les 1 - Verlichtingsdenken

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

De Verlichte idealen & het ontstaan van de VS

les 1: Verlichtingsdenken

leerdoelen

1. Je kan met behulp van drie kenmerken aangeven wat Verlichting is.
2. Hoe rationeel en optimistisch denken de ideeen van verlichte denkers waren. 
3. Hoe de ideeën van de verlichte denkers deze werden toegepast.
4. Hoe verlichte denkers dachten over godsdienst, over sociale verhoudingen, over politiek en over de economie.
5. Ik moet kunnen uitleggen waarom de Verlichting een breuk met de tijd daarvoor betekende.

kenmerkend aspect

Rationeel optimisme en ‘’verlicht denken’’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.

De wetenschappelijke revolutie vond alleen plaats in de Republiek

1. Waar
2. Niet waar

Door goed te kijken, denken en meten gingen de wetenschappers op zoek naar god

1. Waar
2. Niet waar

De telescoop en de microscoop zijn uitvindingen uit de tijd van de wetenschappelijke revolutie

1. Waar
2. Niet waar

Hoofdvraag

Wat is Verlichting? Waarom ontstond er onrust n.a.v. de nieuwe ideeën?

                                 Inleiding

In

De wetenschappelijke revolutie (rond 1600) is de periode dat klassiek-religieuze ideeën plaatsmaakten voor modern-wetenschappelijke ideeën. Wetenschappers vertrouwde op de ratio. De wereld werd begrepen door rationalisme en empirisme. Kant noemde dit verschijnsel in de 18de eeuw: De Verlichting. Waar de wetenschappelijke revolutie voornamelijk over de natuurwetten ging was de Verlichting een algemene revolutie.

Lees het +

* Ga in je boek door de Verlichting grasduinen voor informatie over de Verlichting.

* Ga op zoek naar de basisfeiten... WIE, WAT, WAAR, WANNEER, WAAROM, HOE?
noteer je bevindingen hieronder.

Nabespreken

Verlichting is ...

• WIE: intellectuele beweging 
• WAT: een verandering van denkwijze, dat leidt tot een nieuw wereldbeeld
• WAAR: in Europa. Beginnend in Engeland. 
• WANNEER: 18e eeuw (begint overal op ander moment)
• WAAROM: vloeit voort uit eerdere stromingen: wetenschappelijke    revolutie; empirisme; rationalisme
• HOE: het uitgaan van feiten en logisch nadenke (rationalisme) en onderzoek / waarneming (empirisme). Verspreid door het gebruik van artikelen en boeken. 

“Verlichting is het uittreden van de mens uit zijn onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is. Onmondigheid is het onvermogen gebruik te maken van zijn verstand zonder leiding van een ander. Aan deze onmondigheid is men zelf schuldig wanneer de oorzaak ervan niet ligt in gebrek aan verstand maar ligt in het gebrek aan beslissing en moed het verstand te gebruiken zonder leiding van een ander. ‘Sapere aude!’: ‘Heb de moed te weten’ (d.i. gebruik te maken van uw eigen verstand), is derhalve het devies van de Verlichting’.”

de tekst die je hier leest is van Immanuel Kant

https://nl.wikipedia.org/wiki/Immanuel_Kant 

OPDRACHT 2

* Op de volgende 9 slides staan thema's uit de 18de eeuw. 

*  Lees slides met de thema's. Doe dit met aandacht. 

* Na elke slide krijg je een scherm om de volgende vraag te  beantwoorden: 

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker 

   over het thema zal denken?

1

Op 1 november 1755 is het Allerheiligen, een katholieke feestdag. Veel mensen zitten in de kerk als om 10 uur een zware aardbeving Lissabon treft. Huizen en kerken storten in, er breekt brand uit en er volgt een tsunami. Naar schatting sterven 30.000 mensen. Veel mensen zagen de ramp als straf van God voor hun zonden.

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 1 zal denken?

2

In het Frankrijk van de 18de eeuw kende men een standenmaatschappij; de eerste stand (de geestelijken), de tweede stand (de adel) en de derde strand (de rest van de bevolking).

Men had niet de mogelijkheid om later in het leven in een volgende stand te komen. De hogere standen hadden alles voor het zeggen in het land, de simpele arbeiders of boer had helemaal geen privéleges. De derde stand moest bijvoorbeeld als enige belasting betalen, daarnaast moest ook nog eens 10% van het loon afgestaan worden aan de kerk. De normale arbeider of boer had normaal gesproken al een erg mager inkomen, door deze regels had de gemiddelde arbeider echter helemaal niets meer te eten.

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 2 zal denken?

