§1.2: Het wereldsysteem tot 1980

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Globalisering    H1 De wereld als systeem      

§1.2 Het wereldsysteem tot 1980

Programma vandaag

1. Uitleg centrum-periferiemodel
2. Klassikaal opdr. 5 (§1)
3. Zelfstandig aan de slag

Gezamenlijk aan de slag

1.5

1.6

filmpje 5b

filmpje 5d

Bron 5e

Maak opdr. 5 van H1§1 Internationale handel tot 1945

                                      Nakijken

Bekijk het filmpje over de VOC van 7.45 tot 10.15 minuten.

1.5

1.6

filmpje 5b

filmpje 5d

Bron 5e

5a In figuur 1.5 zie je de route van het schip de Enterprise die tot slaaf gemaakten vervoerde van de westkust van Afrika naar Zuid-Amerika/Caribisch gebied. Je ziet het transport van goud en zilver naar Europa. Je ziet de route van de Engelse en Franse schepen, die in Europa gemaakte producten (zoals sterke drank) in gebieden langs de Afrikaanse kust verkochten (en met dat geld weer tot slaaf gemaakten kochten).

5b De WIC vervoerde 600.000 tot slaaf gemaakten vanuit Nederlandse forten in landen in Afrika naar Zuid-Amerika. Fort Elmina in het huidige Ghana was van die slavenhandel het hoofdkwartier. De tot slaaf gemaakten moesten op de plantages in Brazilië werken.

5c In Brazilië werden steeds meer plantages opgericht (oorzaak),

waardoor er steeds meer tot slaaf gemaakten nodig waren om daarop te werken (gevolg).

5d De geschiedenis is een soort boek met verhalen, waarin je ook de lastige, moeilijke, kwetsende verhalen moet lezen, en niet alleen de succesverhalen (over de Gouden Eeuw bijvoorbeeld) om alles te begrijpen. Dan kun je pas erkennen wat er fout is gegaan en hiervan leren.

     Lesdoel

Aan het einde van de les...

• kan ik aan de hand van een tijdlijn van 1500 tot 1980 het ontstaan van het wereldsysteem beschrijven. 

Paragraaf 1.1 + 1.2

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

Ontstaan van centrum-periferie model

voor 1500

1500 - 1800

1800 - 1950

1950 - 1980

na 1980

Vorige les

Terugblik: Wat weten we nog?

A

B

C

Centrum

Semi-Periferie

Periferie

Landen tussen arm en rijk, met groeiende industrie en beperkte macht.

Rijke landen met veel macht, moderne industrie, en goede infrastructuur.

Arme landen met weinig macht, afhankelijk van grondstoffen en lage lonen.

1

2

3

Terugblik: Wat weten we nog?

A

B

C

Centrum

Semi-Periferie

Periferie

Landen tussen arm en rijk, met groeiende industrie en beperkte macht.

Rijke landen met veel macht, moderne industrie, en goede infrastructuur.

Arme landen met weinig macht, afhankelijk van grondstoffen en lage lonen.

1

2

3

Terugblik: wereldsysteem

Terugblik: wereldsysteem

D                C                A                B        

Wereldsysteem = centrum-periferie model

• systeembenadering om inzicht te krijgen in de vele processen en verschijnselen in de wereld en de maatschappij ​

​

• alle landen met de relaties daartussen​
  

​

• vooral op basis van economische en politieke relaties die ​met elkaar samenhangen en elkaar beïnvloeden

Wereldsysteem = centrum-periferie model

• ontstaat deze onderlinge verhoudingen
  in de koloniale tijd
• positie van landen staat niet vast 
  
  
• centrum
• semi-periferie
• periferie
  
  

Tijdlijn (uit je hoofd)

voor 1500

1500 - 1800

1800 - 1950

... (vervolg deze les)

A

B

C

Bij welke tijd horen de begrippen:

• industriële revolutie
• ontdekkingsreizen met zeilschepen
• kolonieën
• reizen te voet, paard, caravan
• stoommachine

Terugblik

Terugblik

D                A                D                B       

Ontstaan van centrum-periferie model

voor 1500

1500 - 1800

1800 - 1950

1950 - 1980

na 1980

Deze les

1950-1980: Dekolonisatie

•  In de loop van de negentiende en twintigste eeuw maakten de koloniën zich los van de (Europese) moederlanden en werden zelfstandig. 
• Dat onafhankelijk worden heet dekolonisatie.

