H4 Emoties MWWE

• Psychologie & Sociologie
• Secundair onderwijs

Inleiding p.78

Casus Mien:

• 4-jarige dochter
• Algemeen een blije kleuter. Wolf in schaapsvel wel.
• Ze wil Sinterklaas en zijn pieten binnenkort NIET zien! Ze is er bang van.
• Tijdens een schoolvoorstelling gisteren is ze op de schoot van de juf moeten gaan zitten, want ze was bang.
• Kan van pure blijheid op een paar seconden naar het grootste verdriet en heel boos gaan...

Inleiding p.78

Casus Mien:

• Dadelijk:
  aan de slag met kinderboekjes
• Visie van mijn schoonouders:
  'jullie hebben allemaal boekjes over zo emoties, daar leert ze dat mee om zo bang te zijn enzo...'
• Visie van mij als mama en psycholoog:
  leren een taal te geven aan alles wat er in ons lichaam en geest gebeurt

Inleiding p.78

Opdracht:

• Groepjes van 4 lln
  (klasnummer: 1,6,11,16; 2,7,12,17; 3,8,13,18; 4,9,14,19; 5,10,15,20)
• Per groep kies je één kinderboekje
• Je leest dit boekje aan elkaar voor (één lezer, de rest luistert)
• Daarna bespreek je de verschillende visies van voorgaande slide
• Probeer jullie antwoorden te motiveren en denk eventueel na over jullie eigen opvoeding

Inleiding p.78

• Hoe zou een wereld zonder emoties eruit zien?
• Zou de wereld beter zijn zonder emoties?
• Ervaart iedereen emoties op een zelfde manier?
• Uit iedereen emoties op een zelfde manier?

1.1 Definities p.79

• Hoe zou een wereld zonder emoties eruit zien?
• Zou de wereld beter zijn zonder emoties?

Vroeger: emoties - negatief bekeken (zelfs: hoofdzonden), vertroebelen onze geest, verhinderen om helder te denken

Nu: emoties hebben nut (ook negatieve), geven kleur aan ons leven 

1.1 Definities p.79

• Emotie: kortdurende en intense reactie op een stimuli die we belangrijk vinden (gebeurtenis hier en nu / gedachten of herinneringen)
  Oef.1 p.79
• Stemming: ~ humeur, langdurigere en minder intens, oorzaak is minder duidelijk
  Oef.2 p.79

1.1 Definities p.79

• Affectief: het ervaren van emoties en stemmingen (herinner je: affectieve ontwikkeling)
• Temperament: blijvende geneigdheid om vaak bepaalde emoties of stemmingen te ervaren
  Oef.3 p.79

1.2 Componenten p.79-80

Wat hebben jullie gezien in het filmpje?

3 componenten van emoties:

• Subjectieve component
• Fysiologische component
• Gedragsmatige component

1.2 Componenten p.79-80

Subjectieve component

• Gedachten en gevoelens
• Cognitief deel (beoordeling van de situatie) en gevoel
• Bv. grommende hond - je weet dat deze mogelijks gevaarlijk is - je ervaart een onprettig gevoel

1.2 Componenten p.79-80

Fysiologische component

• Lichamelijke veranderingen, worden door ons zenuwstelsel in gang gezet
• Onzichtbaar (bv. versnelde hartslag, hogere BD...) of waarneembaar (bv. blozen, zweten, huilen...)

Geheugendetector is hierop gebaseerd!

Ev. filmpje Wilco (lln kennen dit - ludiek)

https://www.youtube.com/watch?v=WTzH1dDn3OA

onderwijs.hetarchief.be

1.2 Componenten p.80-81

Gedragsmatige component

• Expressie van de emotie
• Emoties gaan mee ons gedrag bepalen: o.a. onze lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen
• Bv. roepen uit kwaadheid, juichen uit blijdschap...

Oef.4 p.80-81

1.2 Componenten p.80-81

Kan je zien of iemand liegt?

• Waarneembare stuk van fysiologische component
• Nog manieren om te herkennen dat iemand liegt?

Fragment 'Factcheckers' (S1 A8 23'37" - 37'50")

www.vrt.be

2 Basisemoties p.81

Basisemotie = emotie die wereldwijd voorkomt met een zelfde gelaatsuitdrukking

Welke denken jullie?

Volgens Ekman:

Oef.5 p.81

2 Basisemoties p.81

Volgens Ekman:

Oef.5 p.81

2 Basisemoties p.81

Andere emoties (buiten de basisemoties):

varianten of combinaties van de zes basisemoties.

