Binnen buiten schilderen

• Kunstzinnige oriëntatie
• Beeldende vorming
• +2
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Introductie

Leerlingen tekenen en / of schilderen 'binnen' een onderwerp van 'buiten' - zoals Vincent van Gogh dat ook vaak deed.

Instructies

Algemene leerdoelen

- Leerlingen maken kennis met een aantal werken van Vincent van Gogh en de ontstaansgeschiedenis daarvan.

- Leerlingen vertalen de ideeën en onderwerpkeuzes van Vincent van Gogh naar eigen beeldend werk.

Aansluiting op het curriculum

- Domein kunst en cultuur: kerndoel 48, 49, 50 en 52

- Tekenen: domein B Praktijk

Tijdsindeling

Introductie / uitleg: ca. 15 minuten

Schilderen: ca. 45 minuten

Nabespreken en opruimen: ca. 15 minuten

Vooraf

Maak vooraf de keuze wat de leerlingen gaan schilderen:

- het uitzicht vanuit een raam van het klaslokaal

- iets dat van buiten naar binnen is meegenomen

(Zie: Differentiatie 1 en Benodigde materialen)

- iets dat de leerlingen al eerder buiten hebben gezien en getekend

(Zie: Differentiatie 2 en Benodigde materialen)

- iets dat de leerlingen al eerder thuis hebben getekend

(Zie: Differentiatie 3 en Benodigde materialen)

Zorg voordat de les begint dat alle materialen beschikbaar zijn of al klaarstaan.

Differentiatie

1. Als wordt gekozen voor 'een stukje buiten binnen' kan al na de slide met Bloeiend amandeltakje in een glas worden begonnen met het praktijkdeel van de les.

2. Deel de les op in twee onderdelen: laat de leerlingen na de uitleg eerst buiten een schets maken van de omgeving en hen ook de kleuren die ze zien noteren. In een vervolgles gebruiken ze de tekening als voorbeeld voor een schilderij.

3. Deel de les op in twee onderdelen: geef de leerlingen na de uitleg de huiswerkopdracht om het uitzicht vanuit hun eigen huis te tekenen. Laat hen daarbij ook de kleuren die ze zien noteren. In een vervolgles gebruiken ze de tekening als voorbeeld voor een schilderij.

Benodigde materialen

- Teken- en schilderpapier

- Potloden

- Verschillende kleuren verf

- Mengborden, paletten

- Kwasten

- Doekjes om kwasten schoon te vegen

- Potten water

- Voor Differentiatie 1 kan van alles worden gebruikt om een stilleven mee te maken: bloesemtakjes of bloemen in een pot water, herfstbladeren, takken en stenen, etc..

- Voor Differentiatie 2 en 3: de eerder gemaakte tekeningen

Achtergrondinformatie

Vincent van Gogh was een echt buitenmens, en veel van zijn onderwerpen schilderde hij ter plekke. Maar hij schilderde ook regelmatig binnen wat er buiten te zien was. Dat bereidde hij dan zorgvuldig voor. Zo gebruikte hij tekeningen of olieverfschetsen die hij buiten had gemaakt als voorbeeld voor schilderijen, die hij dan binnen maakte. Of hij schilderde 'gewoon' het uitzicht vanuit het raam. Ook nam hij materiaal mee van buiten, om dat binnen rustig te kunnen schilderen.

Het schilderij De schilder op de weg naar Tarascon bestaat helaas niet meer. Het hing ooit in het Kaiser Friedrich Museum in Berlijn, en is verloren gegaan in de Tweede Wereldoorlog. Gelukkig bestaat er nog een kleurenfoto van het schilderij.

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Zelfportret als schilder

Datering 1887 – 1888

Locatie Parijs, Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Vincent van Gogh is een beroemde Nederlandse kunstenaar, maar de laatste jaren van zijn leven bracht hij door in Frankrijk. Eerst woonde hij een paar jaar bij zijn broer Theo, in Parijs.

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Gezicht vanuit Theo's appartement

Datering Maart- april 1887

Locatie Parijs, Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Vanuit hun appartement hadden Vincent en Theo

"Een prachtig uitzicht over de stad … een stuk lucht erboven bijna zo groot als wanneer je bovenop een duin staat."

Vincent schilderde het uitzicht vanuit Theo's huis natuurlijk binnen. Maar voor hem voelde het ook alsof hij buiten was. Hij vergeleek het met het uitzicht op de lucht boven zee, als je bovenop de duinen staat.

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel De kunstenaar op de weg naar Tarascon

Datering 1888

Dit schilderij ging verloren in de Tweede Wereldoorlog. Gelukkig bestaat er nog een kleurenfoto van. Best bijzonder, want de meeste foto's uit die tijd zijn in zwart-wit.

Het is niet gek dat Vincent die vergelijking maakte, want hij was eigenlijk een echt buitenmens. Hij hield ervan om buiten te tekenen en te schilderen. Hier zie je hem lopen in het landschap rond het stadje Arles, in Zuid-Frankrijk. Daar was hij gaan wonen nadat hij de drukte van de grote stad zat was geworden.

"... een snelle schets die ik heb gemaakt van mezelf, beladen met kisten, stokken, een doek..."

