Hormoonstelsel

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Hormonen

Lesinhoud

• Wat is een hormoon?
• Waar worden hormonen gemaakt?
  
• Hoe wordt de hormoonconcentratie in het bloed gereguleerd?
• Wat is het effect van een hormoon en op welke cellen?

Wat weet je van hormonen?

Hormonen

• Hormoonklieren:

        produceren hormonen

o.a. van belang bij groei, seksualiteit en voortplanting, gespierdheid, humeur, slaap- en waakritme

0

Hormonen

chemische stof - specifieke werking -> 'signaalstoffen':

hormoonklieren > interne secretie > hormoon > doelwitcellen > receptor om chemische boodschap op te vangen > remmende of stimulerende werking

Soorten hormonen

• Steroïdhormonen (steroïden): vetachtige stoffen, gemaakt uit cholesterol, o.a. cortisol en testosteron
  
  
  
• Eiwithormonen (peptiden): wateroplosbare stoffen, o.a. insuline en adrenaline.

Regelkringen

• Balans aanmaak en afbraak (regelmechanisme m.b.t. de concentratie van het hormoon)
• Feedback = terugkoppeling

• Concentratie hormoon laag: aanmaak hormoon
  
• Concentratie hormoon hoog: stop aanmaak hormoon

De Cv-ketel:

• 21 graden afgesteld
• sensor meet temperatuur
• wordt het warmer?
• thermostaat (rem) laat ketel afslaan
• wordt het weer kouder?
• ketel gaat weer aan (rem los)

Hormoonstelsel (bijv. schildklier):

• hypofyse maakt schildklierhormoon
• hypothalamus meet waarde (sensor)
• te hoog? hypofyse moet stoppen met aanmaak
• te laag? hypofyse moet produceren

Hormoonproductie

Op meerdere manieren worden hormonen aangemaakt:

1. Hormoonklieren als orgaan (endocrien): maken alleen hormonen aan en geven direct af aan het bloed (bijv. hypofyse, schildklier)
2. Hormoonklieren in ander orgaan (bijv. eilandjes van Langerhans - insuline) 
3. Hormoonproducerende cellen (weefsel): hormonen worden aangemaakt op de plek waar het ook nodig is (bijv. gastrine in de maag, secretine in het duodenum, histamine in de huid)

Hormoonklieren

De hormoonklieren in het lichaam zijn: 

- Hypothalamus + hypofyse

- Pijnappelklier

- Schildklier 

- Bijschildklieren 

- Eilandjes van Langerhans (Pancreas) 

- Juxtaglomerulairecellen (nieren)

- Bijnieren 

- Geslachtsklieren (eierstokken en zaadballen) 

Hypothalamus/ Hypofyse-systeem

Hypothalamus: De 'regelaar'

• Produceert ADH en Oxytocine
• Geeft opdracht aan de hypofyse tot meer/ minder productie van hormonen:
  Stimuleren (releasing factor), bv. PSH (prolactinestimulerendhormoon)
  Remmen (inhibiting factor), bv. dopamine.

Hypofyse: De 'onderbaas'

• Regelt lichaamsfuncties door uitscheiden van hormonen
• Bestaat uit een voorkwab en een achterkwab
  

De hypothalamus en de hypofyse zijn met de hypofysesteel met elkaar verbonden. De hypothalamus 'meet' of er voldoende van een bepaald hormoon in het bloed aanwezig is. 

Wanneer het lichaam meer of minder van een bepaald hormoon nodig heeft, geeft de hypothalamus de hypofyse een seintje. Dat gaat met behulp van hormonen.

Hypofyse

• Hypofysevoorkwab = endocrien weefsel
  
• Hypofyseachterkwab = zenuwweefsel

Hypofysevoorkwab = adenohypofyse

Effecthormonen (zelf direct effect)

• Groeihormoon (GH)
  
• Prolactine (PRL)
  

Glandotrope hormonen (aanzet tot aanmaak):

• Schildklierstimulerend hormoon (TSH)
  
• Adrenocorticotroop hormoon (ACTH)
  
• Luteïniserend hormoon (LH)
  
• Follikelstimulerend hormoon (FSH)

Hypofyseachterkwab = neurohypofyse

Opslag en doorgifte hormonen, aangemaakt door hypothalamus:

