5.3 Genen en Allelen 2HV

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

5.3 Genen en Allelen

• Jas in je kluis
• Spullen op tafel

       Laptop/Leerwerkboek

       Schrift

• Tas van tafel
• Lees blz. 118 t/m 126

Kennen/Kunnen

• Begrijpen: Ik kan uitleggen hoe DNA is opgebouwd en hoe het lichaam genen gebruikt, door begrippen als base, basenparen, genen en allelen correct te gebruiken.
• Begrijpen: Ik kan uitleggen wat homozygoot en heterozygoot betekent en wat het effect is op het uiterlijk van een organisme.
• Begrijpen: Ik kan uitleggen wat een mutatie is, hoe die ontstaat (bijv. door straling of chemicaliën) en welk effect deze kan hebben.
• Begrijpen: Ik kan uitleggen hoe kanker ontstaat en zich ontwikkelt door het proces van ongecontroleerde celdeling correct te beschrijven.

Huiswerk T5 B3

Opdr. 1 t/m 8, (4)

OF uitdaging

Opdr. 5 t/m 10

Huiswerkrad

Ga vast naar Lessonup.app en gebruik deze code

Beloning

Straf

Beloningen

+1 cm2 spiekbriefje = Je mag een spiekbriefje maken voor een toets. Deze begint 1 bij 1 cm groot, per keer dat je dit verdient wordt dat 1 cm meer, tot een max van 4 bij 4 cm groot.

1/3 +0.5 = Als je deze 3 keer verdiend mag je 0,5 optellen bij een biologiecijfer naar keuze.

Snitch = Je mag een klasgenoot kiezen die ook wordt gecontroleerd. Je krijgt zelf 2 V's (3 V's levert een 1/3 +0,5 op)

Helaas = Je krijgt maar 1 V.

Straffen

45 min bijwerken= Na school kom je huiswerk maken, dit duurt 45 min of totdat je opgegeven taak af is.

Kleurplaat = Je kiest een kleurplaat, deze kleur je in en je maakt de opdracht die erbij hoort. De eerstvolgende les moet je deze inleveren. niet gedaan is 2 kruisjes.

2/1 kruisjes = Een kruisjes is een X, als je hier 3 van hebt, krijg je automatisch de 45 min bijwerken

Snitch = Je mag een klasgenoot kiezen die ook wordt gecontroleerd.

Niks! = Je krijgt geen straf

< vooral beïnvloed door >

Genotype

Leefstijl/

Omgeving

Fenotype

Welke genen kom je tegen in een levercel?

1. 1x de genen die te maken hebben met de lever
2. 2x de genen die te maken hebben met de lever
3. 1x alle verschillende genen van een mens
4. 2x alle verschillende genen van een mens

Welke genen kom je tegen in een zaadcel?

1. 1x de genen die te maken hebben met de zaadcel
2. 2x de genen die te maken hebben met de zaadcel
3. 1x alle verschillende genen van een mens
4. 2x alle verschillende genen van een mens

Een eicel van een mens bevat ... chromosenparen. (getal)

Bouw van DNA

Basenpaar

Combinatie A-T of C-G. Andere combinaties zijn in het DNA niet mogelijk

Gen

Vele (vaak duizenden) basenparen samen vormen de informatie voor een gen. 

De volgorde van de basenparen bepaalt de informatie in het gen (bijv. blond of bruin haar).

Base

De 4 bouwblokjes van het DNA:

• A (adenine)
• C (cytosine)
• T (thymine)
• G (guanine)

Genen en eigenschappen

• Gen = (deel van) de erfelijke informatie van 1 eigenschap
• Genen bevatten informatie voor het maken van eiwitten

Met deze vergelijking kan het makkelijker worden:

Het complete DNA (je Genotype) = een kookboek.

Een gen = een recept uit het kookboek

Met die recepten kan je lichaam eiwitten maken. 

Deze eiwitten zorgen ervoor dat je lichaam is en werkt zoals het is

!

Voorbeeld:

Je huidskleur (is 1 eigenschap) wordt bepaald door ongeveer 16 genen samen

!

Allelen

Allel = Een versie/variant van een gen

Gen = eigenschap         allel = versie van eigenschap

Voorbeelden:

Gen               Allelen

Oogkleur      blauw, groen

Haarvorm     steil, krullend

Lengte          kort, lang

Huidskleur   blank, gekleurd

Voetmaat     40, 42

Oorlel            los, vast

Tongkrullen lukt, lukt niet

neusvorm     wip-, dop-

Als je het vergelijkt met andere dingen:

Gen > Allel

Boom > eik

Hond > labrador

Kat > siamees

Bloem > tulp

Je ziet twee keer gen A op een chromosomenpaar. 