Bv. jaloezie -> mengeling woede en angst

Bv. ongerustheid en paniek -> lichte en zware angst

Ekman vulde zijn lijstje nog aan met: schaamte, schuld en trots

-> minder makkelijk te herkennen (basisemotie?!)

2 Basisemoties p.82

Emotiecirkel van Plutchik

• Vaak samen voorkomende
   emoties (aan elkaar grenzend)
• 8 basisemoties (tegengesteld)
• Andere emoties:
   combinatie van basisemoties

2 Basisemoties p.82

Emotiecirkel van Plutchik

• Bv. verdriet + verrassing
   -> ontgoocheling
• Tegenover elkaar staand: 
   kan niet samen voorkomen (?)

3 Functies van emoties p.82

3 effectief omschreven functies:

• Adaptieve functie: sturen ons gedrag helpend om te overleven
• Sociale functie: hulpmiddel bij de communicatie en interactie met anderen
• Cognitieve functie: zorgen een verhoogde aandacht en het beter opslaan van herinneringen

3 Functies van emoties p.82-83

Adaptieve functie

Charles Darwin - emoties niet enkel storend neveneffect van onze gedachten

Bv. angst -> kans op overleving verhogen

Oef.6 p.83: lees artikel en bedenk hoe spijt ons kan helpen met overleven

3 Functies van emoties p.82-83

Adaptieve functie

Charles Darwin - emoties niet enkel storend neveneffect van onze gedachten

Bv. angst -> kans op overleving verhogen

Oef.6 p.83: lees artikel en bedenk hoe spijt ons kan helpen met overleven

3 Functies van emoties p.83

Adaptieve functie

Niet iedereen is voorstander of gelooft in de evolutietheorie, jullie?

Extra opdracht: Bookwidget

Te vinden via deze les in de planner.

3 Functies van emoties p.83

Adaptieve functie

Verschillende 'automatische' reacties aangestuurd vanuit ons autonoom zenuwstelsel:

• Sympathisch zenuwstelsel: maakt ons klaar om in actie te komen, komt voor bij inspanning of stress
• Parasympathisch zenuwstelsel: zorgt voor rust en ontspanning (zelf te activeren door bv. ademhaling!)

3 Functies van emoties p.83

Adaptieve functie

Deze 'automatische' reacties (beter: neigingen van gedrag in stresssituaties) kunnen verschillen van aard:

• Vecht-vlucht reactie ('fight-flight')
• Bevriesgedrag ('freeze')
• Tend-and-befriend-reactie: zorgen voor kroost (tend) en hulp zoeken bij sociale groep (befriend)

3 Functies van emoties p.84

Sociale functie

Onderzoek in kader: lees dit en bespreek per 2

Emoties helpen: relaties vlotter te verlopen en zijn een (wederzijds) communicatiemiddel

~ denk aan H2 interpersoonlijke communicatie (non-verbale en subverbale communicatie)!

3 Functies van emoties p.84

Sociale functie

Oef.8-9 p.84: wederzijdse beïnvloeding door emoties

Still face experiment (fragment 3'-4'): 

• 1e x bekijken: enkel focussen op lichaamstaal baby (zonder geluid)
• 2e x bekijken: met uitleg (geluid)

onderwijs.hetarchief.be

3 Functies van emoties p.84

Sociale functie

Ander vb:

Blozen -> automatische fysiologische respons, dus betrouwbaar signaal van schaamte -> meer vergevingsgezind en meer overtuigd van oprechtheid excuses

3 Functies van emoties p.84

Sociale functie

Oef.10 p.84: op welke manier kan een emotie een boodschap aan anderen geven?

• Angst
• Verdriet
• Blijdschap
• Boosheid (extra)
• Schaamte, spijt, schuld (extra)

Leukste moment kerstvakantie:

Stomste moment kerstvakantie:

Gênantste moment:

Lekkerste dat ik heb gegeten:

3 Functies van emoties p.82

Tijdens inleiding... 

Welk nut heeft emoties? Functie van emoties?

Wat kan iemand die een hoge 'emotionele intelligentie' heeft volgens jullie?

Emotionele intelligentie:
wat houdt dit in?

