Romantiek & Realisme: Les 3 - Beeldende Kunst deel 2

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Les 3: Beeldende kunst

Realisme, Impressionisme + Postimpressionisten

Realisme

• Onverhulde werkelijkheid
• Marxisme
• Arbeiders

Gewone mensen, alledaagse taferelen en de onverhulde werkelijkheid zijn belangrijke thema’s voor de realisten van de tweede helft van de negentiende eeuw.  De Realisten schilderden het harde bestaan van arbeiders in fabrieken of op het platteland in donkere kleuren en grove penseelstreken. Deze schilderstijl botst met de smaak van de heersende kunstelite, zowel wat be­treft onderwerpen als schilderstijl.

De interesse hiervoor houdt verband met het marxisme, dat in zwang raakt halverwege de negentiende eeuw. Het marxisme draait voornamelijk om de gewone arbeider uit de lagere klasse. 

 Het realisme in de beeldende kunst toont het harde bestaan van arbeiders in fabrieken of op het platteland in donkere kleuren en grove penseelstreken. Deze schilderstijl botst met de smaak van de heersende kunstelite, zowel wat be­ treft onderwerpen als schilderstijl.

Courbet

• Nederlandse meesters
• Un enterrement a Ornans
• Salon

In de zomer van 1849 maakte de jonge schilder Gustave Courbet een reis naar Nederland. Hij raakte geinspireerd door Nederlandse meesters als Johannes Vermeer, Frans Hals en Jan Steen die ruim een eeuw eerder ook het dagelijks leven hadden geschilderd. 

Bij terugkomst in Frankrijk zweerde Courbet de romantische schilderkunst dan ook af. Hij geloofde dat hij de wereld moest afbeelden zoals hij was, niet mooier, beter of overdrevener. Dit is goed te zien op het doek ‘Un enterrement a Ornans’ uit 1850. Courbet kiest ervoor om een begrafenis op het platteland af te beelden, iets wat tot dan toe nooit gedaan was. Ook de stijl van het werk, sober en ingetogen, toont de nieuwe weg die Courbet is ingeslagen.

Courbet schilderde zijn eerste ‘realistische’ schilderijen in 1849 en 1850 en raakte daarmee meteen beroemd in Frankrijk. Zijn eerste werken wonnen meteen al prijzen op de vermaarde Salon van Parijs, maar naarmate hij zijn stijl verder doorvoerde werden zijn werken door de Salon geweigerd. Hij voelde zich daarom in 1855 genoodzaakt een eigen tentoonstelling te geven die hij ‘Het Realisme’ noemde en waar de stroming nu zijn naam aan dankt.

Neo-Classicisme

Romantiek

Realisme

Neo Classicisme

Romantiek

Realisme

werd onderwezen  op de academiën

persoonlijke emotie als uitgangspunt

ideaalbeeld gebaseerd op klassieken en bijbelse verhalen

de werkelijkheid niet mooier maker

gewone burgers als onderwerp

vlucht uit het allerdaagse

verslag van het allerdaagse

School van Barbizon

• platteland
• Corot, Millet, Rousseau

Vrijwel tegelijk met Gustave Courbet waren er andere schilders die realistisch gingen werken. Ook deze kunstenaars besloten het dagelijks leven van de gewone man als onderwerp te nemen. Vooral rond het Franse plaatsje Barbizon ontstond een nieuwe groep kunstenaars die het platteland introkken om volgens de nieuwe sobere stijl te schilderen. Deze zogenaamde ‘School van Barbizon’ maakte vooral veel landschappen en boerentaferelen. 

De groep werd opgericht door Camille Corot, Theodore Rousseau, Jean-Francois Millet en Charles-Francois Daubigny, maar zou in zijn 40 jarig bestaan tientallen leden kennen. De groep werd geinspireerd door landschapschilders als John Constable en Jacob van Ruisdael.

