3 Chili: het land waar de aarde ophoudt

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

3 Chili: het land waar de aarde ophoudt

Programma:

- Introductie Chili - leerdoelen

Introductie Chili

Hoofdvraag:

- Wat is de invloed van de natuurlijke omgeving op het ingerichte landschap in Chili?

Deelvragen:

- Welke factoren bepalen de klimaten in Chili?

- Waarom wordt Chili regelmatig getroffen door zware aardbevingen?

- Waarom liggen er veel actieve vulkanen in Chili?

- Wat zijn belangrijke gebieds- en bevolkingskenmerken van Chili?

- Welke kenmerken heeft de verstedelijking van Zuid-Amerika?

earthquake.usgs.gov

Weetjes over Chili

Hoofdstad: Santiago

Inwoners: bijna 20 miljoen

Taal: Spaans

Oppervlak: 4500 km lang en op het breedste 

punt maar 350 km

Chili

Chili is een langgerekt land in het zuidwesten van Zuid-Amerika. Het ligt ingeklemd tussen de Grote Oceaan en het Andesgebergte. Wat zijn de gevolgen van deze bijzondere ligging voor landschap en klimaat?

Veel verschillende klimaten

Waarom is het zo droog in het noorden van Chili?

1. Tussen de 25 en 45° Z.B. ligt voor de kust van Chili een hogedrukgebied. Bij dit subtropische maximum stroomt de lucht aan het aardoppervlak weg. Deze wegstromende lucht wordt vervangen door dalende lucht van bovenaf die veel kouder is dan de lucht op het aardoppervlak. Daarom warmt de lucht op tijdens het dalen. Lucht die warmer wordt, zet uit en kan daardoor meer waterdamp bevatten = heldere lucht.

Waarom is het zo droog in het noorden van Chili?

2. Voor de kust van Chili stroomt de Humboldtstroom. Deze zeestroom komt vanaf de Zuidpool en is daarom koud. De koude zeestroom volgt de trog in de oceaanbodem. Door de koude zeestroom wordt de lucht die langs de westkust stroomt afgekoeld. Het koude water verdampt bijna niet en er wordt boven de oceaan dus geen regen gevormd. 

Humboldtstroom

Waarom is het zo droog in het noorden van Chili?

3. In het noorden van Chili houdt het Andesgebergte oceaanlucht uit Argentinië tegen. Die vochtige lucht komt aanwaaien vanaf de Atlantische Oceaan en wordt door het Andesgebergte gedwongen te stijgen. Zo ontstaan stuwingsregens aan de oostkant van de Andes, terwijl Chili in de regenschaduw van dat gebergte ligt.

Zelfstandig werken

Maken 3.1: opdracht 3 en opdracht 4

Programma:

- Herhaling 3.1 (deel 1)

- Bespreken 3.1 (deel 2) - aantekeningen

- Filmpje

- Zelfstandig werken

Om welke redenen is Chili een bijzonder land en hebben wij het over dit land in dit hofdstuk?

Chili kent veel verschillende klimaten. In het noorden ligt de Atacamawoestijn. Om welke drie redenen is het gebied daar zo droog?

Atacamawoestijn

In het noorden ligt de bijna 1.000 km lange Atacama: een woestijn die bekendstaat als het droogste gebied op aarde. Sommige weerstations hebben daar nog nooit regen opgevangen. Geografen zijn bang dat de woestijn zich door de voortdurende droogte zal uitbreiden (verwoestijning). Gevolg: 

- Verdwijnen vruchtbare landbouwgrond

- Te weinig water om de mijnstadjes in het gebied van water te voorzien

Oplossing verwoestijning:

Aan de westkust van Chili drijven laaghangende wolken vanaf de Grote Oceaan het land binnen. De mist die hierdoor ontstaat, heet de camanchaca en bestaat uit heel fijne waterdampdruppeltjes. Met plastic netten worden deze druppeltjes opgevangen (condensatie).  Die waterdruppels worden verzameld in opslagtanks, waarna het water met een pijpleiding naar de dorpen wordt gebracht.

Normale situatie en El Niño

El Niño

Het verschijnsel dat het zeewater in het midden en het oosten van de Grote Oceaan extra sterk opwarmt.

