SMILES_Les-1_Wat-is-Desinformatie?
1 / 44
Lesduur is: 60 minIntroductie
In deze eerste les wordt uitgelegd wat desinformatie is en hoe
je het onderscheid kunt maken van betrouwbare informatie.
Instructies
Deze les maakt onderdeel uit van een lessenreeks bestaande uit 3 lessen over desinformatie. De lessen kunnen gebruikt worden om de leerlingen te helpen de vaardigheden en kennis te verzamelen, die ze nodig hebben om beter weerbaar te zijn tegen desinformatie. Leerlingen leren wat desinformatie is, welke technieken worden gebruikt en hoe informatie wordt verspreid. Les 1 is bedoeld als inleidende les en is interactief van aard. Les 2 en 3 gaan dieper in op het onderwerp desinformatie en bevatten naast uitleg, ook maakopdrachten. We raden aan om alle modules chronologisch te volgen, maar het is ook mogelijk de lessen individueel te geven.
Toelichting Les 1
Gezien de omvang van Les 1, kan deze worden gegeven in 2 delen:
- Slides 5 t/m 21: gaan over de werking van journalistiek
- Slides 22 t/m 43: gaan over desinformatie
Ter voorbereiding van de les, zie bijlagen:
- Een doorloop van de les met daarin instructies en informatie voor elke slide.
- Een handleiding met achtergrondinformatie van elke les en de gehele lessenreeks.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 3 - Tekstslide
Toelichting slide:
- Welkom bij de eerste les over desinformatie van Beeld & Geluid
- Vandaag gaan we leren wat desinformatie is, wat het verschil is tussen desinformatie en betrouwbare informatie en hoe journalistiek tot stand komt.
Slide 4 - Tekstslide
Instructie slide:
- Herhaal de leerdoelen van de les
- Kijk of er nog vragen zijn.
Slide 5 - Tekstslide
Instructie bij slide
Stel de volgende vragen:
- Herken je wat je ziet? (beschrijf met studenten)
- Wat denk je dat deze afbeeldingen gemeen hebben? (jaar, nieuws)
- Daarover gesproken, wat voor nieuwsconsument ben jij? (Laat enkele leerlingen praten, kom tot enkele algemene conclusies.
- Vandaag ga je leren wat desinformatie is en kun je het verschil uitleggen tussen betrouwbare en onbetrouwbare informatie. Om op dit punt te komen, gaan we eerst het proces van verslaggeving en het belang ervan voor de samenleving bespreken.
De al ingevulde foto's zijn nieuwswaardige momenten uit 2023. Vul of pas aan met actuele nieuwsfoto's van deze week!
Slide 6 - Tekstslide
Toelichting slide:
Elke dag gebeurt er van alles over de hele wereld. Dit komt echter niet allemaal in de krant of in het journaal: de journalist moet keuzes maken. Of iets het nieuws haalt, hangt af van de nieuwswaarde van het evenement. Hoe dat precies werkt, zien we dalijk in een video (slide 8).
Wat is nieuws volgens jou?
Slide 7 - Woordweb
Deze slide heeft geen instructies
Slide 8 - Video
Toelichting na video:
- De journalist vertelt dat nieuws een product is dat nog gemaakt moet worden en dit begint bij het selecteren van gebeurtenissen.
Slide 9 - Tekstslide
Toelichting slide:
Opdracht
We gaan een spelletje doen. We hebben net geleerd dat journalisten beslissingen nemen over welk nieuws ze delen en wat ze niet delen. Bij elk nieuwsbericht ga je zelf beoordelen of het bericht nieuwswaardig is of niet. Als je het zou publiceren, steek je je hand op. Het gaat niet om goed of fout, maar om het nemen van beslissingen als journalist en de redenering achter hoe je tot die keuzes bent gekomen. We zullen dit samen bespreken.
Slide 10 - Tekstslide
Instructie bij slide:
- Lees het artikel met de klas en vraag leerlingen om oordeel: nieuwswaardig of niet? Het gaat om de meningen en gesprekken.
- Vraag hierna enkele leerlingen om hun keuze toe te lichten.
