evolutie theorie

• Biologie
• Secundair onderwijs

evolutie theorie

Wat moet je kennen en kunnen

• De evolutietheorie van Lamarck en Darwin beschrijven en toepassen op voorbeelden.
• De moderne evolutietheorie beschrijven en herkennen in voorbeelden.
• Het verschil uitleggen tussen micro- en macro-evolutie.
• De mechanismen achter soortvorming beschrijven en toepassen.
• Argumenten die de evolutietheorie ondersteunen benoemen.
• Uitleggen vanuit welke disciplines evolutie bestudeerd wordt.

Het creationisme

de scheppingsleer, is de religieus geïnspireerde overtuiging of opvatting dat het universum en de Aarde, maar ook alle planten en dieren alsmede de mens, hun ontstaan te danken hebben aan een scheppingsdaad

Wat dacht men vroeger? (Lamarck)

📜 Jean-Baptiste Lamarck (begin 19e eeuw)

Organismen passen zich aan door gebruik of niet-gebruik van organen.

Deze verworven eigenschappen worden doorgegeven aan nakomelingen.

➕ Eerste poging tot een natuurlijke verklaring

➖ Wetenschappelijk onjuist

📌 Voorbeeld giraffe: een giraffe rekt haar nek → krijgt langere nek → nakomelingen ook

Wat dacht Lamarck
over de lange nek
van giraffen?

1. Door toeval ontstonden lange nekken
2. Ze rekten hun nek en gaven dat door
3. Ze vochten en de langste overleefden
4. Ze muteren willekeurig

Waarom klopt Lamarck niet?

Verworven eigenschappen worden niet doorgegeven via DNA

🏋️ Iemand die spieren traint → zijn kinderen worden niet gespierd geboren

Onderzoek toont: alleen genetische veranderingen worden doorgegeven

Lamarck

darwin

Eigenschappen ontstaan door gebruik van lichaamsdelen

Alleen de best aangepaste planten zich voort

Verworven eigenschappen worden overgeërfd

Variatie in populatie is essentieel

Darwin en de natuurlijke selectie

🧔 Charles Darwin (1859): Origin of Species

Variatie: natuurlijke verschillen binnen soorten

Strijd om het bestaan: beperkte middelen

Selectie: de best aangepasten overleven en planten zich voort

Overerving: gunstige kenmerken worden doorgegeven

📌 Voorbeeld: vinken op de Galapagoseilanden met verschillende snavels

Welk element hoort NIET bij Darwins theorie?

1. Strijd om het bestaan
2. Gebruik en niet-gebruik van organen
3. Natuurlijke variatie
4. Overerving van eigenschappen

 De moderne evolutietheorie (neodarwinisme)

🧬 Combineert Darwins ideeën met genetica en DNA

Evolutie = verandering in de genetische samenstelling van een populatie

Door mutaties, genetische drift, natuurlijke selectie

Onderbouwd met moleculaire biologie

📌 Voorbeeld: bacteriën die resistent worden tegen antibiotica door mutaties

Wat is een kenmerk van de moderne evolutietheorie?

1. Alle individuen hebben dezelfde kans
2. Organen veranderen door gebruik
3. Genetische mutaties spelen een rol
4. Veranderingen ontstaan alleen door gedrag

Micro- vs. macro-evolutie

Micro-evolutie

• Kleine genetische veranderingen binnen een soort
• Bv. kleurverandering, resistentie

Macro-evolutie

• Ontstaan van volledig nieuwe soorten
• Gebeurt over miljoenen jaren

Micro

Macro

Antibioticaresistentie bij bacteriën

Ontstaan van vogels uit reptielen

Donker wordende vlinders in vervuilde gebieden

Een vissensoort wordt een amfibie

Mechanismen van soortvorming

1. Isolatie :Geografisch of reproductief

2. Mutaties :Genetische veranderingen

3. Selectiedruk :Klimaat, predatie, concurrentie

📌 Voorbeeld: eilandpopulaties die geen contact meer hebben → na lange tijd andere soort

Wat is een voorwaarde voor soortvorming?

1. Steeds meer variatie in dezelfde soort
2. Tussen populaties moet uitwisseling blijven
3. Isolatie tussen populaties
4. Gelijk DNA bij alle individuen

Argumenten voor evolutie:

• Fossielen tonen overgangsvormen
• Anatomie: overeenkomstige structuren
• Embryologie: gelijkenissen in ontwikkeling
• Moleculaire biologie: DNA-vergelijkingen
• Biogeografie: verspreiding van soorten op aarde

Disciplines die evolutie bestuderen

• Vergelijkende anatomie (bv. homologie)
• Embryologie
• Moleculaire biologie (bv. DNA-vergelijkingen)
• Paleontologie (fossielen)
• Biogeografie

Wat is Biogeografie?

1. onderzoekt hoe het DNA van organismen verandert in de loop van de tijd.
2. vergelijkt de bouw van skeletten van verschillende diersoorten.
3. richt zich op het ontstaan van nieuwe soorten door mutaties.
4. de studie van de verspreiding van soorten en ecosystemen in de geografische ruimte en door de geologische tijd heen

Moleculaire biologie

Paleontologie

Vergelijkende anatomie

Embryologie

DNA-vergelijkingen tussen mens en chimpansee 

Fossiel van een overgang tussen vis en amfibie

Gelijkaardige ledematen bij mens en vleermuis

Vergelijkbare embryo's bij zoogdieren

Wat is GEEN onderdeel van natuurlijke selectie?

1. Variatie
2. Overerving
3. Gebruikte organen worden sterker
4. Selectie

Welk mechanisme leidt tot soortvorming?

1. Kruising tussen soorten
2. Reproductieve isolatie
3. Lamarcks principe
4. Verlies van variatie

Wat is een voorbeeld van micro-evolutie?

1. Dinosaurussen evolueren tot vogels
2. Vissen worden amfibieën
3. Een soort splijt in twee door isolatie
4. Donkere vachtkleur wordt dominant in stadsmuizen

Welke discipline onderzoekt fossielen?

1. Moleculaire biologie
2. Embryologie
3. Paleontologie
4. Biogeografie