijheid van geloof.
Volgens het plakkaat zijn religieuze teksten en bijeenkomsten een bron van misverstanden, tweedeling en onrust. Daarnaast kunnen de bijeenkomsten gebruikt worden voor geheim overleg met Spanjaarden en het beramen van aanslagen.
Moedig leerlingen aan na te denken over de balans tussen vrijheid en de belangen van de samenleving. Dit debat kan in een moderne context geplaats worden door leerlingen hun mening te vragen over het verbod op religieuze kleding (zoals hoofddoeken en keppeltjes) bij politieagenten en rechters om een neutrale uitstraling te behouden.
Een transcriptie en hertaling van deze tekst staat in de bijlage.
Slide 9 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen activeren hun voorkennis om de bron in de tijd te plaatsen.
Leerlingen activeren hun voorkennis om de bron in de tijd te plaatsen.
Willem van Oranje was in juli 1584 vermoord. De nieuwe aanhef was daarom in naam van de Staten van Holland.
Leerlingen kunnen nadenken over welke invloed deze moord mogelijk had op het wantrouwen tegenover katholieken.
Een transcriptie en hertaling van deze tekst staat in de bijlage.
Slide 10 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen passen hun kennis van gewetensvrijheid toe om de passage te interpreteren.
Leerlingen passen hun kennis van gewetensvrijheid toe om de passage te interpreteren.
Hier wordt het recht op gewetensvrijheid omschreven. Hoewel katholieke teksten, bijeenkomsten en kleding verboden zijn, is het niet verboden om katholiek te zijn. Religieuze vervolgingen waren dan ook niet toegestaan.
Leerlingen kunnen bespreken of dit beleid een goed voorbeeld is van tolerantie.
Een transcriptie en hertaling van deze tekst staat in de bijlage.
Slide 11 - Video
Doel van de slide:
Behandelen van schuilkerken en religieuze tolerantie.
Hoe past de informatie uit deze video bij het beeld dat door de bron uit de vorige dia's is gecreëerd?
Het bestaan van schuilkerken laat zien dat dat de wet in de praktijk niet altijd werd nageleefd. Overigens zouden permanente schuilkerken pas na de Opstand echt gemeengoed worden. Daarvoor vonden illegale bijeenkomsten vaak op tijdelijke locaties plaats.
Slide 12 - Tekstslide
Doel van de slide:
Introductie van een verslag van een illegale mis in Delft op 28 mei 1592.
Introductie van een verslag van een illegale mis in Delft op 28 mei 1592.
Er wordt niet van leerlingen verwacht dat ze deze tekst kunnen lezen. Op de volgende dia staan een transcriptie en hertaling van de eerste paragraaf.
Slide 13 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen bestuderen de tekst van het verslag om te ontdekken dat katholieke bijeenkomsten zeker niet altijd getolereerd werden.
Leerlingen bestuderen de tekst van het verslag om te ontdekken dat katholieke bijeenkomsten zeker niet altijd getolereerd werden.
De misdaad betreft een illegale mis onder leiding van een monnik. De mis vond plaats in het huis van Jonkvrouwe Van Alckemade.
Alle aanwezigen, behalve enkele minderjarigen, kregen boetes opgelegd tot 200 gulden (ongeveer 5000 euro). Jonkvrouwe Van Alckemade heeft de boetes van haar familieleden en bedienden uit eigen zak betaald.
Een transcriptie en hertaling van deze tekst staat in de bijlage.
Nederland was een religieus tolerant land tijdens de Nederlandse Opstand.
Deel je mening!
Eens
Oneens
Slide 14 - Poll
Doel van de slide:
Leerlingen verwerken hun nieuwe kennis over de religieuze (in)tolerantie van Nederland tijdens de Opstand.
De poll is een aanzet tot een debat over deze vraag waarin leerlingen hun antwoord moeten onderbouwen met historisch correcte argumenten. Er zijn zowel goede argumenten voor als tegen te maken.
Deel 3 begrippen die de religieuze vrijheid van katholieken tijdens de Nederlandse Opstand omschrijven.
Deel je kennis!
Slide 15 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen tonen op concrete wijze hun kennis van de positie van het katholicisme tijdens de Nederlandse Opstand en het behalen van het leerdoel.
Deel 1 ding dat je nog niet goed hebt begrepen.
Nog vragen?
Slide 16 - Open vraag
Doel van de slide:
Een laatste gelegenheid om mogelijke pijnpunten te behandelen.