4.1 de opkomst van steden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Steden en staten

hoofdstuk 4

1000-1500

Waarin zouden de late middeleeuwen kunnen verschillen van de vroege middeleeuwen?

De opkomst van steden

paragraaf 4.1

Kenmerkend aspect

De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving

Verstedelijking

Vanaf ongeveer het jaar 1000 groeiden de steden in West-Europa. 

Oorzaken:

1. Einde aan Vikingtochten
2. Betere landbouwmethodes:
       - drieslagstelsel
       - halsjuk
       - ijzeren ploeg
   (betere landbouw --> overschot --> specialisatie!)

Handel leeft weer op en voormalige horigen trekken naar steden voor meer vrijheid. 

drieslagstelsel

halsjuk

Terugkeer geldeconomie

• oprichting compagnieën
• de wisselbrief
• de eerste banken die geld uitleenden
• introductie van de giro: het openen van een rekening 
• introductie van gildes

Kenmerken stad

Een stad heeft geen kasteel zoals op het platteland. De bescherming moest anders geregeld worden dan op het domein.

Hierom hebben middeleeuwse steden de volgende kenmerken:

1. Stadsmuren
2. Stadspoorten
3. (soms) grachten 
4. Betaling tol 
5. Schutterij
6. Eigen rechtspraak

Kaart uit de 15e eeuw, Utrecht

Tweede stad in Nederland met stadsrechten (1122)

- Leg uit met behulp van de afbeelding waarom Dordrecht juist
op die plaats is gesticht.
- Leg het verband uit tussen de activiteit op de voorgrond en het
KA: 'de opkomst van handel en ambacht en de herleving van de
landbouw-stedelijke samenleving'

Na het jaar 1000 kwamen de steden weer terug.
- Op welke twee soorten plekken kwamen de steden weer terug?
- Leg uit waarom steden in de middeleeuwen vooral afhankelijk waren van hun directe omgeving.

Stad en handel waren onlosmakelijk met elkaar verbonden. Noem hiervan een oorzaak en een gevolg.

- Op welke twee manieren brachten steden meer vrijheid in de middeleeuwse samenleving?
- Leg uit dat de vrijheid van de steden relatief was.

- Leg uit waarom de heer alleen door de steden een geldeconomie op gang kon brengen.
- Leg uit waarom de geldeconomie leidde tot meer vrijheid voor de horigen.

Rond het jaar 1000 groeiden de oogsten snel. Welke oorzaak had dat?

1. De boeren hadden geleerd het land te bemesten.
2. De boeren lieten hun kinderen meehelpen op het land.
3. Er kwamen steeds meer boeren, omdat de mensen in steden ook moesten eten
4. De boeren gebruikten betere werktuigen en wisten het land effectiever te bewerken

Waarom zou een heer stadsrechten aan een stad verlenen?

1. Het gaf de heer aanzien als hij een grote stad in zijn gebied had
2. Hij wilde graag dat de mensen in zijn gebied een beter leven kregen.
3. Hij kreeg in ruil daarvoor belastingen en militaire steun

Burgers in de steden hadden zelf het bestuur en wetgeving van de stad in handen

1. waar
2. Niet waar

Hoe kwam het dat de opkomst van steden uiteindelijk de positie van de adel verzwakte?

1. Het feodale stelsel was gebaseerd op trouw en loyaliteit, door de geldeconomie werkte dit niet meer
2. De steden werden rijker en konden zo steeds meer vrijheden kopen, zo had de heer geen invloed meer
3. Steden werden rijk en konden zichzelf verdedigen, en hadden de bescherming van de heer niet nodig
4. A, B en C zijn allemaal goed

Leg uit hoe een bloeiende landbouw tot het ontstaan van steden leidde

Wat was het grote voordeel van het drieslagstelsel ten opzichte van het tweeslagstelsel?

1. Meer grond braak per jaar dus meer opbrengst
2. Minder grond braak per jaar dus meer opbrengst
3. Drie keer zoveel opbrengst
4. 2/3 van de grond in cultuur in plaats van 1/2. Dus minder opbrengst

Leg uit wat het aantrekkelijk maakte voor mensen om naar de stad te trekken in de late middeleeuwen