Elfje bij kunst en natuur

• taal/ kunst/wo
• Basisschool
• Groep 5-8

Vertel: Dit is een schilderij van Vincent van Gogh. Als ik zou moeten vertellen over wat ik zie op dit schilderij, of over wat er op dit schilderij gebeurt, dan kan ik daar een heleboel woorden bij gebruiken. Maar het kan ook heel kort, luister maar... Ga vervolgens door naar de volgende slide. 

Zelfportret als schilder, 1887 - 1888

Doel:

Ik kan een elfje schrijven en mijn gedicht voorlezen.

Bespreek vervolgens de opbouw van het gedicht: drie regels, met schema 5 - 7 - 5. Vertel dat het bij haiku's gaat het om het aantal lettergrepen, niet om het aantal woorden. Sta eventueel nog even stil bij het afbreken van woorden, en hoe iets soms anders kan klinken dan je het meestal schrijft: 'stree - pjes' vs. 'streep - jes'.

Vincent

van Gogh

schilderen met streepjes

een man met rood haar

kunstschilder

Lees het gedicht voor. Vraag: - Wie weet welke dichtvorm dit is? > Het is een haiku, een dichtvorm die bedacht is in Japan. - Wie kan het lettergreepschema benoemen? - Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Of gaat het misschien meer over de maker? Of over allebei?

Een elfje is een gedicht van elf woorden die in vijf regels geschreven zijn.

Regel 1: Eén beginwoord

Regel 2: Twee woorden

Regel 3: Drie woorden

Regel 4: Vier woorden

Regel 5: Eén woord, in de vorm van een conclusie, uitroep of oplossing

Lees het gedicht voor. Vraag: - Wie weet welke dichtvorm dit is? > Het is een haiku, een dichtvorm die bedacht is in Japan. - Wie kan het lettergreepschema benoemen? - Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Of gaat het misschien meer over de maker? Of over allebei?

Vertel: Dit schilderij (De oogst, 1888) maakte Vincent in het zuiden van Frankrijk. Het is een landschap met boeren die op een warme dag aan het oogsten zijn. Vincent schreef later in een brief dat zijn teken- en schilderwerk net zo zwaar was als het werk van de boeren op het land. Vraag: Hoe zou het zijn als jij, net als Vincent, in dat landschap zou staan? Wat zou je zien, horen, voelen, ruiken..?

zomer

de geur

in mijn kriebelneus

van een hete zomerdag 

nies!

Lees de haiku met de groep. Vraag: Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Licht toe dat haiku's ook over een gevoel kunnen gaan dat je bij een schilderij hebt. Vraag een leerling om op het digibord de lettergrepen aan te geven.

(Korter rijmschema? Vraag leerlingen dan hoe deze haiku anders zou kunnen. Bijvoorbeeld: De geur van stro - op een zomerdag - kietelt mijn neus; 4-5-4)

Nu jij!

• Bekijk wat schilderijen van Vincent van Gogh.
• Maak een elfje.
• Is het elfje foutloos en klaar?
• Maak er een echte van Gogh bij.

Bespreek nog even kort de belangrijke punten bij het maken van een haiku. Benoem dat het niet noodzakelijk is dat alle vragen 'beantwoord' worden. De vragen zijn een hulpmiddel bij het zoeken naar woorden en zinnen. Ander rijmschema? Met de tekenfunctie rechtsonder kan het schema worden doorgestreept en veranderd.

Laat een aantal leerlingen de gemaakte haiku's voorlezen, en / of op het digibord schrijven met hun vinger of de digibord-pen. Gebruik daarvoor de tekenfunctie rechtsonder.

Vertel dat de leerlingen nu (alleen of in tweetallen) een haiku gaan maken bij een ander schilderij van Vincent. Ze kunnen kiezen uit de voorbeelden op het digibord. Toon daarna met ca. 10 seconden per slide de individuele werken, en vraag de leerlingen om vooral goed te kijken. Bij ieder schilderij staat in de bijbehorende notities een voorbeeld van een haiku, dat naar eigen inzicht wel of niet als voorbeeld kan worden ingezet.

Een vrouw schenkt koffie

aan een tafeltje waarop

aardappels dampen.

De aardappeleters, 1885

Onder blauwe lucht

rijdt een gitzwarte stoomtrein

langs gele huizen.

Het Gele Huis ('De straat'), 1888

De kamer is leeg

met de deuren gesloten,

het raam op een kier.

De slaapkamer, 1888

Bloemen als vlinders

in blauw en paars, groen en geel

wuivend naar de stad.

Veld met irissen bij Arles, 1888

Japanse dame

in kleurrijke kimono

bij kikker en pad.

Courtisane (naar Eisen), 1887

Iedereen weet toch

dat roken ongezond is.

De knekelman lacht.

Kop van een skelet met brandende sigaret, 1886

Mannen en vrouwen

aan de wandel in een park

vol jonge bomen.

Tuin met geliefden: Square Saint-Pierre, 1887

Kijk goed, welk gevoel krijg jij bij het schilderij?

Laat de leerlingen een keuze maken en ca. 10 minuten aan hun haiku werken. Daarvoor kunnen ze hun eerste versies op kladpapier maken. Zijn ze tevreden, dan kunnen ze hun haiku in het net overschrijven op een stevig velletje A5-papier.

Een elfje 

Regel 1: Eén beginwoord

Regel 2: Twee woorden

Regel 3: Drie woorden

Regel 4: Vier woorden

Regel 5: Eén woord, in de vorm van een conclusie, uitroep of oplossing

Lees het gedicht voor. Vraag: - Wie weet welke dichtvorm dit is? > Het is een haiku, een dichtvorm die bedacht is in Japan. - Wie kan het lettergreepschema benoemen? - Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Of gaat het misschien meer over de maker? Of over allebei?

Wie wil er voorlezen?

Vraag ter afronding van de les een aantal leerlingen hun haiku's voor te lezen. Toon tijdens het voorlezen het bijbehorende schilderij op het digibord, of laat de andere leerlingen raden over welk schilderij de haiku gaat.