Begrijpend lezen en het contextualiseren van geschreven bronnen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Begrijpend lezen en het contextualiseren van geschreven bronnen

WOII

HAVO 4

Deze les bestaat uit de volgende onderdelen;

1. Begrijpend lezen

2. Analyseren van geschreven bronnen

3. Contextualiseren 

4. Oefenvragen

5. Feedback

6. Geschiedenis Toolkit

Optioneel / Extra

In deze (online) les ga je aan de slag met het analyseren en contextualiseren* van geschreven bronnen. De les bestaat uit  uitleg over begrijpend lezen, uitleg over het analyseren van geschreven bronnen en over het contextualiseren van geschreven bronnen. Aan het einde van de les maak je opdrachten om je voortgang te ontdekken.

 *Contextualiseren; het creëren van een historische context bij gebeurtenissen en handelingen van mensen met als doel deze verschijnselen historisch te kunnen verklaren.

Begrijpend lezen

WOII

HAVO 4

Tijd van Wereldoorlogen

Algemeen Handelsblad

15-05-1940

Bronvermelding

Gevonden in Delpher -  Algemeen Handelsblad. (2215, 19 mei).

https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&query=&cql%5B%5D=%28date+_gte_+%2215-05

1940%22%29&cql%5B%5D=%28date+_lte_+%2215-05

1940%22%29&redirect=true&sortfield=date&page=1&facets%5Bspatial

5D%5B%5D=Landelijk&resultscoll=dddtitel&identifier=KBNRC01:0000

8028:mpeg21&rowid=1

Bekendmaking van den Opperbevelhebber Mededeeling aan het Nederlandsche Volk.

De opperbevelhebber van Land- en Zeemacht hecht er aan, als hoogste vertegenwoordiger van het Nederlandsche regeeringsgezag, aan de Nederlandsche bevolking dank te brengen

voor de treffende wijze, waarop ze in de dagen, voorafgegaan aan en gedurende den oorlog onze troepen heeft ontvangen en geschraagd. Samen hebben leger en bevolking, zoolang het mogelijk was, alles gedaan, wat voor de vrijheid van het land kon worden gedaan. Thans, in de nieuwe omstandigheden, is het noodzakelijk, dat ieder, in eigen beroep, werkkring of bedrijf, rustig en ernstig zijn leven voortzet.

Allen, op welke plaats zij hun arbeid ook vinden, moeten er, ongeacht verschil in geloof of overtuiging, toe bijdragen, het maatschappelijk leven in gang te houden.

Ook nu mag ons volk niet bij de pakken neerzitten. Het moet toonen, dat het niet alleen den strijd moedig onder de oogen heeft gezien, doch dat het zich eveneens met volle kracht kan zetten aan den wederopbouw van hetgeen door den oorlog is verloren gegaan en vernietigd. Onderling vereenigd, de gewijzigde omstandigheden dragend, zal het volk dit werk van herstel met energie verrichten.

Opnieuw moeten allen toonen Nederlanders te zijn in den waren zin van het woord, gedachtig aan de oud-vaderlandsche spreuk: „Ik worstel en kom boven." Zoo spoedig dat mogelijk is, zullen nadere richtlijnen voor het maatschappelijk leven worden gegeven.

In afwachting daarvan beveel ik, dat elke vijandelijke handeling tegen het Duitsche Leger, zijn personeel, zijn materieel en zijn inrichtingen, verboden is en dat rust en orde onvoorwaardelijk moeten worden gehandhaafd. De Duitsche Commandant heeft medegedeeld, dat handelingen hier mede in strijd, naar de Duitsche wetten, streng zullen worden gestraft.

Algemeen Handelsblad (15-05-1940)

Begrijpend lezen

Om de betekenis van een tekst beter te begrijpen zijn er verschillende stappen die je kan nemen. In de volgende dia’s krijg je tips en oefeningen om goed begrijpend te kunnen lezen.