- Vertel vervolgens welke nieuwswaarde van toepassing is op het nieuwsartikel (te zien op volgende slide)
Slide 11 - Tekstslide
Toelichting bij slide:
- Dit artikel is ‘Actueel’: is het nu relevant voor ons? Is het bericht up te date?
- Leg uit waarom de nieuwswaarde ‘Actueel’ bepalend is bij de beslissing of het artikel nieuwswaardig is of niet.
Slide 12 - Tekstslide
Instructie bij slide:
- Lees het artikel met de klas en vraag leerlingen om oordeel: nieuwswaardig of niet? Het gaat om de meningen en gesprekken.
- Vraag hierna enkele leerlingen om hun keuze toe te lichten.
Vertel vervolgens welke nieuwswaarde van toepassing is op het nieuwsartikel (te zien op volgende slide)
Slide 13 - Tekstslide
Toelichting bij slide:
- Dit artikel is ‘Afwijkend’: is het nieuw en ongewoon? (opvallend, verrassend of schokkend, etc.?)
- Leg uit waarom de nieuwswaarde ‘Afwijkend’ bepalend is bij de beslissing of het artikel nieuwswaardig is of niet.
Slide 14 - Tekstslide
Instructie bij slide:
- Lees het artikel met de klas en vraag leerlingen om oordeel: nieuwswaardig of niet? Het gaat om de meningen en gesprekken
- Vraag hierna enkele leerlingen om hun keuze toe te lichten.
Slide 15 - Tekstslide
Toelichting bij slide:
- Dit artikel heeft betrekking op ‘Afstand’: is het nieuw en ongewoon? (is het nieuws dicht bij ons (onze cultuur, onze bevolking, onze geografische locatie)?
- Leg uit waarom de nieuwswaarde ‘Afstand’ bepalend is bij de beslissing of het artikel nieuwswaardig is of niet.
Slide 16 - Tekstslide
Instructie bij slide:
- Lees het artikel met de klas en vraag leerlingen om oordeel: nieuwswaardig of niet? Het gaat om de meningen en gesprekken.
- Vraag hierna enkele leerlingen om hun keuze toe te lichten.
Slide 17 - Tekstslide
Toelichting bij slide:
- Dit artikel heeft betrekking op ‘Amusement: heeft het een amusementswaarde?
- Leg uit waarom de nieuwswaarde ‘Amusement’ bepalend is bij de beslissing of het artikel nieuwswaardig is of niet.
Verdere instructie:
Vraag de leerlingen wat hun opvalt aan het bericht. Neem een kort moment om dit samen te bespreken. Volgende slide geeft uitleg over opvallendheden.
Slide 18 - Tekstslide
Toelichting bij slide:
Dit is een nepnieuws artikel. Je kan het zien aan de hand van de volgende elementen (in roze):
- “Experts zeggen”, maar welke experts? Van welk bedrijf of instituut?
- “Ecologische gevolgen”, maar welke gevolgen?
- “Vertelt aan de Amerikaanse pers”, maar aan welk mediaplatform? Waar kunnen we dit terugvinden?
Kortom: alle verstrekte informatie is vaag en bronnen zijn niet tot nauwelijks te achterhalen.
Een goede en betrouwbare journalist zou zorgvuldig informatie verzamelen en verspreiden. Hoe dat journalisten dit doen, zien we in de volgende video (slide 19).
Slide 19 - Video
Toelichting na video:
Journalisten hebben dus onderscheidende codes om kwaliteitsnieuws te leveren. Is het voor iedereen duidelijk wat er net is verteld?
Waarom is journalistiek belangrijk?
Slide 20 - Open vraag
Toelichting slide:
Waarom vind je journalistiek belangrijk in onze samenleving? En waarom denk je dat het belangrijk is in een democratie? (bespreek enkele antwoorden van de leerlingen)
Zie de handleiding voor mogelijke antwoorden en aanvullingen.
Slide 21 - Video
Toelichting na video:
Kwalitatieve journalistiek en persvrijheid is nodig zodat wij allemaal goed samen kunnen leven binnen een land evenals duidelijk een eigen mening kunnen vormen op basis van feiten die ons worden aangereikt.