4 Emotionele intelligentie p.85

Daniel Goleman - boek 'Emotionele intelligentie'

EQ: emotioneel quotiënt (~IQ)

= vermogen om op een efficiënte manier met je eigen emoties en die van anderen om te gaan

4 Emotionele intelligentie p.85

Bestaat uit:

• Herkennen en begrijpen van emoties:
    - bij jezelf en anderen, belang van non-verbale signalen
    - verklaren waar die emotie vandaan komt (empathie nodig!)
• Reguleren van emoties:
    zelf bijsturen en onder controle houden van emoties (verschillende 
    strategieën) 
  
• Expressie van emoties:
    op een gepaste manier emoties kunnen uiten

Is emotionele intelligentie aangeboren? Denk ook na waarom je dit antwoord geeft.

1. Ja, aangeboren
2. Nee, dit kan/moet je oefenen

4 Emotionele intelligentie p.85

Hoog EQ 

-> beter functioneren in sociale situaties; vaak succesvol in relaties en werk (niet enkel IQ nodig...)

Goleman: niet aangeboren, mogelijk om te oefenen

4.2 Empathie p.85

Empathie = vermogen om je in te leven in een ander

Belangrijk stuk van emotionele intelligentie!

-> helpt emoties van ander te herkennen en begrijpen

-> tonen ervan helpt de ander zich begrepen en aanvaard te voelen

Oef.11 p.85: Verklaring vanuit hoofdstuk 2?

4.2 Empathie p.85-86

Oef.11 p.85: Verklaring vanuit hoofdstuk 2?

• Spiegelneuronen: gedrag zien bij een ander, zorgt ervoor dat je het zelf
    lijkt te ervaren (~gedragscomponent/expressie van emoties)

Oef.12 p.85: Vb'en?

4.2 Empathie p.86

Sociale functie van spiegelgedrag (door onze spiegelneuronen)

-> gelaatsuitdrukking en lichaamshouding van ander overnemen

-> zelf emotie van de ander echt gaan ervaren

-> helpt om ander beter te begrijpen en gepast te reageren

4.2 Empathie p.86

Opfrissen: 

• Welke functies hebben emoties?
• Wat zijn de 3 componenten van emoties?
• Wat is empathie?
• Wat is emotionele besmetting?
• Welke functie denken jullie dat spiegelgedrag heeft?

2 mogelijke verklaringen voor emotionele besmetting:

4.2 Empathie p.86

Facialfeedbacktheorie

-> spieren aanspannen in een bepaalde gelaatsuitdrukking

-> hierdoor het bijhorende gevoel ook effectief ervaren

Experimenten Fritz Strack:

per 2 ieder eentje lezen + uitleggen aan de ander

filmpje experiment 2 (volgende slide, 2'21")

4.2 Omgaan met eigen boosheid p.87

Oef.13 p.87: 

• Fout: kan vooral wel op een foute manier geuit worden, maar heeft zeker zijn nut
• Fout: slechts in 10% van de situaties
• Fout: exp. boksbal + nadien vervelende prikkel aan andere toedienen (hoewel er tegenstrijdige resultaten gevonden werden)
• Fout: even vaak boos, enkel uiting kan wel verschillen

Waarom werd je recent boos?

Hoe reageer je meestal als je boos bent?

Welk effect heeft dat?

Wat gebeurt er met jou als iemand anders boos op jou is?

Wat zijn goede manieren om boosheid te uiten?

4.2 Omgaan met eigen boosheid p.87

Oef.13 p.87: 

• Fout: kan vooral wel op een foute manier geuit worden, maar heeft zeker zijn nut (zie oef.14 p.87)
• Fout: slechts in 10% van de situaties
• Fout: exp. boksbal + nadien vervelende prikkel aan andere toedienen (hoewel er tegenstrijdige resultaten gevonden werden)
• Fout: even vaak boos, enkel uiting kan wel verschillen

4.2 Omgaan met eigen boosheid p.87

Boosheid op verkeerde manier uiten -> agressie en geweld

Woede reguleren met emotieregulatie strategieën:

Oef.15 p.87: casus Ella die hevige voetbalfan is...

4.2 Omgaan met eigen boosheid p.87

Oef.15 p.87: casus Ella die hevige voetbalfan is...