Oorzaak: Door de opwarming van het zeewater is er tijdens El Niño meer verdamping en dus meer neerslag. 

Gevolgen: De kust van Chili krijgt te maken met overvloedige regens. Die leiden tot overstromingen, vernielde oogsten, aardverschuivingen, modderstromen. Ook Zuidoost-Azië en India kunnen worden geteisterd door droogte. In de VS regent het dan meer aan de westkust, zijn de winters zachter en komen er minder orkanen voor.

Zelfstandig werken

3.1 opdracht: 3, 4, 6, 9, 10

Programma:

- Herhaling 3.1

- Bespreken 3.2 (deel 1)

- Filmpje

- Zelfstandig werken

Welke factoren zijn van invloed op de klimaten in Chili?

Wat is El Nino?

3.2 Chili beeft

(Schade aardbeving 2010)

Schaal van Richter

Aardplaten

Om een aardbeving met een kracht van bijna 9 op de 

schaal van Richter te veroorzaken, moet het breukvlak 

honderden kilometers lang en diep zijn. 

In Chili ontstaan ze door de botsing (convergentie) 

van de Nazcaplaat met de Zuid-Amerikaanse plaat. 

Hierbij duikt de zware oceanische plaat weg onder 

de lichte continentale plaat. Dit wegduiken wordt 

subductie genoemd.

Soorten breuken:

- Een afschuivingsbreuk: door oprekking van het gesteente breekt dit en zakt een blok langs het schuine breukvlak naar beneden. Het breukvlak is in het landschap te herkennen als een scherpe rand.

- Een opschuivingsbreuk: er wordt een stuk aardkorst langs het breukvlak naar boven geduwd. Dit blok steekt boven het andere blok uit.

- Een zijschuivende breuk (horizontale verschuiving): twee stukken aardkorst bewegen  horizontaal langs elkaar. 

Soorten breuken

Zware aardbeving op komst in seismisch gat...

In het noorden van Chili ligt ook een seismisch gat. De laatste zware aardbevingen waren hier aan het begin van de twintigste 

eeuw. Je kunt er binnen enkele tientallen jaren een zware 

beving verwachten. De minder zware aardbevingen van 

de laatste jaren zijn voorbodes van een veel zwaardere 

beving.

Zelfstandig werken

3.2 opdracht: 

Programma:

- Herhaling 3.2 (deel 1)

- Bespreken 3.2 (deel 2)

- Zelfstandig werken

Waarom wordt Chili getroffen door grote aardbevingen?

Welke soorten plaatbewegingen zijn er?

Wat is een seismisch gat?

Waarom moet je na de grote beving altijd nog op je hoede zijn?

Wat is de beste manier om in veiligheid te komen tijdens een aardbeving? Noem minstens één manier.

Het Andesgebergte oud of jong?

Zelfstandig werken

3.2 opdracht: 1 t/m 6c, 7ab, 8a

Programma:

- Chili brandt

- Filmpje

- Zelfstandig werken

Ontstaan van vulkanen

Nazcaplaat (oceanische plaat) = dunner maar zwaarder. Dit komt door het stollingsgesteente. 

Stollingsgesteente = gesteente dat is ontstaan door afkoeling van lava of magma.

Langzame afkoeling = graniet gesteente

Snelle afkoeling = basalt (zwaarder dan 

graniet)

Ontstaan van vulkanen

De Nazcaplaat zakt naar beneden de aardmantel in. Dit kan wel tot 700 km. 

Explosieve vulkanen

Explosieve vulkanen

Subductie vulkanen - stratovulkanen - explosief 

Het magma bij stratovulkanen ontstaat uit een combinatie van het basalt van de oceanische plaat en het graniet van de continentale plaat. Hierdoor wordt het erg taai en stroperig en kan het ook veel gas bevatten. Als dit magma langzaam stijgt, stolt het in de kraterpijp.

Pyroclastische gloed

www.google.com

Zelfstandig werken

Opdracht 1 t/m 5

Programma:

- Herhaling vorige les

- Afmaken 6.3

- Filmpje: Graaf Geo

- Zelfstandig werken

Leg uit wanneer stollingsgesteente wordt gevormd.

