1. Van diaspora naar nationalisme (tot 1918)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo
• Leerjaar 3,4

Introductie

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen waarom Joden lange tijd leefden in diaspora en hoe het zionisme ontstond.

Het conflict tussen Israël en de Arabische wereld

1. Van diaspora naar nationalisme (tot 1918)

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen waarom Joden lange tijd leefden in diaspora en hoe het zionisme ontstond.

Het Romeinse Rijk (1e eeuw)

Joden in het Romeinse Rijk (1)

• Leefden in de provincie Judea

• Romeinen veroveren dit gebied rond het jaar 1

• Spanningen tussen Romeinen en Joden: Romeinen geloven in meerdere goden (polytheïsme), Joden maar in één god (monotheïsme). 

Joden in het Romeinse Rijk (2)

• Joden erkennen de Romeinse goden niet

• Julius Caesar maakt uitzondering voor Joden, maar dan moeten ze wel extra belasting betalen

• Extra belastingen zorgen voor onrust, opstanden en uiteindelijk oorlog (Joodse Oorlog: 66-70 n. Chr.)
  

Verovering en vernietiging van Jeruzalem door de Romeinen

Joodse diaspora

• In de Joodse oorlog kwamen veel Joden om of werden gevangen genomen (en als slaaf verkocht)

• Na een nieuwe Joodse opstand worden Joodse rituelen verboden

• Steeds meer Joden trekken/vluchten weg uit de province Judea (latere naam: Syria-Palestina)

• De verspreiding van het Joodse volk over de hele wereld heet diaspora (letterlijk: 'verstrooiing')

Antisemitisme in de Middeleeuwen

• Antisemitisme betekent: haat tegen Joden

• Oorzaken zijn o.a. dat Joden houden sterk vast aan hun eigen gewoonten/tradities, en dat ze gezien worden als 'moordernaars van Jezus'

• Gevolgen: verbod op het bezit van eigen grond, uitgesloten worden van verschillende soorten banen (Joden moeten andere, gevaarlijke, niet populaire beroepen gaan uitoefenen: bankier of juwelier)

• Joden worden bij rampen gezien als schuldigen (zondebok) met pogroms tot gevolg
  

Joden in Nederland

• Na de Middeleeuwen konden Joden in de Republiek redelijk in vrijheid leven

• Ze mochten (soms) hun eigen geloof beoefenen

• Amsterdam had de grootste Joodse gemeenschap van Europa: 20.000 Joden (rond 1795)

Jiddische woorden in de Nederlandse taal

Jiddisch is een Hebreeuws-Duitse mengtaal van de Joden die zich in de zeventiende eeuw in de Nederlanden vestigden

bollebos, gabber, gein, jatten, kapsones, bajes, gozer, pleite, mazzel, tof, jatten, stiekem, lef, smeris, smoes, snaaien, lawaai, heibel, enz. enz. enz.

Nationalisme en Zionisme (1)

• Nationalisme komt in de 19e eeuw sterk op: veel landen/volken willen laten zien dat zij het beste zijn.

• Hierdoor zijn andere landen/volken/culturen minder. Gevolg: discriminatie, onderdrukking en geweld

• Zeer veel geweld (pogroms) tegen Joden in Rusland

Nationalisme en Zionisme (2)

• Geweld en discriminatie (Dreyfus-affaire) doen Joden beseffen dat een land/plek voor henzelf het beste is.

• Zionisme: het streven van Joden naar een eigen Joodse staat (het liefst in Palestina)

• Belangrijke zionist: Theodor Herzl (1860-1904) (boek: Der Judenstaat)

‘We vormen een volk, één volk. Overal waar we geleefd hebben, hebben we oprecht geprobeerd ons aan te passen aan de levensstijl van anderen, zonder ons eigen geloof op te geven. Maar dat stond men ons niet toe... Daarom is het antwoord simpel. Geef ons een stukje aarde waar we in overeenstemming met onze eigen Joodse behoeften kunnen leven, dan zullen we ons voor de rest best kunnen redden.’

