De hervorming en opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

De hervorming en 

de opstand

kenmerkend aspect 21:  de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.

lesdoelen(1 les)

• Drie punten van kritiek van de hervormers te noemen.
  
•  Je kunt het humanisme koppelen aan de hervorming.
•  Je kunt uitleggen waarom 1521 een keerpunt is in de geschiedenis.
• Verschillende standpunten kunnen geven van Erasmus, Luther en Calvijn

kritiek

• In de late Middeleeuwen groeide de kritiek op de Katholieke kerk:
  
• Men hield zich niet aan het zuivere geloof. Katholieken hadden zaken die niet in Bijbel voorkwamen, bv de mis, heiligenverering, een aantal sacramenten
  
• De geestelijken leefden in rijkdom en hadden veel (politieke) macht.
  
• De levenswijze van de geestelijken was niet altijd onberispelijk.
  

humanisme

• Gebaseerd was op de Grieks-Romeinse traditie van wetenschap (filosofie).
  
• Individualistisch was.
  
• Legde nadruk op zelfstandig denken van de mensen en niet op goddelijke voorschriften.
  
• Wezen vervolging van andersdenkenden af.
  

Erasmus een Nederlandse humanist

Humanisten waren kritisch ten aanzien van de kerk maar niet noodzakelijkerwijs uit op scheuring. 

Calvijn

Na 1550 werd de Hervormer Calvijn populair in de Nederlanden.

Luther

• Vorst was leider van de kerk in een gebied.
  
• Volk hoorde vorst te gehoorzamen in het geloof.
  
• Alle bezittingen van katholieke kerk vielen aan vorst toe.
• Dor goede daden kwam je in de hemel.

Calvijn

• In de gemeenschap was iedereen gelijk (geen leider).
• Als de volk niet goed voor volk was hoefde je hem niet te gehoorzamen.
• De bezittingen van de katholieke kerk vielen toe aan de gemeenschap
• Preadestinatie

propaganda

1521 Rijksdag in Worms.

Karel V en Paus willen dat Luther zijn stellingen herroept.

Nu duidelijke scheur in kerk.

kenmerkend aspect 22. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

lesdoelen 

• Je kunt uitleggen hoe de Habsburgse Nederlanden in Spaanse handen kwam.
  
•  Kunnen aangeven hoe de Nederlanden voor Karel V werden bestuurd.
• Weten welke politieke en religieuze doelen Karel V had in de Nederlanden.
• Kunnen uitleggen welke rol ambtenaren speelden bij centralisatie.
• Weten wat de Vrede van Augsburg is.
• Gevolgen kunnen noemen van decentralisatiepolitiek van Karel V.

De Bourgondiërs 14e en 15e eeuw

De Bourgondiërs wisten gebieden onder hun gezag te brengen op verschillende wijzen.

• Verovering
  
• Vererving
  
• Huwelijk
  
• Kopen
  

Geen eenheid

De gewesten hadden één persoon die het oppergezag had, de soeverein (Bourgondische hertog), maar daarbij hield de eenheid op. Ieder gewest had nog altijd zijn eigen

• Rechtspraak
  
• munten
  
• Bestuur/parlement.
  

Karel V 

1500: Geboren in Gent

1506: Erft Nederlanden

1515: Koning Spaanse rijk

1519: Keizer Heilige Roomse Rijk (Duitse gebieden)

1555: Geeft rijk (deels) aan zoon en broer.

1559: sterft Karel

Karel V

wil meer eenheid in rijk. Centralisatie (KA!)

1. bestuur

2. geloof

hetklokhuis.nl

Centralisatie

Karel V wilde zijn rijk efficiënter besturen. Hij neemt daarom een aantal maatregelen:

 1) Hij benoemde zijn zus tot landvoogdes van de Nederlanden;

 2) Onder de landvoogdes kwamen de stadhouders te staan. Zij waren de plaatsvervangers van Karel V in een gewest.

 3) Maar het hoogste gezag kwam niet bij landvoogd of stadhouder te liggen maar bij drie centrale instellingen die door Karel V werden opgericht. (geheime raad/raad van State/raad van Financiën)

ambtenaren

De koning ging bij centralisatie meer gebruik maken van experts/juristen ipv adel. Die juristen:

• waren beter opgeleid;
  
• waren trouwer omdat ze een loon kregen
  
• konden bij ongehoorzaamheid worden ontslagen.

gevolg : adel verliest macht

centralisatie geloof

Ook geloof centraal geregeld:

• Karel V was devoot katholiek
  
• meer geloven in een rijk was lastig en kon tot conflict leiden.
  

Bloedplakkaat 1555

Strenge wetten om verspreiding protestantisme te voorkomen.

Hierbij werd de Spaanse inquisitie 

ingezet.

Vrede van Augsburg 1555

Na de Rijksdag in Worms (1521)

was er in de Duitse gebieden een godsdienstoorlog uitgebroken. In 1555 komt er een einde aan. De afspraak wordt cuius regio eius religio (Wiens gebied, diens geloof). Betekende verlies voor Karel V in Duitse gebieden.