4.2 Omgaan met eigen boosheid p.88

Vaak onderdrukken van emoties -> meer negatieve emoties ervaren

Beter: herbeoordelen

Waarom? (denk aan de componenten)

• Onderdrukken - enkel effect op gedragscomponent (expressie)
• Herbeoordelen - manier hoe je kijkt naar de situatie verandert (subjectieve component), de andere componenten volgen vanzelf
• Experiment

Onderzoeksopdracht emoties

• Onderzoeksvraag: Hoe uiten mensen hun emoties in specifieke situaties? 
• Onderzoeksmethode: observatie met behulp van observatietabellen
• Dataverzameling: noteren, filmen... OBJECTIEF OBSERVEREN!
• Data-analyse: observatieverslag uitwerken (situatie-prikkel-concrete gedrag-interpretatie)
• Datarapportage: digitaal of op papier indienen (voorblad, observatieverslag (3 tabellen), zelfreflectie), deadline: 27 januari

5 Invloed van nature en nurture

Waar gaat dit ook alweer over... 

Hebben jullie ook al gehoord van epigenetica?

Kijk naar volgende filmpje (4'55)

5 Invloed van nature en nurture

Voor we van start gaan...

Opdracht in groepjes:

• 5 groepjes
• elk groepje kiest een verschillende emotie
  
• je denkt dan na over hoe deze emotie geuit wordt (lijst kort op papier op)
• denk verder dan enkel de gelaatsuitdrukking (ook gebaren, woorden, andere vormen van gedrag...)

5 Invloed van nature en nurture

Opdracht in groepjes:

De uitingsvormen die jullie hebben opgelijst, komen deze bij iedereen voor?

Aangeboren of aangeleerd?

(Next question: Wie was Ekman ook alweer? Van wat kennen we hem?)

5.1 Culturele verschillen: Ekman p.88

Ekman - 6 basisemoties

Crosscultureel onderzoek (overheen verschillende culturen)

-> relatie emoties en gelaatsuitdrukking uit verschillende culturen?

-> gelijkaardige expressie bij eenzelfde emotie?

5.1 Culturele verschillen p.88-89

Experiment 1

• 5 verschillende landen
• tonen foto's van gezichten basisemoties; welke emotie wordt getoond?

-> meerderheid kon deze herkennen, dus universeel en aangeboren

Oef.16 p.89: Bekijk tabel onderaan p.88

Extra oefening, probeer nog eens andere conclusies eruit te trekken?

5.1 Culturele verschillen p.89

Kritiek: alle landen beïnvloed door Westen, representatieve steekgroep?! Allemaal beïnvloed door deels gemeenschappelijke omgeving (media, contacten...).

Experiment 2

• cultuur zonder media, contacten met andere culturen
    (Fore in Papoea-Nieuw-Guinea)

-> bevestiging basisemoties (zowel herkenning als uiting)

5.1 Culturele verschillen p.89

Experiment 3

• geluiden bij emotie ook universeel?
• Himba in Namibië (ook zeer geïsoleerde cultuur)

-> geluiden bij basisemoties worden herkend overheen culturen (geluiden andere emoties niet)

Oef.17 p.89: conclusie over alle emoties door deze onderzoeken?

5.1 Culturele verschillen p.89

Kritiek: recentere onderzoeken konden Ekmans theorie niet bevestigen

Experiment 4

• Kinderen foto's tonen en emoties laten herkennen

-> Madrid lukte het, Kirinawa-eilanden en Mwani niet

Kritiek: Ekman zijn onderzoeken nauwkeurig genoeg verlopen (taalbarrière)?

5.1 Culturele verschillen: uitingsregels p.90

Elke cultuur -> eigen sociale regels of normen
(hoe omgaan met uiten van emoties)

Vraag: kennen jullie verschillen in uiting van emoties overheen culturen?

Oef.18 p.90: lees het experiment in oranje kader en vul de resultaten in 

5.1 Culturele verschillen: uitingsregels p.90

Ad Vingerhoets - wereldwijd onderzoek huilen (opvallende uiting van emotie)

Yolmo Sherpa-volk in Nepal 

• zelden tranen, maar liederen om verdriet en negatieve gevoelens uit te drukken 
• praten over verdriet enkel in intieme relaties; tranen enkel tijdens rituelen

5.1 Culturele verschillen: uitingsregels p.90

Ad Vingerhoets - onderzoek huilen 

Maori in Nieuw-Zeeland

• overvloedig huilen tijdens begrafenissen
• verdriet zonder huilen -> onbeleefd en ongevoelig

(Filmpjes overlijden België 3'31" - Suriname 3'17")

5.1 Culturele verschillen: uitingsregels p.90

Ad Vingerhoets - onderzoek huilen 

Verschillende vormen van huilen:

• Oprechte, spontane tranen
    (komen vooral in intieme kring; weinig culturele verschillen)
• Sociale of rituele tranen
    (openbaar voorkomen; = manier om onderlinge band te verstevigen)