                                                                             

                                                            - Theodor Herzl, Der Judenstaat, 1896

Even terug naar het Midden-Oosten...

Palestina na de Romeinen

• Het gebied werd in de 7e eeuw door Arabische moslims veroverd.

• In de stad Jeruzalem bouwden ze op de Tempelberg o.a.: de Rotskoepel en de Al-Aqsamoskee

• In die tijd woonden moslims, christenen en Joden min of meer vreedzaam naast elkaar

Kruistochten

• Vreedzame situatie verandert in de 11e eeuw: de Seltsjoeken (Turks-Islamitisch volk) nemen het gebied in en maken het christelijke pelgrims lastig

• Europese legers proberen het gebied (en Jeruzalem) te veroveren

• Deze kruistochten waren maar tijdelijk succesvol

Het Ottomaanse Rijk

in 1683

Palestina in het Ottomaanse Rijk (1)

• Vanaf 1516 hoort Palestina bij het Ottomaanse Rijk (Turkse Rijk)

• Joden, christenen en moslims leven vreedzaam naast/met elkaar

• In het gebied wonen veel arme boeren die de grond pachten (huren) van Arabische grootgrondbezitters

Palestina in het Ottomaanse Rijk (2)

• Situatie verandert halverwege de 19e eeuw: meestal rijke Joodse migranten (gevlucht uit Europa voor het antisemitisme) kopen grond van de Arabische grootgrondbezitters. 
  

• Maar: dit was toch grond dat eigenlijk verhuurd werd aan arme boeren in Palestina? Klopt: de spanningen in het gebied nemen daarom toe.

Het verval van het Ottomaanse Rijk

Grote problemen voor het Ottomaanse Rijk in de 19e eeuw:

• Groeiend nationalisme van volken binnen het rijk: willen onafhankelijk zijn

• Europese landen azen op het Midden-Oosten: om economische- (olie, Suezkanaal), politieke- (machtsuitbreiding), en godsdienstige redenen (Bijbelse gebeurtenissen vonden hier plaats)

• Voor Groot-Brittannië geldt ook: het Suezkanaal was 'de navelstreng van het Britse Rijk', de snelste route naar hun kolonie India.

De Eerste Wereldoorlog

Belofte maakt schuld... (1)

• Het Ottomaanse Rijk probeert zichzelf staande te houden tegen de invloeden van Frankrijk en Groot-Brittannië en kiest daarom de kant van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije (Centralen)

• Hiermee wordt het Ottomaanse Rijk ook een vijand van Groot-Brittannië

Belofte maakt schuld... (2)

• Groot-Brittannië kan elke hulp (geld, goederen en soldaten) in het gebied goed gebruiken...

• ...en gaan dingen beloven aan verschillende groepen in de regio.

1915: McMahon-Hussein-correspondentie

Britten beloven, als ze helpen de Turken te verslaan, onafhankelijkheid voor de Arabieren

1917: Balfour-verklaring

Britten beloven de Joden, een Joods nationaal tehuis, in ruil voor steun aan de Britten

...maar beloven het gebied ook aan zichzelf!

• 1916: Sykes-Picot-verdrag

• Frankrijk en Groot-Brittannië willen het gebied helemaal niet weggeven aan andere landen of volken: ze willen het zelf houden.

• De dubbele beloften uit 1915 en 1917, in combinatie met dit verdrag is de basis voor de huidige problemen in het Midden-Oosten

Lawrence

of Arabia

Film over de rol van

de Britten tijdens de

Eerste Wereldoorlog

(USA 1962, 227 min)

Begrippen uit deze les

• Joodse diaspora
• antisemitisme
• pogrom
• nationalisme
• zionisme
• Ottomaanse Rijk
• Sykes-Picotverdrag
• Balfour-verklaring

Personen uit deze les

• Theodor Herzl

Jaartallen uit deze les

• Vanaf 66: Joodse diaspora
• 1896: Der Judenstaat van Theodor Herzl verschijnt
• 1915: McMahon-Hussein-correspondentie
• 1916: Sykes-Picot-verdrag
• 1917: Balfour-verklaring

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen