H2 - Endogene en Exogene Processen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H2 - Endogene en Exogene Processen

SE Stof (alles CE stof)

Hoofstuk 2: 2.1 t/m 2.6
+ 
Hoofstuk 5 (= herhaling Havo-4)

CE-stof

2.1 t/m 2.3 Endogene krachten

2.4 t/m 2.6 Exogene krachten

Hoofdstuk 5 klimaat.

3 onderwerpen, 2 examenopdrachten ( 8 vragen)

Opbouw van de aarde en platentektoniek

Leerdoelen:
- Je kunt een beschrijving geven van de opbouw van de aarde in verschillende onderdelen.
- Je kunt de verschillende plaatbewegingen benoemen.
- Je kunt uitleggen hoe het bewegen van de platen wordt aangedreven.

ntr.nl

De binnenkern

• Vaste kern (ijzer)
• 5200-6370 km diep
• Ongeveer 5000 graden 
  

Opbouw van de aarde 

Aardmantel 

- ongeveer 2000 km dik. 

- warm vloeibaargesteente. 

- convectiestromen. 

De aardkorst

• Een dun schilletje vast gesteente
• 8-40 kilometer dik
• Planten, mensen en dieren leven op de aardkorst
  

Basalt

Graniet

Plaatbewegingen (1/2) Slab Pull

1. Convergente beweging (naar elkaar toe):
   a. Oceaan vs Continent -> Subductie -> Slab Pull
   b. Oceaan vs. Oceaan -> op basis van leeftijd
   c. Continent vs Continent -> plooiingsgebergte
   
   Subductie = in de mantel duiken van oceanische plaat
   Slab Pull = Trekkende beweging van de plaat (door zwaartekracht). Hierdoor beweegt de rest van de plaat mee.

Slab Pull & Ridge Push

Plaatbewegingen (2/2) Ridge Push

2. Divergente beweging (uit elkaar bewegen)
Midden van de oceaan bewegen platen uit elkaar (Ridge Push)
-> Mid-Oceanische Rug: Gebergte op zeebodem
-> Aardkorst komt stukje omhoog
-> Door 'zwaartekracht' ontstaat beweging.

3. Transform beweging (= Langs elkaar af).

Begrippen!!

Ridge Push: De Midoceanische korst duwt door zijn gewicht de rest van de plaat naar de zijkant.

Slab Pull:  Wegzakkende oceaankorst trekt door zijn gewicht de rest van de plaat mee naar beneden.

Platentektoniek

Actualiteitsprincipe = het verleden willen begrijpen door in het heden te kijken.

Alfred Wegener: wetenschapper.
Bewijsmateriaal gevonden op meerdere continenten -> Pangea.

Vulkanisme en aardbevingen

Leerdoelen paragraaf 2.2.

• Je kunt de relatie leggen tussen de soort plaatgrens, het eruptietype en de vorm van een vulkaan.
• Je kunt uitleggen hoe een hotspot werkt.
• Je kunt het ontstaan van een aardbeving uitleggen en de gevolgen te beschrijven.
  

Vulkanisme:

- Convergente beweging
- Divergente beweging

Aardbevingen:

- Convergente beweging
- Transforme beweging

Tekst aantekening (1/3)

1. Vulkanisme

a. Bij Divergerende platen

Platen bewegen rustig uit elkaar over een groot gebied (mid oceanische rug). Het magma bestaat uit 'pure magma'.
Kenmerken:

- Schildvulkanen

- Effusieve (=rustige) uitbarstingen van de vulkaan.

- Lage viscositeit (= stroomt gemakkelijk uit de vulkaan, niet stroperig.

Tekst aantekening (2/3)

b. Bij Convergerende platen

Bij de subductie ontstaat een ander ‘soort’ magma. Door een mengsel van water en sediment verandert de samenstelling van het magma. Er ontstaan ook veel gassen. Het magma kan niet altijd omhoog door de hoge viscositeit (=taaiheid).

Kenmerken 
- Stratovulkanen ( Stijl)

- Explosieve uitbarstingen (rook, gassen en dik stroperig lava)

- Hoge viscositeit ( Taai en stroperig)

Soms is een uitbarsting zo heftig dat er een Caldera ontstaat. Bij deze ‘vulkaan’ is een deel van de krater weggeblazen. 

Tekst aantekening (3/3)

c. Bij Hotspots

Hotspot is een plek die niet in de buurt van een plaatgrens ligt maar waar wel vulkanisme plaatsvind. Op deze zwakke plek in de aardkorst komt magma naar boven in een schildvulkaan, dunne lava ( = lage viscositeit) en effusieve uitbarsting.

Voorbeelden zijn: Hawaii, Canarische eilanden

Paragraaf 2.3 Vorming van Gebergten

Leerdoelen:

Afbraak van Gebergte

Paragraaf 2.4: Leerdoelen:
-  beschrijven hoe endogene en exogene processen invloed op het reliëf hebben.

- kun je aangeven hoe mechanische en chemische verwering het gesteente aantast.

 - kun je de invloed van het klimaat op de verschillende verweringsprocessen uitleggen

Introductie

Endogene krachten = werken van binnen in de aarde op de aardkorst. (bijv. platentektoniek)

Exogene krachten =  werken van buiten in op de aardkorst.

(bijv. het weer, verwering en erosie)

Type gebergten

Jonge gebergten
- laatste 60/75 miljoen jaar 
- V dalen
- Scherpe en hoge bergtoppen
Leren
Erosie = schurende werking van water/wind/IJS

Oude gebergten
- Veel erosie (= afbraak)
- U dalen
- Vlakke en lagere bergtoppen.
Begrijpen:
Verband tussen erosie/leeftijd gebergten

V-dal

U-dal

Alpen (jong)

Ardennen (oud)

Verwering

Verwering = afbraak van gesteenten.

Mechanische verwering
1. Temperatuursverschillen
2. Vorstverwering
3. Biologische verwering ( plantenwortels)

Vorstverwering

Vorstverwering

Chemische verwering

- Samenstelling van het gesteente verandert door bijv:
* Zure regen
* Oxidatie

Bekend voorbeeld is kalksteen.

Klimaat & Verwering

Ieder type verwering komt op sommige plaatsen op aarde vaker voor dan andere.

Geef bij ieder type verwering een locatie/type gebied aan waar deze het meeste voorkomt. 

2.5 Erosie & Sedimentatie

Als je deze paragraaf hebt bestudeerd kun je:
- verschillende vormen van massabewegingen noemen.

- uitleggen hoe transport van het gesteente na verwering plaatsvindt.

- een relatie leggen tussen de locatie in het stroomgebied, de stroomsnelheid van een rivier en de processen die daarbij optreden.

- kun je voorbeelden noemen van landschapsvormen die ontstaan als gevolg van sedimentatie.

Stroomstelsel Rivier (doorsnede)

Puinhelling (berg)

Puinwaaier (rivier)

2.6 Gesteentekringloop

Als je deze paragraaf hebt bestudeerd, kun je:
-  de drie hoofdgroepen van gesteenten noemen.

-de belangrijkste gesteenten uit iedere hoofdgroep noemen, beschrijven en herkennen.

-uitleggen hoe de gesteentekringloop en hydrologische kringloop aan elkaar gerelateerd zijn.

Type gesteenten