1. Voorspellen

Bekijk de tekst en ga nog niet meteen aan de slag met alles lezen. Waar zou de tekst over gaan? Dit zie je aan de kop en aan eventuele afbeeldingen. Wanneer je een idee hebt waarover de tekst gaat, wordt het makkelijker om de gelezen informatie op te nemen. 

Geef op de volgende dia 'de kop' aan.

Kop

Een 'kop' van een tekst is vaak de titel. 

2. Wat weet ik hier al van?

Je hebt de kop gelezen. Wat weet je allemaal nog van het onderwerp wat in de kop benoemd wordt? Door dit te doen ontwikkel je een basis waarop je later kan bouwen. Zoek naar woorden in de kop die bekend voor je zijn.

Wat weet jij al van het onderwerp wat je leest in de kop?

3. Hoofdzaken

Nu lees je de tekst door. Tijdens het lezen let je op hoofd- en bijzaken. De belangrijkste aspecten uit de tekst noemen we hoofdzaken. Het doel van de tekst is vooral om de hoofdzaken over te brengen.

Geef op de volgende dia aan in welke zin de hoofdzaak naar voren komt.

3. Bijzaken

Een tekst kan ook meerdere doelen hebben. Er zijn voorbeelden dat er meer hoofdzaken in één tekst staan, maar meestal worden andere aspecten als bijzaken gezien. Deze bijzaken zijn minder belangrijk dan de hoofdzaak. Wanneer je alle bijzaken uit een tekst verwijdert, verandert het hoofddoel niet.

Geef op de volgende dia aan in welke zinnen bijzaken naar voren komen.

Bekendmaking van den Opperbevelhebber; Mededeeling aan het Nederlandsche Volk.

De opperbevelhebber van Land- en Zeemacht hecht er aan, als hoogste vertegenwoordiger van het Nederlandsche regeeringsgezag, aan de Nederlandsche bevolking dank te brengen

voor de treffende wijze, waarop ze in de dagen, voorafgegaan aan en gedurende den oorlog onze troepen heeft ontvangen en geschraagd. Samen hebben leger en bevolking, zoolang het mogelijk was, alles gedaan, wat voor de vrijheid van het land kon worden gedaan. Thans, in de nieuwe omstandigheden, is het noodzakelijk, dat ieder, in eigen beroep, werkkring of bedrijf, rustig en ernstig zijn leven voortzet.

Allen, op welke plaats zij hun arbeid ook vinden, moeten er, ongeacht verschil in geloof of overtuiging, toe bijdragen, het maatschappelijk leven in gang te houden.

Ook nu mag ons volk niet bij de pakken neerzitten. Het moet toonen, dat het niet alleen den strijd moedig onder de oogen heeft gezien, doch dat het zich eveneens met volle kracht kan zetten aan den wederopbouw van hetgeen door den oorlog is verloren gegaan en vernietigd. Onderling vereenigd, de gewijzigde omstandigheden dragend, zal het volk dit werk van herstel met energie verrichten.

Opnieuw moeten allen toonen Nederlanders te zijn in den waren zin van het woord, gedachtig aan de oud-vaderlandsche spreuk: „Ik worstel en kom boven." Zoo spoedig dat mogelijk is, zullen nadere richtlijnen voor het maatschappelijk leven worden gegeven.

In afwachting daarvan beveel ik, dat elke vijandelijke handeling tegen het Duitsche Leger, zijn personeel, zijn materieel en zijn inrichtingen, verboden is en dat rust en orde onvoorwaardelijk moeten worden gehandhaafd. De Duitsche Commandant heeft medegedeeld, dat handelingen hier mede in strijd, naar de Duitsche wetten, streng zullen worden gestraft.

Algemeen Handelsblad (15-05-1940)

4. Samenvatting

Tenslotte maak je een samenvatting. Dit kan in je gedachten, maar je kan het ook opschrijven. Je start met de kop en vervolgens schrijf je de hoofdzaken en bijzaken op.

Schrijf op de volgende dia een korte samenvatting van de tekst.