1950-1980: Dekolonisatie

• Politiek soeverein, maar economisch afhankelijk
  
  
• rollen in wereld-systeem bleven vergelijkbaar:
  - 1. leverancier van grondstoffen
  - 2. afzetmarkt voor producten 

1950-1980: Dekolonisatie

• ruilvoet = ruil van land- en mijnbouwproducten tegen industrieproducten.
  
  
• ruilvoetverslechtering = waarde van industrieproduct groeit (meer geld mee verdienen), maar waarde van land- of mijnbouw product niet. 

Welke landen hebben nu de grooste economie van de wereld? Maak een top 3.

en in 1820?

Link

1950-1980: Dekolonisatie

Bipolaire wereld (tweedeling) op economisch en politiek vlak:

- kapitalisme gedomineerd door de VS

- communisme gedomineerd door Sovjet-Unie

Communisme:

• Politieke en economische ideologie gericht op een klassenloze samenleving.
• Gemeenschappelijke eigendom van alle productiemiddelen.
• De staat speelt een dominante rol in planning en verdeling Planeconomie.
• Streven naar volledige gelijkheid en afschaffing van privébezit.

Kapitalisme:

• Economisch systeem gebaseerd op privé-eigendom van productiemiddelen.
• Vrije markt bepaalt prijzen, productie en consumptie.
• Winst en concurrentie zijn drijvende krachten achter economische groei.
• Individuele vrijheid en ondernemerschap staan centraal.

Socialisme:

• Economisch systeem dat streeft naar gelijke verdeling van middelen en kansen.
• Collectieve eigendom van productiemiddelen wordt vaak benadrukt.
• Rol van de overheid is belangrijk in het reguleren en herverdelen van welvaart.
• Solidariteit en sociale rechtvaardigheid staan centraal.

1950-1980: Dekolonisatie

 1956 uitvinding van containers groot belang voor de wereldhandel

Waarom zo belangrijk?

 Containerschepen

Beantwoord de vragen tijdens het bekijken van de video:

1. Hoe lang geleden is de container uitgevonden?
2. Op welke transportmiddelen kunnen containers overgezet worden?
3. Hoeveel containers pasten er op het eerste containerschip? (1956)
4. Hoeveel containers kan een modern containerschip vervoeren?
5. Wat stuurt Europa vooral terug naar Azië?
6. Waar vinden we een nieuwe route naar Azië?

Voorbeeld:

In 2023 was ongeveer 25% van de elektriciteitsproductie in Duitsland afkomstig van kolencentrales. Dit is een aanzienlijke daling ten opzichte van voorgaande jaren, wat de voortdurende transitie van Duitsland naar hernieuwbare energiebronnen weerspiegelt.

Opmerkelijk is dat in het derde kwartaal van 2023 het aandeel van kolen daalde tot 23,9%, vergeleken met 36,2% in dezelfde periode het jaar daarvoor. Tegelijkertijd droegen hernieuwbare energiebronnen in 2023 bijna 60% bij aan de netto elektriciteitsproductie van het land, wat een substantiële verschuiving in de Duitse energiemix benadrukt.

 Containerschepen

Beantwoord de vragen tijdens het bekijken van de video:Vraag Antwoord

1. Uitgevonden In 1955 (nu ±70 jaar geleden)
2. Transportmiddelen Vrachtwagen, trein en containerschip
3. Eerste schip (1956) 58 containers
4. Modern schip Meer dan 20 000 TEU (tot ±24 000 TEU)
5. Europa → Azië Vooral LNG (vloeibaar aardgas)
6. Nieuwe route Noordelijke zeeroute (Noordoostelijke Doorvaart) via de Noordpool

Vraag Antwoord

1. Uitgevonden In 1955 (nu ±70 jaar geleden)

2. Transportmiddelen Vrachtwagen, trein en containerschip

3. Eerste schip (1956) 58 containers

4. Modern schip Meer dan 20 000 TEU (tot ±24 000 TEU)

5. Europa → Azië Vooral LNG (vloeibaar aardgas)

6. Nieuwe route Noordelijke zeeroute (Noordoostelijke Doorvaart) via de Noordpool

Ontstaan van centrum-periferie model

voor 1500

1500 - 1800

1800 - 1950

1950 - 1980

1980 - 2010

Huiswerk voor vrijdag:

Schrijf een korte samenvatting met begrippen voor jezelf aan de hand van een tijdlijn

(gebruik de lessen en je boek)

Nu

Aan de slag

Huiswerk voor volgende week

Leren 

Tot de volgende les!