Tijdvak 3: Boeren, heren en monniken

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Tijdvak 3: Boeren, heren en monniken

hdst 4 

Boeren, heren en monniken

Tijdvak 3

• Tijd van monniken en ridders
• 500 - 1000
• Vroege middeleeuwen

Volksverhuizingen

• Volken vluchtten voor de Hunnen en de vikingen. 
• Deze grote verplaatsing van Germaanse volken noemen we de volksverhuizingen.

476 na chr. het einde

4.1 Leven op het platteland

Lesdoel= 

• Je kunt beschrijven hoe de economie in de vroege middeleeuwen in West-Europa veranderde en die veranderingen verklaren.
  
• Je kunt beschrijven hoe een middeleeuws domein eruitzag.
  
• Je kunt uitleggen hoe het hofstelsel werkte en welke plaats horigen in dat stelsel hadden.

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Het hofstelsel

• Het domein werd soms ook wel het hof genoemd
• De horigen werkten dus op het hof van de heer
• Daarvoor gaf de heer bescherming op het hof
• Deze afspraak noemen we het hofstelsel
• steden verdwenen, bijna iedereen was boer
• Agrarische samenleving

= economische verandering

Hofstelsel

Hofstelsel

Hofstelsel

Domeinheer

Hofstelsel

Domeinheer

Hofstelsel

Domeinheer

Hofstelsel

Domeinheer

Hofstelsel aantekening!

Domeinheer

Veel plichten,

weinig rechten

• Iedereen op het domein van de heer hoorde bij het domein
• De boeren waren horigen van de heer: ze moesten gehoorzaam zijn
• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je pacht betalen.
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten, klusjes, te doen.
• Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen

Maak de goede combinaties

Het rijk van de Franken, een Germaans volk.

Systeem waarbij een heer de horigen in zijn gebied beschermde in ruil voor pacht en herendiensten.

Werkzaamheden die de horigen moesten doen voor de heer.

Gebied waar 1 heer de baas was. Het bestond uit de hoeve van de heer, de boerderijen en het land dat de horigen bewerkten.

Boer die geen eigen grond had, maar moest werken op het land van de heer. De boer mocht dat land alleen met toestemming van de heer verlaten.

het hofstelsel

Herendiensten

Domein

Frankische rijk

Horigen

Opdracht

1. Lees het opdrachtenblad (Eerst onderdeel 1, dan 2 etc.)
2. Richt je eigen domein in

4.2 Keizers, koningen en heren

4.2 Keizers, koningen en heren

Rome na de grote volksverhuizingen

Volken die vluchten mogen in het Rijk komen wonen als ze meevechten met de Romeinen.

De Franken komen in Nederland en België terecht

De Franken

Europa na de val van Rome.

Er zijn overal kleine koninkrijkjes of Romeinse generaals die hopen de macht te kunnen grijpen

Clovis de Merovinger (481)

Sterke koning die verenigt en verovert

Clovis 

Clovis laat zich in 496 dopen tot Christen

Dit is politiek gezien super slim:

1. Veel van de inwoners van zijn rijk waren christenen.
   Zo kreeg hij dus meer aanhangers.
   
   
2. Geestelijken waren de enige die konden schrijven. Dit was
   super handig voor het besturen van je land. 

De kerk en koning Clovis

Clovis beschermt de kerk en het christendom. 

Kerk helpt Clovis in ruil hiervoor met het besturen van zijn rijk.

Karel de Grote

- Breidt het Frankische Rijk uit

- Verspreidt het Christendom

- Aachen als hoofdstad maar komt graag in Nijmegen

Valkhof Karel de Grote

Keizer Karel de Grote

Voortzetting Romeinse Rijk

Kroning door Paus: Kerstmis in het jaar 800

Dus..

De Franken zijn één van de volkeren die overblijven uit het Romeinse rijk

Onder Clovis en Karel de Grote én met hulp van de kerk veroveren zij bijna heel West-Europa.

Maak nu opdrachten 3, 4, 5 van 4.2

Lage adel (ridders)

Deze mensen zijn dus die heren die de baas zijn over de Domeinen

Hoge Adel

Vaak de baas over meerdere domeinen waarop achterleenmannen werken.

Leenstelsel uitleg

(Karel de Grote)

van wie zijn de gebieden?

- Blauw

- Geel

- Rood

Koning Clovis

- Ik moet mijn rijk beschermen! Ik wil namelijk 

overal de macht houden en de baas blijven!

Wat heb ik daarvoor nodig ? 

Waarom kan ik de soldaten niet betalen? ik ben toch koning?

Ik kan de soldaten niet betalen!

Koning in de middeleeuwen

• Ruilhandel dus géén geld
• Wat heb ik wel?

Het rijk van Clovis

Als ik jullie een stuk land geef om te besturen, kun je daar je wapenuitrusting van betalen!