Maak een korte samenvatting van de tekst.

Analyseren van geschreven bronnen 

WOII

HAVO 4

Analyseren van geschreven bronnen

Als we geschreven bronnen gaan analyseren moeten we onszelf vragen gaan stellen. Deze vragen gaan over de bron en een groot deel van deze vragen kunnen we aflezen. Op de volgende dia’s kom je erachter welke vragen dit zijn.

Analyseren van geschreven bronnen

Als we geschreven bronnen gaan analyseren moeten we onszelf vragen gaan stellen. Deze vragen gaan over de bron en een groot deel van deze vragen kunnen we aflezen. Op de volgende dia’s kom je erachter welke vragen dit zijn.

1. Afleesbare vragen

1.Is de bron primair of secundair?

Primair: Een bron die direct van personen afkomt die te maken hebben met een gebeurtenis.

Secundair: Een bron die gemaakt is over een bron. Een secundaire bron heeft een bron nodig. 

2.Waar is de bron gemaakt?

Zoek hier naar landen, plaatsen, bedrijven en namen.

3.Wanneer is de bron gemaakt?

Zoek hierbij naar datums, jaartallen of andere tijdsindicaties. 

4.Wie heeft de bron gemaakt?

Zoek hierbij naar namen, bedrijven, uitgevers en andere verwijzingen.

Geef antwoord op de vragen.

1.Waar is de bron gemaakt?
2.Wanneer is de bron gemaakt?
3.Wie heeft de bron gemaakt?

Bij de onderstaande vragen moet je de broninformatie koppelen aan historische kennis. Sommige vragen, zoals over kenmerkende aspecten, zijn echte kennisvragen. Voor andere vragen heb je meer context nodig. Op de volgende dia’s gaan we het meer hebben over contextualiseren. 

1. Waarom heeft de maker de bron gemaakt?  

2. Welke historische gebeurtenis hoort bij de bron?

3. Welke historische personen en/of begrippen horen bij de bron?

4. Welke politieke kenmerken of ontwikkelingen horen bij de bron?

5. Welke economische kenmerken of ontwikkelingen horen bij de bron?

6. Welke sociale en culturele kenmerken of ontwikkelingen horen bij de bron?

7. Welke kenmerkende aspecten horen bij de bron?

Schrijf op de volgende dia minimaal 5 historische begrippen, namen of andere aspecten die naar boven komen als je te tekst leest.

Contextualiseren

WOII

HAVO 4

Bij de onderstaande vragen moet je de broninformatie koppelen aan historische kennis. Sommige vragen, zoals over kenmerkende aspecten, zijn echte kennisvragen. Voor andere vragen heb je meer context nodig. Op de volgende dia’s gaan we het meer hebben over contextualiseren.

Voordat we aan de slag gaan met contextualiseren moet je bewust zijn van de verschillen tussen het leven ‘nu’ en het verleden.

Het leven en de belevingswereld van een mens verschilt niet alleen per persoon, maar ook per stad, land, leeftijd, gender, inkomen, etc.

Wanneer we contextualiseren moet je er rekening mee houden dat het leven er heel anders uit zag en dat men mogelijk hele andere normen en waarden hadden.

Welke verschillen kan jij bedenken tussen jouw leven en het leven van Anne Frank?

Bij contextualiseren moet je je kunnen inleven in een ander, maar voordat je dat kan doen, moet je zoveel mogelijk informatie verzamelen over die ander.

Een acteur onderzoekt zijn personage zo goed mogelijk om een beter beeld te scheppen van zijn karakter. Dit doe je ook bij het contextualiseren. Om een beter beeld te krijgen van een ander kan je de volgende vragen gebruiken:

1.  Wat is de politieke situatie van mijn persoon/leefgebied?

2. Wat is de economische situatie van mijn persoon/leefgebied?

3. Wat is de mentale/religieuze situatie van mijn persoon/leefgebied?

4. Wat is de sociale situatie van mijn persoon/leefgebied?

5. Waarin verschil ik met mijn persoon?

6. Welke overeenkomsten heb ik met mijn persoon?

Stappenplan

1. Wees bewust van je eigen omgeving, normen en waarden, etc.

2. Hoe ziet de wereld van mijn persoon er uit? Politiek, economisch en sociaal?

3. Houd rekening met de historische omgeving; wat gebeurde er in de wereld in die tijd?

Voorbeeld:

Meisje, 15 jaar, leeft in Trier, Duitsland. Ze is Joods.