3

Absolute macht is niet natuurlijk. Het is duidelijk dat het absolute koningschap niet past binnen de wetten der natuur. Volgens deze wetten heeft iedereen bepaalde natuurrechten. Deze natuurrechten bepalen dat iedereen recht heeft op leven, vrijheid en bezit. De absolute macht van koningen vormt een bedreiging voor deze rechten.

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 3 zal denken?

4

Émile leest zijn eerste boek.

Er is één boek dat het meest past bij mijn natuurlijke opvoeding. Robinson Crusoë zal het eerste boek zijn dat Émile leest en ook het enige tot hij vijftien jaar is. Hoe Robinson zich alleen en zonder hulp in leven weet te houden, is een verhaal dat op iedere leeftijd interesse wekt. Het boek zal voor Émile vermakelijk en leerzaam zijn. Hij zal constant in de weer zijn met zijn kasteel, geiten en zijn moestuin. Hij zal uit de praktijk leren wat iemand in zulke omstandigheden moet weten, niet uit boeken. Hij zal het gevoel hebben Robinsonzelf te zijn en zich verbeelden dat hij in dierenvellen rondloopt, met een grote hoed en sabel.

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 4 zal denken?

5

In Rusland waren boeren niet in dienst van een heer, maar waren zijn bezit. Ze moesten voor hem werken en hadden bijna geen rechten. Ze mochten nooit verhuizen. Daarom werden zij ‘lijfeigenen’ genoemd. De heer had alle macht over hen. Hij mocht ze straffen en soms zelfs doodmaken. De lijfeigenen vormden 90 procent van de Russische bevolking.

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 5 zal denken?

6

Schilderij van de salon van Madamme Geoffrin. Zij was een van de bekendste vrouwen in Parijs. Ze ontving in haar salon de belangrijkste kunstenaars, acteurs, wetenschappers en edellieden. Het schilderij zelf is echter een verzonnen compositie uit ca. 1814.

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 6 zal denken?

7

De handelssuccessen van de WIC lijken paradoxaal: de slavenhandel was kennelijk niet succesvol genoeg en het lijkt dan voor de hand te liggen om over te gaan op andere “handelswaar”. De WIC deed dit echter niet; de Nederlandse slavenhandel bleef bijna twee eeuwen standhouden, tot uiteindelijk in 1818 ook in de Nederlanden de handel in slaven werd afgeschaft. Er moet dus een goede reden zijn geweest om deze verlieslijdende handel te continueren.

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 7 zal denken?

8

Het tegelijkertijd zaaien van veldgewassen op rijen was een belangrijke vernieuwing in de landbouw in de eerste helft van de 19e eeuw, litho Jan Oomkens, 1827 

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 8 zal denken?

9

“Op de volgende pagina's bied ik niets meer dan eenvoudige feiten, duidelijke argumenten en gezond verstand: en hebben geen andere bedoelingen dan om de lezer, dan dat hij zich van vooroordeel en voorzegging ontdoet. Hij moet zich door zijn rede en zijn gevoelens laten lijden bij het bepalen wat het ware karakter van een man is, zijn standpunten in de huidige tijd verruimen.”

Hoe denk jij dat een Verlichtingsdenker
over het thema 9 zal denken?

de Verlichting

In hoeverre veranderde de manier van denken in de Verlichting?

Al in de Middeleeuwen was er een houding ontstaan waarbij de kerk en diens priesters de wereld uitlegde. Je hoefde niets te onderzoeken, want de Bijbel (en de kerk als diens verteller) kon alle antwoorden geven.

Maar hoe kon deze houding gaan veranderen?

De wetenschappelijke revolutie in de 17e eeuw had mensen een groot vertrouwen in het menselijke kunnen gegeven. Het menselijk verstand bleek groot en bruikbaar. Nog altijd was er veel onbekend. En nog altijd waren er veel mensen die er voor kozen om naar de kerk te blijven luisteren. Maar er was een kleine verschuiving zichtbaar. 

In de 17e en 18e eeuw komen wetenschappers steeds vaker bijeen om te discussiëren. Hierbij nemen ze steeds meer vrijheid. Nieuwe ideeën komen naar boven, zoals Newton's theorie over zwaartekracht. Dit wordt vaak gezien als het begin van de Verlichting.

Kerngedachte van het Verlichte denken

Wat is Verlichting? Waarom ontstond er onrust nav. de nieuwe ideeën?

beantwoord voor jezelf de leerdoelen

1. Je kan met behulp van drie kenmerken aangeven wat Verlichting is.

2. Hoe rationeel en optimistisch denken de ideeen van verlichte denkers waren. 

3. Hoe de ideeën van de verlichte denkers deze werden toegepast.

4. Hoe verlichte denkers dachten over godsdienst, over sociale verhoudingen, over politiek en over de economie.

5. Ik moet kunnen uitleggen waarom de Verlichting een breuk met de tijd daarvoor betekende.