1. Racisme en het koloniaal verleden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Introductie

Het koloniale verleden heeft de wereld van nu gevormd. Wat merk jij vandaag nog van het koloniale verleden? Deze lessen zijn ontwikkeld door het Tropenmuseum en Fawaka Wereldburgerschap ter gelegenheid van de tentoonstelling Onze koloniale erfenis in het Tropenmuseum. Op www.tropenmuseum.nl/nl/onderwijs en www.fawakawereldburgerschap.nl vind je ons gehele onderwijsaanbod.

Slavernij, Keti-Koti, Tot slaaf gemaakt, koloniaal verleden, Indonesië, VOC, WIC, Suriname, Racisme

Onze koloniale erfenis

Racisme en het koloniaal verleden

Beeldmateriaal: Fabiola Jean-Louis, Madame Beauvoir’s Painting, Haïtiaans-Amerikaans; United States, New York, (2017).

Dit kunstwerk is te zien in de tentoonstelling Onze koloniale erfenis in het Tropenmuseum. 

Doen

Lezen

Praten

Kijken

Aan het eind van deze les:

..ken je het verband tussen het koloniaal verleden en racisme.  

Leerdoel en symbolen

Bespreek met de leerlingen de symbolen en het doel van de les. 

Wat is hier aan de hand?

Vraag: dit is een afbeelding van demonstrerende mensen op de Dam in Amsterdam. Vraag de leerlingen via hun device te antwoorden op de vraag: Wat hier aan de hand is? 

Antwoord: dit is de Black Lives Matter demonstratie op 1 juni 2020 in Amsterdam. Er wordt gedemonstreerd tegen racisme. 

Waar denk je aan?

Vraag: dit is een afbeelding van demonstrerende mensen op de Dam in Amsterdam. Vraag de leerlingen via hun device te antwoorden op de vraag: Waar denk je aan als je deze afbeelding ziet? 

Bespreek de antwoorden van de leerlingen. 

Vertel: een politieagent in de VS doodde een zwarte man, George Floyd. Floyds dood ontketende grote woede in de VS en de rest van de wereld, en was aanleiding voor wereldwijde Black Lives Matter-protesten. 

Wat zie je nog meer?

Vraag: dit is een afbeelding van demonstrerende mensen op de Dam in Amsterdam. Vraag de leerlingen via hun device te antwoorden op de vraag: Wat zie je nog meer? 

Bespreek de antwoorden na. 

Vertel: Een van de hardnekkigste erfenissen van het kolonialisme is racisme: discriminatie van een individu of groep op basis  van ‘ras’.
Racisme kent vele gezichten. Een daarvan is alledaagse racisme. De hoogleraar Philomena Essed definieerde dit in de jaren 1980 als bewuste en onbewuste racistische uitingen die mensen meemaken in de alledaagse omgang met mensen buiten hun etnische groep.  Een andere vorm is institutioneel racisme: de systematische uitsluiting en/of discriminatie van groepen op basis van geschreven maar vooral ook ongeschreven regels, tradities, gedrag en omgangsvormen. Waar racisme vandaan komt en hoe dit te maken heeft met kolonialisme gaan we zien in de volgende slides. 

Doe: Bekijk deze video klassikaal.  

Vragen: Stel de volgende vragen na afloop van het bekijken van de video. 

- Wat is racisme? 

- Wat voor gevolgen heeft racisme vandaag de dag? 

- Hoe kan je volgens deze video racisme tegen gaan? 

Extra informatie: Een van de hardnekkigste erfenissen van het kolonialisme is racisme: discriminatie van een individu of groep op basis van ‘ras’. Racisme berust op het ongegronde idee dat er een natuurlijke hiërarchie bestaat tussen groepen mensen, waarbinnen de ene groep superieur is aan de andere, vooral vanwege uiterlijk en afkomst. De veronderstelde eigenschappen van deze groepen mensen zouden dan van generatie op generatie hetzelfde blijven. Racisme is een vorm van macht die structureel is ingebed in onze bestuurlijke en onderwijssystemen, maar ook in de arbeidsmarkt. 

Racisme bestaat, ras niet. 

Doe: bespreek de tekst boven de foto. Wat wordt er mee bedoeld? De titel geeft aan dat er geen verschillende mensen rassen zijn, maar dat racisme wel bestaat.

Bekijk de foto en vraag de leerlingen wat ze denken dat het voorwerp op de foto is. 
Hint: het werd gebruikt om mensen in hokjes te plaatsen. 
Vertel: op deze afbeelding zie je een staalkaart van verschillende oogkleuren. Dit soort instrumenten werden gebruikt om mensen in te delen in raciale hokjes.

Er is echter maar 1 mensenras (de homo sapiens).  Waar komt het idee dat er verschillende rassen zouden zijn dan vandaan?

