Les 1 : Literatuur

• WO
• Studiejaar 3

Literatuur - les 1

Algemene instructie:

Zorg dat leerlingen pen en schrift bij de hand houden. Ze moeten namelijk aantekeningen maken tijdens de les. Deze aantekeningen verwerken ze in deel 2 van de les in een mindmap. 

Zet vooraf in Magister / Som/.... het bulkboek van Theo Knippenberg, maar deel de vereenvoudigde versie uit (eventueel bij deel 2 van de les), zodat leerlingen niet digitaal hoeven te lezen en ook aantekeningen / markeringen in de tekst kunnen aanbrengen. 

optioneel: werkboekje uitdelen met daarin aantekeningenbladen en ook de mogelijkheid om een mindmap in te vullen

Programma deel 1

Doelwoorden en lesdoelen

Opfrissen kennis middeleeuwen

Taal in de middeleeuwen

5 minuten pauze  

Programma deel 2

kenmerken middeleeuwse literatuur - mindmap

introductie Reinaert de Vos

korte quiz- doelenchecker

vooruitblik

Deel 1 - Middeleeuwen & middelnederlands

Introduceer kort waarmee we de komende lessen aan de slag gaan

Doelwoorden deel 1

Middeleeuwen

Middelnederlands

Boekdrukkunst

Schrijf de doelwoorden en lesdoelen op het bord! Zo kunnen de leerlingen steeds terugkijken wat de doelwoorden en lesdoelen zijn. 

Lesdoelen - deel 1

1. Je kunt drie periodes uit de middeleeuwen noemen

2. Je weet wat Middelnederlands is

3. Je weet wanneer en door wie de boekdrukkunst is uitgevonden

- Kennismaken met Reinart de Vos

Middeleeuwen

De leerlingen hebben bij geschiedenis de periode middeleeuwen behandeld. Deze vraag is bedoeld om de voorkennis op te halen. Wat schiet de leerlingen te binnen als we het hebben over de middeleeuwen. Toon na het invullen de antwoorden en pak er een paar uit. 

 middeleeuwen

• 500-1500 (drie periodes verdeeld)
• standenmaatschappij
• ridderverhalen
• weinig mensen konden lezen of schrijven
• latijn - taal van de wetenschap
• Middelnederlands

Geef hier in het algemeen kenmerken van de middeleeuwen aan. In de slides hierna kunt u per periode de belangrijkste kenmerken benoemen. 

Denk hier allereerst aan het begrip Middeleeuwen. Waarom noemen we dit zo?

Vroege  middeleeuwen

500-1000 n.C.

Adel en geestelijken

Geen literatuur bewaard

Hoge middeleeuwen

1000-1250 n.C.

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu, wat unbiddan we nu?

De middeleeuwen delen we op in drie periodes. Bij deze slide vertelt de docent een aantal basiskenmerken van de vroege middeleeuwen en de hoge middeleeuwen en licht deze ook toe. 

Denk ook aan de periode, standenmaatschappij, waarom is er geen literatuur bewaard gebleven? 

Ouds bewaarde literaire zin (zie ook latere slide waar deze wordt behandeld)

Mogelijk te gebruiken link: 

https://www.literatuurgeschiedenis.org/middeleeuwen

Late middeleeuwen

1250 - 1500 n.C.

De burgerij komt op

ca. 1450: Uitvinding boekdrukkunst - Johannes Gutenberg

spreektaal: Middelnederlands 

Bij deze slide vertelt de docent over de Late middeleeuwen. Denk hierbij aan de uitbreiding van de standenmaatschappij. Koppel daaraan bijvoorbeeld het Middelnederlands (zie ook latere slides). Denk aan de uitvinding van Gutenberg en de gevolgen daarvan

de middeleeuwen

De Nederlandse literatuur begint rond 1100

Hebban olla vogala nestas hagunnan 

hinase hic enda thu, wat unbiddan we nu?

Opdracht: bespreek in tweetallen deze zin. 

Welke woorden herken je?

Wat zou de zin kunnen betekenen? 

Noteer jullie bevindingen (5 minuten+ 5 minuten klassikaal bespreken)

De leerlingen gaan in tweetallen proberen de betekenis te achterhalen van deze zin. Welke woorden herkennen ze? Neem hiervoor niet langer dan 5 minuten. Het gaat er niet om dat ze precies weten wat de zin betekent, maar het gaat om de kennismaking met de taal van vroeger en wat daaruit nog herkenbaar is. 

Taal in de middeleeuwen

• Middelnederlands (mengelmoes van dialecten)
• ook wel 'Diets' genoemd (diet = volk)
• geen standaardtaal
• geen vaste spelling

https://www.literatuurgeschiedenis.org/middeleeuwen/middelnederlands-in-10-lessen

In dit filmpje zijn verschillende voorbeelden te beluisteren van hoe de Nederlandse taal vroeger moet hebben geklonken (duur ongeveer 7 minuten). Start met jaar 1500, 1000, 500.  

