Deel 3 - De Verlichting

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

De maatschappij van 

Het Ancien Régime

Economisch vlak:

- de 18e eeuw was voornamelijk een landbouwmaatschappij

- ambachten en kleinhandelaars

- vanaf 16e eeuw: bankwezen, groothandel en industrie ontwikkelt zich

Sociaal vlak:

- standenmaatschappij

- Adel en geestelijkheid was bevoorrecht: meer rechten en minder plichten

- Macht was gebaseerd op grond

- Derde stand: burgerij (rijk), boeren, armen, dagloners,...

Het is de derde stand die gaat streven naar politieke inspraak

Politiek vlak:

* Adel en geestelijkheid hebben sinds vroege ME de macht

- Leenstelsel (versnippering) in voordeel van adel

- gevolgd door poging centralisatie van de vorst (toppunt: koninklijk absulutisme)

* Burgerij krijgt beetje invloed in de standenvertegenwoordiging (Staten), maar de macht wordt gekortwiekt door de vorst.

De maatschappij van 

Het Ancien Régime

wil de Verlichting veranderen!

Maar welke ideeën zijn er?

Opgelet!

De Verlichting is een filosofische stroming.

We bespreken deze ideeën - maar deze worden niet onmiddellijk uitgevoerd! 

De Revoluties die we in de komende hoofdstukken zullen bespreken, baseren zich op deze ideeën.

Basisprincipes Verlichte ideeën

- Volkssoevereiniteit

- vrijheid van pers

- Vrijheid van meningsuiting

- Vrijheid van godsdienst

- persoonlijke vrijheid

- onschendbaarheid van woning en briefgeheim

Principes optekenen in grondwet

Voltaire:

Ik verafschuw wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen. 

Origineel: Je ne suis pas d'accord avec ce que vous dites, mais je me battrai jusqu'au bout pour que vous puissiez le dire.

1. Politiek (1)

John Locke (1632-1704): 

* voornaamste taak van de staat: beschermen van burgers en diens eigendommen

* Volkssoevereiniteit: het volk is de hoogste autoriteit in de staat

* eiste een scheiding van de staatsmachten in een wetgevende vergadering en een uitvoerende regering met aan het hoofd een koning

 Charles de Montesquieu :

• Charles de Secondat(1689-1755)=  baron van Montesquieu
• was van adel
• had kritiek op de absolute    macht koning
• dacht na over goede verdeling van de macht

- Ontwierp daarna de leer van de"Trias Politica" of "scheiding der machten" .

Drie machten:

1. Wetgevende macht: Deze macht heeft het recht om wetten in te voeren of af te keuren. (parlement)

2. Uitvoerende macht: Deze macht zorgt ervoor dat wetten worden uitgevoerd

(premier  en de regering).

3. Rechtsprekende macht: Deze macht controleert of de wetten worden nageleefd. (de gerechtshoven)

- De drie machten mogen nooit in handen van één persoon komen.

Montesquieu: Trias Politica

1. Politiek (2)

Montesquieu (1689-1755):

* scheiding der machten: 3 machten! Trias politica

* machten moeten geschieden worden en verdeeld over verschillende instellingen om individuele rechten en plichten van de burgers te vrijwaren

* machten in evenwicht én elkaar controleren (checks and balances)

- wetgevende macht: parlement - verkozen vertegenwoordiging - controle uitoefenen op uitvoerende macht

- uitvoerende macht: vorst, bijgestaan door zijn ministers die verantwoordelijkheid afleggen tov de volksvertegenwoordiging (parlement)

Volledige volksvertegenwoordiging?

Neen, enkel de verantwoordelijke, verstandige en belastingbetalende mensen mochten in naam van het volk het land besturen.

Cijnskiesrecht: enkel wie een bepaald bedrag aan belastingen betaald mag stemmen.

MAW: macht naar rijke burgerij!

1. Politiek (3)

Rousseau (1712-1778)

IJverde in 'Du Contrat Social' voor absolute volkssoevereiniteit.

De burgers zullen rechtstreeks zelf over alle openbare aangelegenheden beslissen (Directe democratie)

Maar ook radicale democratie: geen scheiding der machten - het volk neemt als geheel beslissingen.

2. Sociaal - gelijkheid!

Afzetten tegen standenmaatschappij uit het Ancien Régime

* gelijkheid: afschaffen voorrechten (privileges) van de adel en geestelijken

- belastingsgelijkheid: ook grootgrondbezitters moeten betalen

- geschiktheid voor job ipv afkomst (maw burgerij ipv adel)

- afschaffen lijfeigenschap

- openstellen onderwijs voor lagere klasse 

3. Economisch - Vrijhandel

Realiteit toen:

Protectionisme: Beschermen van de eigen economie door tol en belastingen. Mercantilisme: gericht op verrijking van de staat

Idee van Verlichting:
Fysiocratisme: herstel van de 'natuurlijke' orde, een economie zonder staatstussenkomst (basis voor latere liberalisme: Adam Smith)

Adam Smith

Zijn Verlichte principes:

• Economisch liberalisme
  

Gingen radicaal in tegen de kenmerken van het ancien régime:

• Inmenging van de overheid (absolute vorst)
• Mercantilisme 

 Vorm van protectionisme. Eigen handel eerst, invoer naar buitenland beperken en zo kapitaal eigen land verhogen

4. Religieus

- Scheiding kerk en staat

* kerk is onderworpen aan staat

* onderwijs, openbare onderstand en burgerlijke stand: overheidstaken in tegenstelling tot taken van de kerk

- Godsdienstvrijheid: geloof = privé aangelegenheid

- Opkomst Deïsme - God heeft de wereld gemaakt, maar heeft er geen invloed meer op