Wat is het verschil tussen basalt en graniet?

Wat zijn de kenmerken van een stratovulkaan? Noem er zoveel mogelijk.

Wat is een pyroclastische stroom?

3.3 Bijzondere eilanden

De rij beweegt van west (links) naar oost (rechts); de hotspot ligt ten westen van Alejandro Selkirkeiland. 

Uiteindelijk verdwijnen de 

vulkanen door subductie van 

de Nazcaplaat.

Bijzondere archipel - Juan Fernándezeilanden

Meer dan 80% van de actieve vulkanen op aarde ontstaat bij subductie en 10% bij divergentie.  Het bijzondere aan deze eilanden is dat ze vulkanisch zijn, terwijl ze niet aan de rand van een plaat liggen.

www.google.com

Soorten vulkanen:

- Stratovulkaan

- Caldeiravulkaan

- Schildvulkaan 

Zelfstandig werken

Maak 3.3 af!

Programma:

- Herhaling vorige les

- 3.4 Chili in beeld

- Programma: 3 op reis Chili 

Welke drie soorten vulkanen zijn er?

Hoe kan het dat sommige vulkanen niet ontstaan op de rand van een aardplaat?

Leg uit wat hotspots zijn?

Bron 1: economische ontwikkeling

- Tussen 1930 en 1950 gekozen voor het opzetten van fabrieken die de invoer moesten vervangen (importsubstitutie).  Werkte niet goed.

- Vanaf 1970 -> nadruk op de export van koper. Om niet afhankelijk te zijn van één product, heeft men in de jaren 1980 gekozen voor diversificatie. 

De regering probeert buitenlandse investeerders aan te trekken door de belastingen en de lonen laag te houden. Ook mogen de winsten vaak vrij het land worden uitgevoerd. Hierdoor hopen ze een grotere afzetmarkt te creëren. 

3.4 Chili in beeld

Chili: bnp per inwoner, 1999 - 2018

Bron 2: koper

De Chileense economie draait vooral op de exploitatie en export van grondstoffen. Het belangrijkste exportproduct is koper, dat ruim 30% van de wereldmarkt bevoorraadt. De grootste koperreserves van Chili bevinden zich in de Atacama. Hier liggen de twee grootste kopermijnen ter wereld. De open kopermijn (dagbouw) heeft een doorsnee van 4 km en een diepte van 1 km.

www.gelderlander.nl

Wat zijn de nadelen van de dagbouw mijn in Chili denk je?

Problemen in de dagbouw koper mijn Chili

- Dagbouw verwoest het landschap

- De vraag naar water is vele malen groter dan het aanbod

- Luchtvervuiling door stof

Bron 3: wijn

Chili is na Argentinië het grootste wijnproducerende land van Zuid-Amerika. De meeste Chileense wijngaarden liggen in het mediterrane gebied rond Santiago. 

Het mediterrane klimaat is erg geschikt voor wijnbouw. 

Bron 4: viskweek

De viskweek heeft zich in Chili snel en succesvol ontwikkeld. In 25 jaar groeide de zalmsector meer dan 3.500%. Nu zijn er meer dan 60.000 personen werkzaam in deze aquacultuur.  

Nadelen viskweek:

Er worden vraagtekens gezet bij de duurzaamheid van de sector.

- De oceaan bij Chili niet de natuurlijke omgeving van de zalm is, wordt er veel antibiotica gebruikt om ziekten te voorkomen en te bestrijden. 

- Bovendien bestaat de kans dat de zalm ontsnapt uit de kooien. Zij horen hier eigenlijk niet.

- De laatste jaren is de algenbloei ook een bedreiging. De algen verstikken de vis niet alleen doordat ze zuurstof aan het water onttrekken, maar sommige soorten hebben ook scherpe sprieten die het kieuwweefsel van de zalm kunnen beschadigen.

www.bnnvara.nl

Programma:

- PW 13 maart

- Herhaling 3.3 (deel 1)

- Bespreken 3.3 (deel 2)

- Zelfstandig werken

Welk exportproduct is erg belangrijk voor Chili?

Waarom koos Chili voor diversificatie in de export?

Wat betekent importsubstitutie?