Als ik land krijg (leen) ben ik je eeuwig trouw dat zweer ik plechtig! In tijden van oorlog lever ik soldaten.

Leenheer & Leenmannen

Rijk van Clovis

Leenman 2

Leenman 3

Leenman 1

Leenman 4

Leenman 5

Leenman 6

Leenman 7

Leenman 8

Leenman 9

Leenman 10

Land direct onder Clovis

(Leenheer)

Controleren

Ik stuur zendgraven om te kijken of de Leenmannen het wel goed doen en om belasting te innen

Zweer trouw aan mij en aan koning Clovis!

Geef me landbouwopbrengsten en vee!

Leenman 2

Leenmannen gaan hun geleende grond steeds meer als erfelijk eigendom zien: als hun eigen 'koninkrijkjes'.

Bij overlijden van leenman erft de oudste zoon het gebied en de titel.

De koning verliest hierdoor macht en invloed. 

achterleenman 1

achterleenman 2

achterleenman 3

achterleenman 4

Problemen met leenmannen

Wat als...... ik (leenman) mijn eigen land weer onderverdeel aan 'achterleenmannen' (ridders) dan hoef ik bijna niets meer te doen!

De leenmannen worden zo ook zelf leenheren.

(van de achterleenmannen)

achterleenman 1

achterleenman 2

achterleenman 3

achterleenman 4

Aantekening Leenstelsel

Lage adel (ridders)

Deze mensen zijn dus die heren die de baas zijn over de Domeinen

Hoge Adel

Vaak de baas over meerdere domeinen waarop achterleenmannen werken.

Waar vind je de horigen in dit leenstelsel?

Lage adel (lokale heren)

Deze mensen zijn dus die heren die de baas zijn over de Domeinen

Zet de namen op de juiste plek

Leenheer

Leenstelsel

Leenman

Achterleenman

Wat was GEEN nadeel van het leenstelsel?

1. lenen werden als familiebezit gezien
2. de koning was afhankelijk van de hulp van leenmannen
3. leenmannen mochten niet vechten in het leger
4. achterleenmannen waren minder trouw aan de koning

Aantek. GS: de 4 onderdelen van de samenleving.

$ Economisch → Alles wat te maken heeft met geld, handel en hoe mensen aan eten en spullen komen.  

🏰 Politiek-bestuurlijk→ Wie de macht heeft, hoe een gebied wordt bestuurd en wie de regels bepaalt.  

⛪ Cultureel → Geloof, kunst, taal en ideeën over hoe mensen moeten leven👑 Sociaal → Verschillen tussen groepen mensen, zoals arm en rijk, of boeren en edelen.

Klaar: opdracht 1 op blz 41!

Nog een probleem...

Donderdag 27-3

1. Bespreken opdrachten (4,6,10,13)
2. Klassikaal lezen p.29
3. 4.3: verspreiding Christendom 
4. Aan de slag (opdr. 4,5,6)
5. Klassikaal lezen p. 30-31
6. 4.3: Christelijke cultuur
7. Aan de slag (7,8,9)

4.3 Verspreiding van het christendom

Leerdoelen

Je kunt uitleggen:

- Hoe het christendom zich in de vroege middeleeuwen verspreidt in West-Europa

- Dat het christendom voor mensen in de middeleeuwen erg belangrijk is

- Hoe de middeleeuwse standenmaatschappij werkt

Heidenen

In de vroege middeleeuwen zijn veel mensen nog heidenen

Heidenen geloven niet in christus, maar in natuurgoden

Christelijke missionarissen willen de heidenen gaan bekeren

1. Met hulp van de heer heidense gebruiken en feesten verbieden

2. Heidense gebruiken en feesten christelijk maken

Filmpje

De heidenen bekeren

Maken: opdrachten 4,5,6

paragraaf 4.3

Wat was de invloed van het geloof in het dagelijks leven?

• Elk dorp of domein had een kerk en een priester.
• De priester hielp gelovigen om te leven volgens de christelijke regels: dopen & trouwen in de kerk.
• Elke zondag gingen christenen naar de kerk.
• In de grond van de kerk werden doden begraven.
• Op zon- en feestdagen hoefde je niet te werken.

Kloosters

Waar bekering lukt, worden kerken en kloosters gesticht

In kloosters wonen mensen die hun hele leven aan God wijden

Deze monniken en nonnen hebben strenge regels

Zo mogen ze niet trouwen en soms niet eens praten

Hier is de slaapzaal. Alle monniken slapen in dezelfde ruimte. 

Om het klooster staat een kloostermuur. De muur beschermt de monniken tegen rovers en wilde dieren. 

Dit is de moestuin. De monniken verbouwen daar groente. 

Dit is de kerk. Dit is het belangrijkste gebouw van het klooster. Hier bidden de monniken. 

Dit is de eetzaal. Hier eten de monniken samen. Tijdens het eten leest één van de monniken voor uit de Bijbel. 