• Oxytocine: weeën en toeschietreflex
  
• Antidiuretisch hormoon (ADH):
  vochthuishouding/ osmotische waarde

Pijnappelklier = epifyse

• Melatonine: dag-nachtritme
  
• Productie ↑ als het donker wordt

Hypofysevoorkwab

Hypofyse achterkwab

Hypothalamus

Epifyse

Melatonine

ADH

Prolactine

Oxytocine

Schildklier - thyroïd

Schildklierhormonen (T3 en T4):

• Celstofwisseling

Calcitocine:

• Verlaagt calciumgehalte in het bloed

Bijschildklier > parathormoon (antagonist van calcitocine)

Te snel werkende schildklier

Te langzaam werkende schildklier

Struma

Vergroting/vormverandering van de schildklier:

• Diffuus
• Nodulair (knobbelvormig)
  
• Solitaire knobbel
  

En schildkliervergroting of vormverandering hoeft niet samen te gaan met een toename van de functie. Bij een schildkliervergroting kan de functie ook normaal of juist verminderd zijn.

Alvleesklier - pancreas

Eilandjes van Langerhans:

Insuline:

- verlaagt glucose

Glucagon:

- verhoogt glucosegehalte

regelkring

Welk hormoon komt vrij bij een hoge bloedsuikerspiegel?

1. Insuline
2. Glucagon
3. Glycogeen

Welk hormoon komt vrij bij een lage bloedsuikerspiegel?

1. Insuline
2. Glucagon
3. Glycogeen

Juxtaglomerulair complex - nieren

Renine = hormoon

Angiotensine

Aldosteron = hormoon

Systeem

Bij een lage bloeddruk...

Het RAAS is een systeem waarmee het lichaam de bloeddruk kan regelen.

Bij een lage bloeddruk produceren de nieren het hormoon Renine.

Het hormoon Renine zorgt voor de vorming van angiotensine 1 in het bloed

Angiotensine 1 wordt door het enzym ACE omgezet in angiotensine 2.

Angiotensine 2 zorgt voor vaatvernauwing en voor productie van aldosteron -> vasthouden van zout en water

Hierdoor stijgt de bloeddruk weer

Bijnieren

Bijnierschors (cortex), endocrien weefsel:

• Aldosteron (Na, K-huishouding)
• Glucocorticoiden, o.a. cortisol (glucose-huishouding)
• Geslachtshormonen: androgenen en oestrogenen
  

Bijniermerg (medulla), zenuwweefsel:

• Adrenaline en noradrenaline: stresshormonen

Geslachtsklieren vrouw

Eierstokken - ovaria:

• Oestrogeen (o.i.v. FSH):
  primaire en secundaire geslachtskenmerken
• Progesteron (o.i.v LH):
  groei baarmoederslijmvlies

Geslachtsklieren man

Zaadballen - testes:

• Testosteron (o.i.v. ICSH): 
  Primaire en secundaire geslachtskenmerken
  Aanmaak eiwitten → spierontwikkeling

Alvleesklier

Schildklier

Eierstokken

Zaadballen

Pancreas

Testes

Ovaria

Thyroïd

Weefselhormonen

• Erytropoëtine (EPO): aanmaak in nier en lever: stimuleert productie rode bloedcellen in beenmerg
• Gastrine: stimuleert productie maagsap
• Secretine: stimuleert afgifte pancreassap, stimuleert afgifte gal
• Histamine: wordt afgegeven door beschadigde lichaamscellen - komt vrij bij allergische reactie

Welke organen liggen in de hersenen?

Hypofyse

Thyroïd

Ovaria

Pancreas

Epifyse

Hypothalamus

Adrenes

Bij welke processen in ons lichaam zijn hormonen betrokken?

Wat zijn glandotrope hormonen?

1. hormonen welke direct invloed hebben op bepaalde lichaamsfuncties
2. hormonen die andere hormoonklieren in het lichaam reguleren

Met welk onderdeel van de Cv kun je de hypothalamus vergelijken?

1. thermostaat
2. radiator
3. sensor
4. ketel

De hypofyseachterkwab maakt zelf ADH en Oxytocine

1. waar
2. niet waar

nee, deze twee zijn aangemaakt door de hypothalamus, achterkwab is alleen doorgeefluik

TSH stimuleert de

1. bijnieren
2. borsten
3. schildklier
4. testes/ eierstokken

Welke hormoonklier speelt een rol bij dag-/nachtritme?

1. schildklier
2. nieren
3. eilandjes van Langerhans
4. pijnappelklier

Vertel met eigen woorden:

• wat de functie is van hormonen
• welke organen welke hormonen produceren
  
  
  
• Wat zijn nu je leervragen over hormonen?

Welk cijfer geef je deze les?

210