Verschillen tussen mensen waren er altijd al en ook de pogingen om mensen te bestuderen en te classificeren. De term ras werd weinig gebruikt tot aan 1500. Vanaf de 16e eeuw ontstaat bij Europese geleerden het idee van het menselijke ‘ras’, parallel aan het opkomende kolonialisme. Tijdens de Verlichting in de 18e eeuw worden deze ideeën verder ontwikkeld en vormen de basis van wat later wetenschappelijk racisme genoemd werd in de 19e eeuw. Deze pseudo-wetenschap had tot doel om bewijs te verzamelen voor het bestaan van ras en raciale hiërarchie.  Fysische antropologie, de wetenschap die in de 19e eeuw opkomt en de diversiteit bij de mens bestudeert, was een van de voornaamste disciplines die dit bewijsmateriaal probeerde te vinden. Dit lukte uiteraard niet.
De uiterlijke kenmerken van mensen over de hele wereld werden in kaart gebracht en gerangschikt. Expedities trokken erop uit om variaties in mensenschedels te observeren, verzamelen en op te meten en tinten huidskleur in tabellen te vangen. Het kwalijke van deze ‘wetenschap’ was dat het probeerde om een veronderstelde raciale hiërarchie te bewijzen waarbij niet-witte mensen minder ontwikkeld waren. Deze pseudowetenschap kende aan lichamelijke kenmerken van zwarte mensen en mensen van kleur negatieve eigenschappen toe: van lui, dom en gewelddadig tot wellustig. En witte mensen kregen superieure eigenschappen toebedeeld, zoals slim, ijverig en bedachtzaam.

Wetenschappelijk racisme en het geloof in biologische raciale verschillen werden zo gebruikt om kolonialisme goed te praten.

Schoolplaten

Bekijk:  de afbeelding en vertel dat dit schoolplaten zijn. Die in de klas werden gebruikt ter illustratie bij een les.
Vraag: wat denk je dat er met deze schoolplaten onderwezen werd?

Antwoord: deze schoolplaten zijn onderdeel van een serie die toonde hoe mensen uit verschillende delen van de wereld eruitzien. Ze moesten het bestaan van ‘ras’ bevestigen door nadruk te leggen op uiterlijke kenmerken zoals donkere huidskleur, haar en ogen en een andere gezichts- of schedelvorm. Middelbare scholen en hoger onderwijs gebruikten de platen voor lessen in de fysische antropologie. Zo konden docenten leren ‘ras’ te ‘herkennen’ op basis van lichamelijke kenmerken.  In de originele schoolplaat staat de naam van de raciale categorie waar deze persoon werd ingedeeld. Deze aanduidingen is door het museum weggehaald om herhaling van stereotypen te voorkomen. 

Vraag: wat kom je door deze afbeelding niet over deze mensen te weten? Antwoord: Hun namen, persoonlijke verhalen. De dingen hen mens maken. 

Dit zijn stereotypen

Vertel: op deze afbeelding worden stereotypen neergezet. Stereotypen zijn algemene beelden over de kenmerken, eigenschappen en het gedrag van een groep mensen. Biologische gezien bestaan er geen menselijke rassen. Het idee van verschillende 'rassen' duikt wel steeds weer op om mensen in hokjes in te delen. 

Welk stereotype zie je hier?

Vertel: door te denken in groepen mensen en stereotypen ontstaan vooroordelen. Vooroordelen kunnen gevaarlijk zijn.

In de media wordt vaak gebruik gemaakt van stereotypen en vooroordelen. Om op deze manier producten te kunnen verkopen. Er wordt gedacht in doelgroepen maar hierin verschuilen vaak onbedoeld stereotype beelden en/of vooroordelen. 

Doe: welk stereotype beeld of vooroordeel zie je in deze reclame? 

Doel van de opdracht is om onderscheid te maken tussen een stereotype en een vooroordeel.
LessonUp tip: als alle leerlingen antwoord hebben gegeven kun je de antwoorden ook slepen op het digibord. Maak bijvoorbeeld een verdeling aan de ene kant alle vooroordelen te plaatsen en aan de andere kant stereotype. 

Antwoord: Er wordt een stereotype beeld neergezet van een vrouw/moeder die schoonmaakt. Het vooroordeel wat hieruit kan volgen is dat vrouwen zorgen voor de schoonmaak in huis en dat alle meisjes het leuk vinden om schoon te maken.  

Vertel: dat vooroordelen doorwerken  wordt in deze video duidelijk gemaakt. In deze video gaat het over alledaagse vormen van racisme. 

Doe: vraag de leerlingen een voorbeeld uit de video op te schrijven die ze herkennen of aangrijpen. 
Vragen: welke voorbeelden hebben de leerlingen gezien. En wat wordt er eigenlijk mee geïmpliceerd/ gezegd? Dit is alledaags racisme. 

Bekijk met de leerlingen de video van de theatergroep: DEGASTEN. 

Bespreek met de leerlingen de video: 

- Wat zeggen DEGASTEN over alledaags racisme. 

- Hoe gaan zij hier mee om? 

Evaluatie

Doe: Druk op de spinner en bespreek de vragen die voorbij komen. 

Over dit thema zijn nog twee lessen gemaakt.  In de volgende les kom je meer te weten over het verzet tegen racisme. In de laatste les krijgen de leerlingen een creatieve opdracht. 

WE ZIEN JULLIE GRAAG IN HET MUSEUM