Opties voor korte nabespreking:

- in hoeverre is de taal nog herkenbaar?

- welke woorden heb je eruit kunnen

 halen?  

eenvoudig en kort: wat vonden jullie van het filmpje?

Laat de leerlingen even een korte pauze houden. De eerste les wordt er veel informatie gegeven en dat vergt veel concentratie. 

Gebruik de pauze om de doelwoorden en lesdoelen van deel 2 even op het bord te schrijven. Laat de doelwoorden en lesdoelen van deel 1 wel staan!

Deel 2: literatuur middeleeuwen

Doelwoorden

dichtvorm

theocentrisch

dierenepos

antropomorfisme

Schrijf de doelwoorden en lesdoelen weer op het bord (laat de woorden en doelen van deel 1 ook staan!)

Lesdoelen

Je weet wat een dierenepos is

Je kunt in eigen woorden vertellen wat antropomorfisme is

Je weet tenminste drie kenmerken van middeleeuwse literatuur

extra: je maakt kennis met Reinaert de Vos

Kenmerken middeleeuwse literatuur

Dichtvorm 

Volkskunst 

Theocentrisch (gericht op god en leven na de dood)

Didactisch

Moraliserend 

Dichtvorm en volkskunst

Weinig mensen konden lezen en schrijven

Bedoeld om voor te dragen - rijm is beter te onthouden

Volkskunst: geschreven voor de groep (gemeenschapskunst). Meestal eenvoudige teksten en vaak anoniem. 

Didactisch en moraliserend

Didactisch: je moest er iets van leren

Moraliserend: goed en slecht van elkaar leren onderscheiden

Opdracht

Maak een mindmap waarin je de informatie verwerkt 

die je tot nu toe hebt gekregen. Gebruik hiervoor je notities. 

Je kunt de mindmap in het werkboekje invullen. Heb je te weinig vakjes, maak er dan zelf een paar bij. 

Help elkaar door aantekeningen te vergelijken! klaar? Wissel uit met je buurman/buurvrouw om te controleren of er iets mist.

                                              tijd: 15 minuten

Middeleeuwse literatuur

Reinaert de Vos  (rond 1250)

Willem, die Madock maakte

Dierenepos

Antropomorfisme 

Een heel bekend verhaal uit de Middeleeuwen, rond 1250 geschreven, is Van den Vos Reynaerde van schrijver Willem, die Madock maakte. 

Dit verhaal is een satirisch dierenepos. Leg hier uit wat het begrip satire betekent en wat een dierenepos is. Koppel daaraan het begrip antropomorfisme. 

Geef eventueel voorbeelden van een satire (volgende slide, naar keuze weg te laten)

Dierenepos

Episch gedicht met dieren als hoofdpersonen

(episch: groots, belangrijk, uitzonderlijk)

(epos: heldendicht)

Antropomorfisme

het toekennen van menselijke eigenschappen aan niet-menselijke wezens

Satire 

de spot drijven met personen, normen, waarden of tradities, op humoristische wijze. 

ook wel hekeldicht genoemd

> kritiek geven op maatschappij of personen

geef eventueel een actueler voorbeeld zoals het programma van Lubach, 

We gaan nu als introductie klassikaal luisteren naar het eerste deel van de Rapversie van Charlie May. Deel vooraf de tekst uit zodat de leerlingen de tekst mee kunnen lezen. 

Doelenchecker

Noem de drie periodes van de middeleeuwen. Zet er ook een tijd bij.

Kenmerken middeleeuwse literatuur

theocentrisch

standen in de middeleeuwen

Latijn

orale literatuur

moraliserend

didactisch

geschreven in dichtvorm

mondeling overgeleverde verhalen

taal v/d wetenschap en kerk

adel, geestelijkheid en boeren

op God gericht

Makkelijk om te onthouden

om te leren

Geeft aan wat goed of slecht is

Wat vond je van de les?

😒🙁😐🙂😃

Huiswerk

Lezen en luisteren: 

- Rapteksten  2 t/m 7 > inclusief deel 1 ca. 30 minuten.

    Je mag aantekeningen of markeringen maken in de tekst! 

    (denk aan personages, karaktereigenschappen,....)

Wil je meer weten over Reinaert de vos en de teksten: blader en lees dan eens in het Bulkboek van Theo Knippenberg. 

Volgende literatuurles:

Praten over Reinaert de Vos

Onderwerpen uit Reinaert de Vos

????  intertekstualiteit ???? 

Suske en Wiske