Kunst en het brein: gestaltpsychologie

• Kunstbeschouwing
• Secundair onderwijs

Hfdst 1: Kunst en het brein

Wat is het syndroom van Stendhal?

Herken je dat bij jezelf of bij iemand anders?

Wat maakt dat jij geraakt wordt door een kunstwerk?

Welke kunstvormen raken jou het meest/makkelijkst?

Syndroom van Stendhal

= psychische aandoening wanneer iemand volledig wordt overrompeld door de schoonheid van kunst

Het waarnemingsproces

1. Prikkel

2. Sensatie

3. Perceptie 

Gestaltpsychologie

Gestaltpsychologie

• Stroming in de psychologie
• ° in Duitsland, begin 20ste eeuw
• Hoe losse zintuigelijke prikkels tot een Gestalt of een geheel worden georganiseerd. 
• Gebruik van organisatieprincipes
• Wet van Prägnanz = de wet van de minst cognitieve inspanning

Maak oefening 2 op blz 9

Beluister de melodie via het filmpje op de volgende slide 

2.2 Groeperingswetten

Soorten wetten 

1. wet van gelijkheid qua vorm, grootte of kleur
2. wet van de nabijheid
3. wet van de oriëntatie
4. wet van de snelheid
5. wet van de continuïteit 

Oefeningen

Maak de oefeningen op blz 10 en 11

Wet van de snelheid: 

Bekijk het filmpje Pantserkruiser van Potemkin (1952) van Sergei Eisenstein 

2.3 Figuur-achtergrondprincipe

Bij het groeperen van beeldelementen gebruiken de hersenen het figuur-achtergrondprincipe. Bepaalde delen van wat we zien, worden als een figuur waargenomen. De rest is dan achtergrond.

Wat omgeven is door iets anders en dus een rand of omtrek heeft, wordt door het brein als een figuur gezien. Datgene wat omgeeft en geen duidelijke grenzen heeft, wordt dan als achtergrond geregistreerd.

De hersenen maken gebruik van het figuur-achtergrondprincipe, omdat de combinatie van twee

onafhankelijke delen een eenvoudiger patroon of geheel oplevert dan het niet-opgedeelde beeld.

Oefeningen 

Maak de oefeningen op blz 12

2.4 Phi-fenomeen

Definitie

De Gestaltpsycholoog Max Wertheimer (1880-1943) ontdekte aan het begin van de 20e eeuw dat er een

illusie van beweging ontstaat als twee prikkels of beelden elkaar met een bepaalde snelheid opvolgen. 

Viewmaster

Misschien doet dit je nog een belletje rinkelen? 

3. Schoonheid 

Wat is schoonheid? 

We worden aangetrokken door mooie dingen. Ook bij kunst. Je denkt schoonheid is subjectief, maar er is ook een objectieve basis. 

Er zijn universele componenten zoals harmonie, symmetrie, eenvoud, de gulden snede en de rij van Fibonacci. 

De gulden snede

= de verhouding die waarnemers van kunst het meest aangenaam vinden.  Getalsmatig is dat een waarde van 1.618. De gulden snede komt voor in de natuur, maar ook in kunst

Hersenonderzoek toonde het verband aan tussen de gulden snede en waardering voor kunst. Wetenschappers veranderden de lichaamsverhoudingen uit klassieke meesterwerken, die vaak zijn weergegeven volgens de gulden snede. 

Het resultaat bij de toeschouwers was een minder sterke reactie in de insula, het hersengebied dat

wordt geactiveerd bij emoties. 

Mona Lisa van Leonardo Da Vinci (1452-1519)

gulden snede toegepast

toepassing gulden snede 

Toepassing gulden snede

De rij van Fibonacci 

Rij van Fibonacci 

De wiskundige Leonardo Van Pisa (1170-1250) die ook Fibonacci werd genoemd, publiceerde een rij getallen die begint met een 0 en 1. Elk getal dat daarop volgt is de som van de twee voorgaande: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21... 

Als de getallen door elkaar worden gedeeld wordt telkens 1,618 benaderd = de gulden snede! 

Rij van Fibonacci 

Rij van Fibonacci 

Rij van Fibonacci in muziek 

Bekijk de korte documentaire waar de Amerikaanse metalband Tool met Lateralus (2001) een nummer maakt dat volledig is gebaseerd op de rij van Fibonacci. 

Podiumkunsten: dans 

Niet enkel in de muziek maar ook in de danswereld wordt de rij van Fibonacci gebruikt. 

Zoals de bekende Belgische choreografe Anna Teresa De Keersmaeker die bij haar voorstelling Drumming (1998) de looppatronen van de dansers gebruikt in halve bogen en de afstanden tussen de verticale lichtpaaltjes perfect volgens de Fibonacci regel gezet. Bekijk het fragment. 

Mooi aan de gulden snede is dat het om een asymmetrische verhouding gaat. Als iets perfect in balans is, dan blijft het stilstaan. Als iets asymmetrisch is, dan is er een spanningsveld dat tot verandering leidt. 

'Dan is er meer van het ene dan van het andere, en bestaat de mogelijkheid dat de verhouding omdraait of dat het grote het kleine wegduwt of versterkt': aldus De Keersmaeker. 

4. Principes 

Elke kunstenaar maakt zijn kunstwerk met een bepaalde bedoeling, hij heeft daarbij een bepaalde strategie. Welke strategie of motief kan een kunstenaar hebben?
(Noteer je antwoord ook op blz 14 in je cursus)

Soorten principes (zie blz 14)

patronen 

contrasten 

accenten 

balans/evenwicht 

verhoudingen 

harmonie

ritme/beweging 

eenheid 

variatie 

Maak opdracht 12 op blz 15. Gebruik daarvoor je cursus. 

Film 

contrast 

ritme-beweging

parallellen

registratie - fictie

fysiek - psychologisch

actie/handeling

conflict

oplossing

gelijktijdigheid

Theater

actie/handeling

fysiek/psychologisch

realisme/illusie

conflict

ontwikkeling

climax-crisis

oplossing

willekeur

gelijktijdigheid

Muziek 

variatie

herhaling

balans

klank

spanning/oplossing

ontwikkeling

eenheid

Dans

herhaling

balans

patronen

(ont)spanning

contrast

accenten

eenheid

variatie

zwaartekracht

Je bent klaar met dit hoofdstuk! Jiha!!

Overloop nog even het hoofdstuk. 

Vul je begrippenlijst aan

Je kan je reeds voorbereiden op de toets van volgende week door de test jezelf te maken op blz 16&17

Vragen? één adres :)