Slide 22 - Tekstslide
Instructie slide:
- Vraag aan leerlingen of zij wel eens met desinformatie te maken hebben gehad.
Slide 23 - Video
Toelichting na video:
- Desinformatie is informatie die met slechte bedoelingen wordt verspreid om bijvoorbeeld mensen te manipuleren of achter andermans rug om geld te verdienen.
- Aan de hand van een quiz gaan we dieper in op de manipulatietechnieken die achter desinformatie schuilgaan.
Slide 24 - Tekstslide
Instructie Quiz:
Het gaat er niet om wat goed of fout is. De focus ligt op het in kaart brengen wat je al weet over desinformatie.
Slide 25 - Tekstslide
Instructie slide
De website Mediakix experimenteerde met het maken van nepprofielen op Instagram. Ze creëerden twee neppe Instagram-Influencer accounts:
- Een lifestyle- en modegericht Instagram-model
- Een reis- en avonturenfotograaf.
Hoe lang duurde het voordat het account 'wandering girl' meer dan 30.000 volgers kreeg?
A
2 weken
B
2 maanden
C
2 jaren
Slide 26 - Quizvraag
Toelichting antwoord:
[B: 2 maanden]
De website kocht volgers voor een prijs van 3-8 dollar per 1.000 volgers, afhankelijk van de betrouwbaarheid van de dienst. Websites die volgers aan de onderkant van die prijsklasse verkochten, leverden vaak niet op tijd of soms helemaal niet, dus stapten ze later in het project over op duurdere volgers. Hoe geloofwaardiger accounts zijn, hoe duurder het is om ze je (nep)account te laten volgen.
Slide 27 - Tekstslide
Instructie slide
Naast nep-volgers had dit account ook engagement nodig om er betrouwbaarder uit te zien.
Hoeveel betaalden ze voor een reactie op een post van 'wanderingggirl'?
A
1 cent
B
12 cent
C
65 cent
Slide 28 - Quizvraag
Toelichting antwoord:
[B: 12 cent]
De website kocht volgers voor een prijs van 3-8 dollar per 1.000 volgers, afhankelijk van de betrouwbaarheid van de dienst. Websites die volgers aan de onderkant van die prijsklasse verkochten, leverden vaak niet op tijd of soms helemaal niet, dus stapten ze later in het project over op duurdere volgers. Hoe geloofwaardiger accounts zijn, hoe duurder het is om ze je (nep)account te laten volgen.
Slide 29 - Tekstslide
Toelichting slide:
We weten vrij veel over het Russische internetonderzoeksbureau vanwege het onderzoek journalist Ljumila Savchuk die maanden in deze trollenfabriek heeft gewerkt. Ze was getuige van welke nepprofielen werden aangemaakt, welke orders werden gegeven en hoe gestructureerd de misleiding was.
Wat is het eerste en belangrijkste dat medewerkers van zulke trollenfabrieken moeten doen?
A
Denken aan nepnieuws om over te schrijven
Denken aan nepnieuws om over te schrijven
B
Nep-accounts maken op sociale media
C
Proberen journalisten over nepverhalen te laten schrijven
Slide 30 - Quizvraag
Toelichting antwoord:
[B: Nep-accounts maken op sociale media]
Slide 31 - Tekstslide
Toelichting slide:
Slechts één enkel nepnieuwsbericht of valse tweet is geen desinformatie. We praten over desinformatie als het gecoördineerd is en met een specifiek doel. Een voorbeeld hiervan is toen in 2014 een vliegtuig, MH17, werd neergeschoten in Oekraïne. De hashtag 'kyiv-has-boeing-shot' (in het Russisch) werd een trending topic, samen met twee andere hashtags. Alle drie werden ze gebruikt door een Russische trollenfabriek, van waaruit mensen desinformatie op sociale media verspreidden.
Link naar artikel van de De Groene Amsterdammer: https://www.groene.nl/artikel/nepnieuws-uit-sint-petersburg
Hoeveel tweets met deze drie hashtags zijn er in de eerste 72 uur na de crash van MH17 verstuurd vanuit deze Russische trollenfabriek?