Dit is de kloostergang. Alle gebouwen in het klooster worden verbonden door een kloostergang. Deze heeft een dak, zodat de monniken niet nat worden als het regent. De monniken gebruiken de kloostergang ook om te lezen en te bidden. 

Dit is de kruidentuin. De monniken kweken zelf kruiden om te koken en om mensen beter te maken. Ze maken van sommige kruiden zalf, thee of olie. De monniken weten precies welk kruid zij nodig hebben. 

In de ziekenboeg (hospitaal) zorgen de monniken ook voor de zieken. Alleen zij kunnen medische boeken lezen en hebben ervaring met het verzorgen van zieken.

In het scriptorium (schrijfzaal) schreven monniken boeken over. Doordat er geen drukpers was moest dit met de hand. Een monik kon jaren doen over één boek.

Invloed van de kerk

Trouwen doe je in de kerk

Je kind laat je dopen in de kerk

Je wordt begraven op grond van de kerk

Op zondagen en feestdagen naar de kerk gaan

Iedere kerk heeft een priester. Hij heeft contact met God en kan heillige taken uitvoeren. Verder helpt de priester de gelovigen een goed leven te leiden door de regels uit te leggen, want alleen hij kan de Bijbel lezen

4.3 Verspreiding van het christendom

Hoe werd het christendom voornamelijk verspreid?

1. Verhalen uit de Bijbel vertellen en verspreiden
2. Vernielen van kloosters
3. Oorlog voeren
4. Heidenen omkopen

De verspreiding van het christendom is een ... verandering.

1. Economische
2. Politieke
3. Culturele
4. Sociale

Waar werd het christendom verspreid?

1. Overal in het oude West-Romeinse Rijk
2. ten noorden en oosten van het oude West-Romeinse Rijk
3. Noord-Afrika en het Midden-Oosten
4. Klein-Azië en Griekenland

Wie verspreidden het christendom?

1. bisschoppen
2. ridders
3. missionarissen
4. monniken

Hoe werd het Christendom verspreid?

1. Er werden een heleboel Bijbels gedrukt.
2. missionarissen reisden rond en verspreidden het verhaal van Jezus.
3. Doordat de Christenen uit Judea zich verspreidden.
4. Het Christendom bleef alleen in de hoofdstad Rome.

Wie woonden er in een klooster?

Leg uit wat christenen bedoelen met heidenen

De standenmaatschappij

In de middeleeuwen heb je in de samenleving drie standen:

1. Geestelijken

2. Adel

3. Boeren

Elke groep heet een stand. Letterlijk: waar jij staat in de maatschappij, wat jouw plek is

Sleep de kenmerken naar de juiste standen

Eerste stand

Tweede stand

Derde stand

De geestelijken

De adel

De boeren

Moest vechten

Moest werken

Moest bidden

De standenmaatschappij

Aantekening

In de middeleeuwen heb je in de samenleving 3 standen

Schrijf bij elke stand welke taak ze hebben:

- Zij die werken

- Zij die bidden

- Zij die beschermen

Klaar? Maak opdrachten 7

t/m 13 van 4.3

1. Geestelijken

2. Adel

3. Boeren

Elke groep heet een stand. Letterlijk: waar jij staat in de maatschappij, wat jouw plek is

4.4 De Islam

Van Mekka naar Medina

622

• Mohammed gelooft in één god: mensen in Mekka jagen hem weg
• Mohammed vlucht naar Medina
  
• Dit is het begin van de islamitsche jaartelling
• In deze stad woonden veel joden en christenen, ook zij geloven in één god (monotheïsme).
• Mohammed, die zich profeet van Allah noemde, kreeg veel aanhangers. 
• Zij noemden zich moslims en hun godsdienst de islam.

Verspreiding van de islam

Vanaf 632

• Na de dood van Mohammed (632) veroveren zijn opvolgers, grote delen van het Midden-Oosten en Noord-Afrika
• De meeste mensen in deze gebieden worden moslim
• Toen de Arabieren ook een groot deel van Spanje en Portugal veroverden, grensden het Frankische Rijk en het Arabische Rijk aan elkaar.

De islam

• Belangrijkste boek: Koran
• Moslims houden zich aan de vijf zuilen: godsdienstige verplichtingen.
• Vrijdaggebed in moskee: voor mannen verplicht

Vijf zuilen van de islam

Er is maar één god: Allah

Bid 5x per dag naar Mekka

Geef aan armen/zieken

vasten met ramadan

pelgrimstocht naar Mekka

Wat is niet een van de vijf zuilen 

van de islam?

1. Eén keer in je leven naar Mekka gaan
2. Vaak naar de kerk gaan
3. Geld geven aan arme mensen
4. Vijf keer per dag bidden

verspreiding Islam

1. p. 38 & bron 4
2. lees & markeer voor jezelf heel 4.4
3. ga aan de slag met de opdrachten