Hoe ziet haar leven er uit in 1939? En hoe ziet haar leven eruit als ze 11 was in 2021?

In 1939 moet je rekening houden met het Nationaalsocialisme en de Jodenvervolging.
In 2021 werkt ze vanuit huis, vanwege COVID-19, aan haar schoolwerk. 

Je moet je inleven in de opperbevelhebber van het leger. Stel je voor dat je wilt weten waarom hij zich heeft overgegeven. Welke vragen (zie vorige dia) moet je dan beantwoorden?
Probeer een antwoord te geven op basis van je eigen inleving en de historische context; Waarom heeft de opperbevelhebber zich overgegeven?

Tips and Tricks

Bij het beantwoorden van open vragen gebruik je de OUD-methode;

O = Omdat. Je herhaalt de vraag en vult deze aan met het woord 'omdat'. 
U = Uitleg. Je geeft historische uitleg/informatie die een antwoord geeft op de 

gestelde vraag.

D = Daarom/Daardoor.  Je uitleg wordt gevolgd door een daarom/daardoor, omdat je een conclusie gaat trekken uit je historische uitleg. Dit is de afsluiting van je antwoord. Een conclusie is altijd kort en bondig geformuleerd. 

Voorbeeld: Adolf Hitler gebruikte de dolkstootlegende om stemmen te winnen omdat delen van de Duitse bevolking zich in de rug gestoken voelde door de Duitse regering, daardoor wist Adolf Hitler veel steun te vergaren in zijn politieke carrière. 

Noem altijd personen, groepen en termen.  Geen 'ze, men, mensen, iedereen, die andere, etc'. 

Voorbeeld: Wat zijn de verschillen tussen het fascisme en het nationaalsocialisme?

Foute formulering  = Nationaalsocialisme heeft rassenleer en die andere niet./ Nationaalsocialisme = rassenleer, Fascisme = geen rassenleer

Goede formulering =  Bij het nationaalsocialisme is er 'rassenleer' aanwezig. Dit doen de fascisten niet.  

Oefenvragen

WOII

HAVO 4

Herinnering van een jongere in nazi-Duitsland

Hitler, zo hoorden we overal, wilde dit vaderland weer groot maken, met geluk en welvaart. Hij wilde ervoor zorgen dat iedereen werk en brood had. Hij wilde niet rusten voor hij van elke Duitser een onafhankelijk, vrij en gelukkig mens had gemaakt. Wij vonden dat goed, en wat we daaraan konden bijdragen, wilden we doen. Maar er kwam nog wat anders bij, wat ons met een geheimzinnige kracht aantrok en meesleurde. Het waren de compact marcherende colonnes der jeugd met hun wapperende vlaggen, de voorwaarts gerichte blik, het tromgeroffel en het gezang. Was dat niet iets overweldigends, deze gemeenschap? Het was dus geen wonder dat we ons allemaal aansloten bij de Hitlerjugend.

Naar: U.A. Focke, Alltag umter Hakenkreuz, Hamburg 1979.

De Duitse soldaat Anton Roos neemt deel aan de aanval op de Sovjet-Unie. Op 11 augustus 1941 schrijft Roos aan zijn vrouw:

 

Het omsingelde Uman heeft zich met 103.000 krijgsgevangenen overgegeven. Jullie hadden het tuig moeten zien: alle types van Europa en Azië en voornamelijk kinderen van 16-18 jaar, die ze een uniform hadden aangetrokken en op ons af hadden gestuurd. (…) Alle Joden  hebben we er inmiddels uitgesorteerd. Wat daarmee gaat gebeuren hoef ik je niet uit te leggen. (…) Als het in dit tempo doorgaat, schrijf ik je binnenkort vanuit Vladivostok aan de Grote Oceaan. 