Dit gen gaat over dezelfde eigenschap.

De kleuren zijn anders, dat wil zeggen dat het allel anders is.

De versie van de eigenschap is verschillend

A

Je ziet twee keer gen B op een chromosomenpaar. 

Dit gen gaat over dezelfde eigenschap.

De kleuren zijn hetzelfde, dat wil zeggen dat het allel hetzelfde is.

De versie van de eigenschap is hetzelfde

B

Homo- & heterozygoot

Homo = hetzelfde              hetero = verschillend

Homozygoot   > Allelen van één eigenschap hetzelfde 

Heterozygoot > Allelen van één eigenschap verschillend

Elk gen heb je 2x (1 van moeder en 1 van vader), 

Dat betekent dus ook dat je 2 allelen hebt van elk gen in je lichaam.

1 allel heb je van je vader, het andere van je moeder.

Deze twee allelen kunnen hetzelfde of verschillend zijn.

!

Wat is een allel dat te maken heeft met haar?

1. Haarkleur
2. Blond
3. Haarvorm
4. Blauw

In welke cellen kom je allelen tegen voor haarkleur?
Kies het meest volledige antwoord

1. Haarcellen
2. Haar- en hoofdhuidcellen
3. Haar-, hoofdhuid- en hersencellen
4. Haar-, hoofdhuid-, hersen- en oogcellen

Welke allelen zou je beide kunnen tegenkomen in één zaadcel?

1. Bruin haar Blond haar
2. Blauwe ogen Groene ogen
3. Bruin haar Blauwe ogen
4. Rood haar Blond haar

Mutaties

• Het genotype van een persoon staat vast
• Mutatie = er verandert/muteert een stukje DNA
• Mutatie tijdens je leven: Meestal weinig invloed
• Mutatie in eicel/zaadcel waaruit je ontstaat: mutant

Mutant = organisme waarbij mutatie zich uit in het fenotype.

Alle cellen van het organisme bevatten de mutatie.

voorbeeld: albino

In de meeste gevallen gaat een cel met mutatie dood. 

Daardoor kan deze geen problemen veroorzaken.

Als er toch een probleem ontstaat door mutatie is dat meestal kanker.

Mutaties ontstaan

Mutaties kunnen ontstaan door mutagene invloeden:

• Zonlicht (UV-straling)
• Radioactieve straling (bijv. Röntgenstraling)
• Asbest, rook

Kan ook ontstaan als foutje tijdens celdeling.

Kanker

• Onstaat door mutatie in cel, Niet bacterie/virus
• Mutatie veroorzaakt ongeremde deling van de cel                                                     > er onstaat een gezwel:

       - Goedaardig: Deelt langzaam, blijft op zijn plek

       - Kwaadaardig: Deelt snel, doordringt weefsels, zaait uit

• Uitzaaiing > via bloed/lymfe gaan kankercellen naar andere plekken in het lichaam, vormen daar nieuwe gezwellen

Ga aan de slag met: T5 B3

• Blz. 118 t/m 126
  
• Opdr. 1 t/m 8, (4)

OF uitdaging

• Opdr. 5 t/m 10

Klaar met het bovenstaande?

• Verder werken/lezen
• Samenvatten
• Ander huiswerk
• Boek lezen

Zs = Werken in stilte

• Geen vinger opsteken
• Aan het werk
• Stil en stoor niemand
• Blijf op je plek

Ga aan de slag met: T5 B3

• Blz. 118 t/m 126
• Opdr. 1 t/m 8, (4)

OF uitdaging

• Opdr. 5 t/m 10

Klaar met het bovenstaande?

• Verder werken/lezen
• Samenvatten
• Ander huiswerk
• Boek lezen

Zf = Werken met fluisteren

• Geen vinger opsteken
• De docent komt langs
• Aan het werk
• Fluister alleen met de persoon naast je
• Blijf op je plek

Tim zegt: Deze hond is homozygoot.
Dit klopt niet (helemaal), wat moet hij aan deze zin toevoegen/veranderen?

Opruimdienst

Elke les 3 andere leerlingen

• Alle tafels recht
• Geen afval op de grond/tafels
• Stoelen aangeschoven