Wat is het verschil tussen dagbouw en schachtbouw? Noem ook nadelen van dagbouw.

De aquacultuur is erg groot. Waarom worden er vraagtekens gezet bij de duurzaamheid.

Bron 5: Verstedelijking 

Bron 5: Verstedelijking

Urbanisatiegraad = 90 %. Plattelandsbewoners verhuizen massaal naar de stad. Eigenlijk te snel... 

Er zijn niet voldoende goede huizen voor alle mensen. De grote krottenwijken aan de rand van de grote steden worden callampas (paddenstoelen) genoemd.

Bron 6: Bevolking

Bron 6: bevolking

In Chili wonen ongeveer 18 miljoen mensen. In de twintigste eeuw is de natuurlijke bevolkingsgroei steeds verder gedaald. Het geboortecijfer in 2018 was 13,4‰ en het sterftecijfer 6,3‰.

De Chileense bevolking bestaat uit verschillende bevolkingsgroepen: mestiezen (afstammelingen van Spaanse kolonisten en inheemse vrouwen), inheemse volken of pueblos indígenas en witten.

Zelfstandig werken

3.4 maken!

Programma:

- Herhaling 3.4

- 3.5 bespreken

- 3 op reis - Santiago

- Zelfstandig werken

Hoe komt het dat de bevolking van Chili aan het dalen is?

Wat is de urbanisatiegraad in Chili? Welke gevolgen heeft dit?

3.5 Verstedelijking in Zuid-Amerika

Urbanisatie - 2 kenmerken

1. In bijna elk land in Zuid-Amerika is er één grote stad met daarnaast nog veel kleine steden. Zo’n grote stad is vaak het centrum van de politiek en de economie > primate city. Het verschil tussen het aantal inwoners van de grootste stad en de tweede stad noem je primacy. Dat is de mate waarin de eerste stad groter en belangrijker is dan de tweede stad.

Urbanisatie - 2 kenmerken

2. In Zuid-Amerika zijn veel mensen die in de steden wonen. Met een urbanisatiegraad van 78% scoort Zuid-Amerika veel hoger dan Afrika (43%) en Azië (49%).

Maar ook hier neemt het percentage stedelingen snel toe > urbanisatietempo is hoog. 

De Zuid-Amerikaanse stad - opbouw

www.bnnvara.nl

Zelfstandig werken

3.5 

Opdracht 1 t/m 4

Programma:

- Herhaling 3.5 (deel 1)

- Bespreken 3.5 (deel 2)

- Filmpje

- Zelfstandig werken

Wat zijn de twee belangrijkste kenmerken van urbanisatie in Zuid-Amerika?

Wat is kenmerkend aan de opbouw van een Zuid-Amerikaanse stad?

Wat is een primate city?

Geschiedenis van Santiago

- 1541: Santiago werd gesticht door de Spanjaarden. 

- 1810: onafhankelijkheid Chili

In 1820 waren er 46.000 inwoners en in 1865 waren dat er 115.337. Na de volkstelling van 1920 werd het inwonertal zelfs vastgesteld op ruim 500.000. Dit was toen ongeveer 14% van de bevolking van Chili. Deze groei was vooral te danken aan de komst van de boeren uit het zuiden. Zij kwamen om te werken in fabrieken en aan de spoorwegen die in aanbouw waren.

Geschiedenis van Santiago

- 1930: de bevolking explodeerde in het inwonersaantal. Door een economische crisis vluchtten veel werkloze boeren naar Santiago.

Smog

Problemen door de grote groei

De explosieve groei van de stad heeft geleid tot verschillende problemen. De luchtvervuiling is het grootste probleem.

Smog

Santiago is de meest vervuilde stad in Chili. Vooral in de wintermaanden hangt er een dikke laag smog (lucht met een hoge concentratie vervuilde stoffen). Er is dan sprake van inversie. In een normale situatie stijgt warme lucht en koelt af op weg naar boven. De temperatuur daalt dus als de hoogte toeneemt. Bij inversie is er echter een hogere luchtlaag die warmer is dan de lagen eronder. De lucht eronder kan dan niet meer stijgen doordat die warme luchtlaag als een deksel over de koelere heen schuift. Smog is daarvan het gevolg.