Bron 1

Bron 2

Bekijk bron 1. Welke doelen heeft de tekst? Verwijs naar de zin waaruit dit blijkt.

Bekijk bron 1. Benoem de hoofd- en de bijzaken uit de tekst.

Bekijk bron 1. Vat de brontekst in enkele zinnen samen.

Bekijk bron 2. Welke historische gebeurtenissen moet je weten wil je;
- Te kunnen inleven in de schrijver.
Beargumenteer je antwoord met bronelementen.

Een vrouw, 23 jaar, leeft in 1940 in een arbeiderswijk in Rotterdam. Met welke historische context moeten we rekening houden als we haar leven onderzoeken?
(Politiek, Economisch en Sociaal)

Feedback

WOII

HAVO 4

Is er iets wat je, dankzij deze les, hebt geleerd?

Welk onderdeel van de les vond je het meest leerzaam?

1. Begrijpend lezen
2. Geschreven bronnen analyseren
3. Contextualiseren
4. Alle onderdelen

Over welk onderdeel van de les wil je meer uitleg?

1. Begrijpend lezen
2. Geschreven bronnen analyseren
3. Contextualiseren
4. Alle onderdelen

Heb je nog vragen? Stel ze hier!

Einde les!

Toolkit

WOII

HAVO 4

Toolbox                                                                                                                        (Toolbox Geschiedenis,z.d)

Veel (examen) opgaven beginnen met een stuk tekst. Vaak is de informatie zo complex dat je het probleem (en de oplossing) niet meteen kunt overzien. Een (examen) opgave oplossen, gaat meestal in een aantal (denk)stappen. Daarbij spelen je kennis en vaardigheden een grote rol. Ook hier geldt; 'één ding tegelijk'! Een stapsgewijze aanpak helpt.

Stap 1. Benoemen

Wat zie ik of wat staat er? Vraag je daarbij af bij welk onderdeel van het vak de vraag hoort en stel vast welke gegevens de tekst bevat.

Stap 2. Beschrijven

Beschrijf in eigen woorden wat je ziet/leest. Maak tijdens het kijken/lezen kleine aantekeningen in de kantlijn of onderstreep belangrijke trefwoorden.

Stap 3. Betekenis

Bestudeer de bronnen bij de tekst. Wat betekent de bron hier? Je haalt aanvullende gegevens uit bijgeleverde illustraties, tekstkoppen, tabellen, diagrammen, legenda, bijschrift, etc.

Stap 4. Wat is de vraag?

Probeer voor jezelf na te gaan 'Wat willen ze nu van mij weten..? 'Onderstreep in de vraagstelling woorden die dat aangeven. Is er een voorbeeld vereist? Moet ik het uitleggen?

Stap 5. Antwoorden

Begin met het herhalen van een deel van de vraag. Gebruik de woorden: en, want, dus, toen, etc.

Stap 6. Antwoord controleren

Heb ik antwoord gegeven op de vraag?

Belangrijke vraagwoorden (woorden die in een vraag terugkomen)

Wat - handeling of een feit

Wie - een persoon of groep

Wanneer - noem een tijdstip of periode

Waar - noem een plek of plaats

Waarom/Waardoor - oorzaak of reden

Hoe - de manier waarop

Verklaar/Leg uit - Oorzaak en gevolg

Motiveer - zeggen waarom

Beargumenteer - maak duidelijk/ leg uit met argumenten

Toon aan - leg uit met feiten

Bekritiseer - aantonen met eigen mening dat iets niet klopt/kritiek geven

Geef een verband - relatie tussen twee of meer verschijnselen/feiten/gebeurtenissen

Geef verschillen of overeenkomsten - altijd minstens twee verschillen/overeenkomsten