Gevolgen centralisatie

• De gewesten minder macht kregen. door verlies privileges.
  
• De adel zijn  functie verloor als adviseur van de koning aan ambtenaren en daardoor ook macht verloor.
  
• Onrust in de gewesten omdat ketters streng werden vervolgd.

Hof Karel V te Brussel

lesdoelen (1 les)

Je weet welke oorzaken er aan te wijzen zijn voor het uitbreken van de Opstand.

Je weet de aanleiding (1565/66) van de Opstand in eigen woorden uit te leggen.

De aanloop: godsdienstoorlog of vrijheidsoorlog?

Na het aftreden van Karel V wordt Filips II heer der Nederlanden. Hij zet centralisatie en strijd tegen de hervormingsbeweging voort. Tegen beide rees vooral onder de elite (adel en regenten) veel verzet.

1. Centralisatie – verloren adel en steden macht
   
2. Kettervervolging – de vaak wrede methoden van de inquisitie wekte afschuw ook onder katholieken. Daarnaast veroorzaakte de vervolging veel onrust in de gewesten hetgeen bestuur door de elite lastig en duur maakte.
   

npo.nl

Aanleiding Opstand in zes stappen (1565-1566)

stap 1 

De oogsten waren slecht in 1565 en de prijzen hoog.

Daarnaast bleef de kettervervolging streng. 

Gevolg: Algehele malaise

Stap 2

In 1565 wordt gaat de Graaf van Egmond uit naam van enkele hoge edelen (waaronder WvO) naar Spanje om Filips II tot matiging van de plakkaten tegen protestanten te bewegen.

Stap 3

Filips II is 'not amused' en zendt een brief naar de landvoogdes (Margaretha van Parma) om nog strenger op te treden in de Nederlanden

Stap 4

De strengere vervolging zorgt voor veel onrust en enkele lage edelen verzoeken 1566  Van Parma tot matiging. Zij belooft milder te zijn in afwachting van antwoord van Filips II

Stap 5

Het mildere beleid van Margaretha heeft gevolgen:

1. Protestanten durven meer bijeen te komen (hagepreken)
   
2. Ontstaan van Beeldenstorm (aug 1566) (alhoewel die ook niet godsdienstige achtergrond heeft, relschoppen en hoge prijzen graan in 1566)
   

De Beeldenstorm

begint in Vlaanderen en gedurende de zomer verplaatst het zich naar Noordelijke gewesten.

Stap 6

Filips II is woest dat de beeldenstorm plaatsvindt en stuurt de hertog van Alva om de edelen (die faalden rust en orde te bewaren) en de beeldenstormers te straffen.

De Opstand is begonnen.

npo.nl

Lesdoelen (1 les)

• Je kunt uitleggen hoe de opstand verliep in de periode 1568 -1588.
  
• Je kunt uitleggen waarom de Pacificatie van Gent mislukt.
• Je kunt uitleggen welke rechtvaardiging de opstandelingen hadden voor afzetten Filips II.
• Je kunt de bijzondere politieke positie van de Republiek toelichten.

1568

• De 'raad van beroerten' wordt ingesteld door Alva.
  
• Hoge edelen worden ook gestraft door Alva (hadden te weinig gedaan)
  
• Willem van Oranje lanceert een aanval
  

1568-1572

Alva stelt orde op zaken. Willem van Oranje schuilt in Duitse gebieden totdat .....

1572 inname van Den Briel door watergeuzen.

begin 1572

eind 1572

De Spaanse Furie 1576

1576 pacificatie van Gent

Aanleiding: Spaanse Furie

gevolg: vereniging gewesten.

doel:

1. Spaanse troepen uit Nederlanden te laten vertrekken.
   
2. Godsdiensttolerantie.
   

1579 Unie van Utrecht en Atrecht

Van godsdiensttolerantie kwam in de gewesten weinig terecht. Zorge voor spanningen waardoor Pacificatie v Gent uiteen viel.

1581 acte van Verlatinghe

• Historisch document. Filips II wordt afgezet! (voorbeeld voor latere declaration of Independence)
  
• Gaat in tegen Droit Divin.
  
• Filips II furieus en verklaart Willem van Oranje vogelvrij.
  

argumentatie van Acte van Verlatinghe is Calvinistisch. Een koning die slecht is voor zijn volk mag worden afgezet.

1584 Willem van Oranje vermoord

Balthasar Gerards vermoord

Willem van Oranje. Leider Opstand dood. Taken overgenomen door Maurits (zijn zoon) en

Van Oldenbarnevelt.

Frans feestbeest

Engelse lover

1581-1588

Zoektocht

nieuwe

vorst

1588 De Republiek

De zoektocht naar een nieuwe vorst mislukt en dan besluit de Staten Generaal iets bijzonders voor die tijd!

Verder gaan zonder vorst, de gewesten worden een republiek