(Filmpje verschillende soorten huilen)

5.1 Culturele verschillen: uitingsregels p.90

Ad Vingerhoets - onderzoek huilen 

Onverwachte uitkomst onderzoeken:

Ontwikkelde, noordelijke landen -> meer huilen

Armere landen (meer ellende) -> minder huilen

Bepalende factor:

• mate van individualisme en geluk

5.1 Culturele verschillen: uitingsregels p.90

Ad Vingerhoets - onderzoek huilen 

Individualistische  culturen: huilen minder taboe of schaamte, recht op vrijheid van expressie

Collectivistische culturen: groep belangrijk, individuele expressie minder aanvaard (~ hoofdstuk 7)

Oef.19 p.79: verband onderzoeken huilen Vingerhoets - oranje kader experiment p.89

5.1 Culturele verschillen: uitingsregels p.90

Ad Vingerhoets - onderzoek huilen 

Oef.17 p.79: verband onderzoeken huilen - oranje kader p.78

• Japan: meer collectivistische cultuur, tonen minder negatieve emoties met publiek
• Amerika: meer individualistische cultuur, meer uiting van (negatieve) emoties

Extra vraag: kennen jullie nog verschillende uitingsvormen in andere culturen? Hoe gaan we hiermee om?

Opdracht

Wat heb je nodig?

• Laptop en oortjes
• Via de planner: Bookwidget en Onderwijsarchief

Hoe ga je aan de slag?

• Je mag per 2 werken, MAAR iedereen vult de Bookwidget in!
• Beluisteren van 2 fragmenten + invullen van de vragen

Zijn vrouwen emotioneler dan mannen?

Ja, vrouwen meer dan mannen

Gelijke ervaring van emoties

Nee, mannen meer dan vrouwen

Andere

5.1 Verschillen tussen mannen en vrouwen p.91

Experiment Kring en Gordon

• Kijken van filmfragmenten
• Neutraal en oproepen van basisemoties (behalve jaloezie)
• Reactie wordt gemeten op verschillende manieren
    (zie volgende interactieve vraag)

Subjectieve component

Gedrags component

Fysiologische component

Filmen van gelaatsuitdrukking

Op een schaal (1-5) aangeven hoe emotioneel ze zich voelen

Activiteit van het sympathische zenuwstelsel meten (huidgeleiding)

5.1 Verschillen tussen mannen en vrouwen p.91-92

Oef.20 p.92

• Wat valt op?
• Wat afleiden?

5.1 Verschillen tussen mannen en vrouwen p.92-93

Verschillende verwachtingen over hoe mannen/vrouwen emoties uiten

Enquête over huilen Ad Vingerhoets 

Bevestiging traditionele beeld (stoere, rationele man / emotionele vrouw)

Enkele conclusies van de bevraging te lezen + in grafiek

Oef.21 p.93

Oef.22 p.93

6 Casus: depressie p.93

• Kennen jullie (bekende) mensen die ooit in hun leven een psychische stoornis (o.a. depressie) doormaakten?

• Welke psychische stoornissen kennen jullie?
• Waarom depressie in het hoofdstuk emoties?

Julie Delrue (actrice in Nonkels, Chantal...)

6 Casus: depressie p.93

In groep ga je aan de slag met onderstaande vragen (zie volgende slide):

• Wat zijn de kenmerken van een depressie? 
  
• Welke oorzaken zijn er? 
• Hoe kun je een depressie behandelen? 

Doel: tekst schrijven met hierin de kennis van het hoofdstuk rond emoties verwerkt

Bronnen: 

https://depressiehulp.be/

www.gezondheidenwetenschap.be/richtlijnen/depressie

www.cm.be/ziekte-en-behandeling/klachten-en-ziekten/depressie

6 Casus: depressie p.93

Groepsindeling: 

TEAM 1: Chloë Yoana Ties

TEAM 2: Louise Ceylin Brecht

TEAM 3: Eden Liene Yade

TEAM 4: Lotte Yahya Mona

TEAM 5: Sanne Julie Milana

TEAM 6: Linn Linde Lieke Lou

6 Casus: depressie p.94

• Lees de vragen op p.94
• Fragment in volgende slide 15'24"
    getuigenis Riadh Bahri (VRT-journalist)
• Vul tijdens het beeldfragment de vragen in

Julie Delrue (actrice in Nonkels, Chantal...)

onderwijs.hetarchief.be