Met 'een snelle schets' bedoelde Vincent een snel geschilderd schilderijtje. De spullen die hij noemde had hij bij zich als hij buiten ging schilderen.

Op de kaart zie je de locatie van Arles, gelegen aan de rivier de Rhône in Zuid-Frankrijk. Door in te zoomen en de loop van de rivier te volgen, kom je vanzelf bij Tarascon.

In de zomer is het in Zuid-Frankrijk vaak behoorlijk warm. Toch hield de hitte Vincent niet tegen om buiten te werken.

Maar hoe zat dat als het weer heel anders was?

Wat denk jij dat Vincent zei?

"... van kou..."

1. "... ga ik sneller schilderen."
2. "... moet ik niets hebben."

Kou hield Vincent soms wél tegen om buiten te gaan werken. En in Arles kon het echt flink koud zijn...

“Nu kan ik je vertellen dat er hier om te beginnen overal minstens 60 centimeter sneeuw ligt en het sneeuwt nog steeds.”

Dit schreef Vincent in februari 1888 aan zijn broer Theo, toen hij voor het eerst in Arles aankwam. Het was nog winter, het vroor en er viel sneeuw.

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Gezicht op een slagerswinkel

Datering Februari 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Rechts op de gevel staat een deel van het Franse woord voor 'slager': charcutier (spreek uit: sjar-kuu-tjee). 'Reboul' is de achternaam van de eigenaar van de winkel.

Dus toen Vincent net in Arles was, schilderde hij vooral binnen, waar het warmer was. Maar ook hier kreeg hij inspiratie door naar buiten te kijken, net als eerder in Parijs. Dit is het uitzicht vanuit het hotel waar hij woonde, voordat hij een eigen huis had. Aan de overkant zie je een slagerij.

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Bloeiend amandeltakje in een glas

Datering Maart 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Ondanks de kou begonnen er in Arles toch al bomen te bloeien. Vincent vond de bloesem een goed onderwerp voor een schilderij, maar in de kou zitten wilde hij niet. Hij nam daarom een takje van een amandelboom mee naar binnen. Zo kon hij het rustig schilderen, zonder dat hij het koud kreeg. 

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel De witte boomgaard  (links) en De roze boomgaard (rechts)

Datering April 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Vincent schilderde het amandeltakje begin maart, maar daarna werd het al snel warm genoeg om buiten te werken. De bloesem aan deze bomen schilderde hij dan ook gewoon op locatie, in de boomgaarden.

Vergelijk beide schilderijen met elkaar en bereid je voor op een quizvraag...

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Zeegezicht bij Les Saintes-Maries-de-la-Mer (links) en Vissersboten op het strand van Les Saintes-Maries-de-la-Mer (rechts)

Datering Juni 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

In juni 1888 ging Vincent een paar dagen naar zee, naar het vissersdorp Les-Saintes-Maries-de-la-Mer.

Welk van de twee schilderijen is echt BUITEN geschilderd?

1. De boten op zee
2. De boten op het strand
3. Beide schilderijen
4. Geen van beide

Maar hoe weten we dat dan? Wat denk jij?

1. Vincent schreef erover aan zijn broer Theo.
2. Er zit zand in de verf van het schilderij.
3. Antwoord A en B zijn beide goed.
4. Antwoord A en B zijn beide onzin.

Vincent schreef inderdaad dat hij dit schilderij in het vissersdorp had gemaakt. Maar er zitten ook echt zandkorrels in de verf. Als je het schilderij goed bekijkt, kun je ze zien zitten. Onder de microscoop zie je ze nog beter. Waarschijnlijk waaide het, op de dag dat Vincent aan het schilderen was.

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Vissersboten op het strand van Les Saintes-Maries-de-la-Mer 

Datering Juni 1888

Locatie Arles, Zuid-Frankrijk

Collectie Tekening links: privé-collectie. Schilderij rechts: Van Gogh Museum, Amsterdam

Op het strand had Vincent ook een tekening gemaakt van de bootjes die hij zag. Die tekening gebruikte hij later als voorbeeld voor een schilderij. En je raadt het al: daar zijn in de verf geen zandkorrels te vinden. Vincent maakte het schilderij binnen.

Dus kort samengevat:

Net als Vincent kun je ...

Slide 17 t/m 20 vatten kort samen wat er in de uitleg over Vincent van Gogh en 'binnen en buiten' aan de orde is geweest. Daarna kan worden begonnen met schilderen.

... buiten ter plekke schilderen wat je ziet.

Binnen schilderen wat je eerder buiten hebt gezien

... binnen schilderen wat je buiten ziet.

Binnen schilderen wat je van buiten hebt meegenomen

... binnen schilderen wat je van buiten hebt meegenomen.

Binnen schilderen wat je van buiten hebt meegenomen

... binnen schilderen wat je eerder buiten hebt gezien.

Binnen schilderen wat je eerder buiten hebt gezien

Opdracht

Bespreek nu de vooraf bepaalde opdracht (zie mogelijkheden in de lesbeschrijving).

Vertel over je werk

Nodig aan het eind van de les een aantal leerlingen uit te vertellen over het werk dat ze hebben gemaakt. Hoe ging het? Wat was moeilijk, of juist makkelijk?