1.5 DNA en chromosomen [les 1]

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Welkom

Tas van tafel

Laptop pakken & in Lesson-Up

Pen, potlood & notitieschrift pakken

Van wie is welke cel?

Dier

Schimmel

Bacterie

Plant

1.5 DNA en chromosomen

Je kunt uitleggen waaruit DNA is opgebouwd. 

Je kunt in een context aangeven hoeveel
chromosomen een cel bevat 

Wat weet je hier al over?

Elke lichaamscel bevat hetzelfde DNA

1. Waar
2. Niet waar
3. Dat is niet te bepalen

DNA ingezoomd

• Vlak voor een celdeling rolt DNA zich op tot een chromosoom (compactere vorm)

• Chromosomen zijn opgerold en compact en kun je (met de juiste) microscoop wel zien
  
  
• Je hebt 46 chromosomen in elke cel (behalve twee uitzonderingen)

Elke lichaamscel bevat 46 chromosomen. Elk chromosoom komt twee keer voor in de celkern. Technisch gezien heb je dus maar 23 unieke chromosomen die dubbel voorkomen.
Waarom hebben wij dus 23 x 2 = 46 chromosomen?
(PS: hoe kom je eigenlijk aan je chromosomen / DNA)

Menselijke cel

In een eicel zitten 23 chromosomen.

In een zaadcel zitten 23 chromosomen.

Eicel + zaadcel = een bevruchte cel met 46 chromosomen.

Die bevruchte cel deelt zichzelf op. 

Als de cel zich deelt, deelt hij ook de chromosomen. 

In al jouw cellen zitten daardoor 46 chromosomen, waarin dezelfde bouwbeschrijving' staat. 

(Alleen de zaadcellen en eicellen dus niet.)

Karyogram

Karyogram laat de chromosomen van een menselijke cel gepaard zien liggen

Mensen hebben elk chromosoom 2x

Van elk paar is 1 chromosoom van je moeder en 1 chromosoom van je vader afkomstig

Alle cellen hebben hetzelfde pakketje chromosomen

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern? (T1)

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen
3. Hersencellen
4. Hypofyse cellen

Ga naar tabel 70D.
a. Op welke chromosoom (noteer nummer) ligt de code DFNB59, DFNB31
b. Waar codeert deze code voor?

Aantal chromosomen

Karyogram laat de chromosomen van een menselijke cel gepaard zien liggen

De hoeveelheid unieke chromosomen noemen we n

Bij de mens spreken we dus over n = 23 

Een levercel van een chimpansee heeft 48 chromosomen. Wat is de n? (T1)

1. 48
2. 96
3. 24
4. 1

Een eicel van een fruitvlieg heeft n = 4. Hoeveel chromosomen heeft de fruitvlieg? (T2)

1. 2
2. 4
3. 8

DNA - wat weten we?

DNA bevat de code om eiwitten te maken
Elke celkern heeft 46 slierten van dat DNA (chromosomen)
De helft komt van je vader, de helft komt van je moeder

Hoe ziet DNA er dan uit en wat is die code dan precies?

aantal chromosomen

DNA bestaat uit twee 

We lezen samen uit het boek:

De structuur van het DNA-molecuul lijkt op een gedraaide ladder, een soort wenteltrap, dubbele helix genoemd. Het molecuul is opgebouwd uit twee hele lange ketens van telkens dezelfde bouwstenen, namelijk een desoxyribose (een suikermolecuul), een fosfaat (een stof waar het element fosfor - P - in zit) en een stikstofbase. Zo'n bouwsteen wordt een nucleotide genoemd. Desoxyribose en fosfaat vormen de zijkanten van de ladder. Tussen deze twee ketens liggen de 'sporten' van de ladder: telkens twee stikstofbasen die een paar vormen.

DNA bestaat dus uit desoxyribose, een fosfaatgroep en stikstofbasen. Er zijn 4 soorten stikstofbasen: A, T, G, C. Waar staan deze 4 letters voor? (binas)

Bekijk tabel 71B.
a. Welke twee stikstofbasen vormen altijd een binding met twee H-bruggen?
b. Welke twee stikstofbasen vormen altijd een binding met drie H-bruggen?

aantal chromosomen

DNA bestaat uit twee 

De stikstofbasen:

A - adenine

T - thymine

C- cytosine

G - guanine

Adenine zit altijd vast aan thymine (A-T of T-A)

Cytosine zit altijd vast aan guanine (C-G of G-C)

Ik heb een streng DNA met de volgende code AATGTCGTC. Hoe codeert de daarbij horende streng DNA?

DNA knexxen

Per tweetal (of drietal) 1 koffer

Gebruik het boekje als instructie

Maak eerst pagina's 4 en 5

Klaar? Ga dan verder met pagina's 6 en 7

Wat is wat

Bekijk je eigen DNA model en vergelijk deze met de afbeelding hiernaast

Welk knex-deeltje komt overeen met?
a. fosfaatgroep

b. desoxyribose
c. H-brug
d. Stikstofbase

Aminozuren zijn de bouwstenen van eiwitten. Dat betekent dat het DNA eigenlijk de code is voor aminozuren.

1. Waar
2. Niet waar

aantal chromosomen

DNA bestaat uit twee 

Het aflezen van DNA en hier een ketting van aminozuren van maken (eiwit/ enzym) gebeurt in de ribosomen.

En dan nu...... 'de code'.

Elke 3 stikstofbasen coderen voor één soort aminozuur. 

Een ketting aminozuren vormen weer een eiwit.

Welke aminozuren, en de volgorde, maken een eiwit uniek. 

De volgorde van DNA bepaalt dus de volgorde van de aminozuren en dus welk eiwit je maakt.

Bekijk tabel 71G.
Welk aminozuur hoort er bij AAA?

Bij de vorige vraag zagen we voor welk aminozuur de code AAA staat. Wat gebeurt er met het te vormen eiwit als de eerste A veranderd in een C? (probeer zo volledig mogelijk te antwoorden) (T2)

Zit er een fout in het DNA (door een mutatie), dan wordt het een ander eiwit, of er wordt geen eiwit meer gemaakt, of een fout eiwit...

Aan de slag

1. Ruim de knex op (en haal het uit elkaar)

2. Maak eerst de basiskennis vragen van 1.5

3. Maak daarna de toetsvragen 1 & 2 van 1.5

Aan het werk

- Zorg dat je de leerdoelen t/m vandaag kent
       - Maak een begrippenlijst / samenvatting
       - Maak oefenopgaven op biologiepagina.nl

Uitdagend: 
https://biologiepagina.nl/Havo4/N3Cellen/Oefenen.htm

Kies de oefenopgaven die staan onder paragraaf 1 op deze link.