A
2.336
B
Ongeveer 48.000
C
Meer dan 60.000
Slide 32 - Quizvraag
Toelichting antwoord:
[C: Meer dan 60.000]
Uit analyse van De Groene Amsterdammer blijkt dat op de dag van de crash van vlucht MH17 van Malaysia Airlines en twee opeenvolgende dagen daarna, de Russische staats-trollenfabriek– de Internet Research Agency – maar liefst 111.486 tweets produceerde. Van dit aantal gaven minstens 65.000 tweets Oekraïne de schuld voor het neerschieten van het MH17-vliegtuig met drie hashtags. De crash van MH17 was gedurende de grootste activiteit van Russische trollen ooit.
Slide 33 - Tekstslide
Instructie slide:
Laat de leerlingen kort naar deze afbeelding kijken voor de volgende vraag.
Wat hebben al deze mensen met elkaar gemeen?
A
Ze werken allemaal voor Facebook
B
Ze probeerden de mening van Europeanen over de regio West-Papoea te beïnvloeden
C
Ze probeerden journalisten nepnieuws te laten schrijven
Slide 34 - Quizvraag
Toelichting antwoord:
[B: Ze probeerden de mening van Europeanen over de regio West-Papoea te beïnvloeden]
Deze accounts hebben duizenden valse berichten over West-Papoea verspreid. Ze schreven in het Nederlands,
Engels, Duits en Indonesisch, op platforms als Twitter en Facebook.
Slide 35 - Tekstslide
Instructie slide:
- Kijk eens goed naar deze groep mensen. Deze mensen bestaan niet echt, maar zijn allemaal computer gegenereerde profielfoto’s (via de website 'This Person Does Not Exist).
- Vraag: Hoe kun je zien dat deze foto's computer gegeneerd zijn? (15 seconden)
Hoe kun je zien dat deze mensen computer gegenereerd zijn?
A
Hun ogen staan allemaal op dezelfde
plaats op de foto
B
Ze glimlachen te veel om echt te zijn
C
Je kunt er niet achter komen, je moet het gewoon weten
Slide 36 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 37 - Tekstslide
Toelichting antwoord:
[A: Hun ogen staan allemaal op dezelfde plaats op de foto]
Deze lijnen maken inzichtelijk hoe de ogen allemaal op dezelfde hoogte staan in de foto’s.
Slide 38 - Tekstslide
Toelichting slide:
Een van de doelen van gecoördineerde trollen fabrieken zou kunnen zijn om het vertrouwen in vaccins te ondermijnen. Begin 2021 is deze tweet door verschillende accounts verstuurd, niet door één persoon.
Wie ligt er volgens dit bericht in het ziekenhuis?
A
Mijn zoon
B
De arme jongen
C
Het jonge kind
Slide 39 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 40 - Tekstslide
Toelichting antwoord:
[A: Mijn zoon]
Als je niet weet dat een bericht door meerdere accounts wordt gebruikt, is het gewoon een emotionele en polariserende tweet met een foto waarvan de locatie en de bron niet duidelijk zijn. Dit maakt het al een post die (mogelijk) desinformatie is. Maar als je erachter komt dat exact dezelfde tekst door meerdere accounts is gebruikt, met dezelfde foto, wordt duidelijk dat het niet waar kan zijn. Deze jongen heeft in ieder geval niet meerdere vaders… en het blijft onbekend waar hij was, wie het is en waarom hij in een ziekenhuisbed ligt.
Slide 41 - Tekstslide
Toelichting slide
In 2021 maakte deze Indiase nieuwszender melding van bomaanslagen op Afghanistan. De zender had ‘exclusief videomateriaal’.
Dit waren geen echte bombardementen.
Wat is de oorsprong van dit beeldmateriaal?
A
Video game Arma III
B
Film Thunder of war
C
Legertraining
Slide 42 - Quizvraag
Toelichting antwoord:
[Video game Arma III]
Het originele geluid van het spel is veranderd en de video is bijgesneden. Dit materiaal was opnieuw gebruikt tijdens de Russische oorlog in Oekraïne in 2022.
Slide 43 - Tekstslide
Instructie slide:
- Herhaal de leerdoelen van de les
- Kijk of er nog vragen zijn.