Manet en Degas

• Begin Impressionisme 
• Degas
• Manet

Kunstenaars als Edouard Manet en Edgar Degas schilderden in het begin van hun carrière nog volgens de realistische school. Maar in de loop der tijd zou het licht een steeds grotere rol gaan spelen in hun werk en werd de penseelstreek steeds losser. Het betekende het begin van het impressionisme, dat veel ideeën van het realisme over zou nemen maar vooral in stijl erg verschilt. De impressionisten bleven wel beïnvloed door het realisme. Vincent van Gogh en Claude Monet laten veel verwijzingen zien naar Millet in hun werk en vooral Edouard Manet heeft veel dezelfde thema’s als Courbet. In Europa maakte het realisme zo rond 1870 plaats voor het impressionisme.

De Franse kunstschilder Edgar Degas is beroemd door zijn schilderijen van balletdanseressen, die hij vanaf 1867 schildert. Hij wordt gerekend tot het impressionisme. Dit is vooral te danken aan zijn deelname aan de eerste baanbrekende tentoonstelling van de impressionisten in 1874 in Parijs. De kunstenaar zag zichzelf echter liever als een zelfstandig kunstenaar, onafhankelijk van deze stroming. Hij werkte gedurende zijn carrière steeds meer in de stijl van het realisme.

Het schilderij Le déjeuner sur l’herbe, geschilderd in 1863 door de Franse kunstschilder Édouard Manet (1832-1883), wordt als je er handboeken van de moderne kunstgeschiedenis op naslaat door enkelen beschouwd als het begin van het modernisme. Door de wijze waarop Manet de realiteit verbeeldt, zowel inhoudelijk als ten aanzien van de wijze van schilderen en het toepassen van verschillende beeldende aspecten, moet het schilderij als een briljant meesterwerk worden beschouwd.

Impressionisten

• 1874: expositie 
• 'les impressionistes'
• Buiten schilderen
• alledaagse, het 'moment'

Het impressionisme ontwikkelde zich in de jaren zestig van de negentiende eeuw in Frankrijk. Het wordt veelal beschouwd als het begin van de moderne schilderkunst. Ook de klassieke muziek en de literatuur zijn beïnvloed door het Impressionisme. In 1874, elf jaar na de eerste Salon des Refusés profileerde het impressionisme zich voor het eerst duidelijk. Ruim dertig jonge Franse kunstschilders exposeerden samen 165 werken in een atelier te Parijs. Ze deden dat op een strategisch moment, precies een maand voordat de officiële jaarlijkse Salon zou worden geopend.

Vanwege het schilderij Impression, soleil levant van Claude Monet uitte de journalist en kunstcriticus Louis Leroy in het Parijse blad Le Charivari van 25 april 1874 zijn hevige verontwaardiging. Hij noemde de exposanten denigrerend 'les impressionistes.' De vernieuwende beweging van jonge kunstenaars was op dat moment al tien jaar gaande. Édouard Manet was hen opgevallen door de afkeuring van zijn werk door de officiële salonjury's. Zijn inmiddels beroemde schilderijen Olympia en Déjeuner sur l'herbe hadden de aanleiding gevormd voor de eerste alternatieve salontentoonstelling in Parijs: De Salon des Refusés van1863.

Het impressionisme was een revolutionaire kunstbeweging. Het keerde zich onder meer tegen het schilderen in het atelier. In tegenstelling tot de eeuwenlange traditie schilderden de impressionisten bij voorkeur buiten. De School van Barbizon kan in dit verband als een voorloper van het impressionisme worden beschouwd. 

Impressionisten kozen voor inspiratie uit het gewone ongecompliceerde leven van alledag. Ze schilderden gewone burgers op een terras. Ze legden uitstapjes naar de kust en het strand vast. Ze schilderden bezoekers van cafés, wandelaars op de boulevards van Parijs, spelevaarten van de bourgeoisie en repeterende balletmeisjes. Natuurlijk mogen in dit rijtje van onderwerpen natuurimpressies niet ontbreken. Impressionisten schilderden landschappen, dorps- en stadsgezichten waarin de sfeer als gevolg van het seizoen, het zonlicht en de luchtgesteldheid centraal stond. De landschapsschilders wilden het juiste licht en de atmosfeer weergeven van een momentopname. Ze probeerden vast te leggen hoe iets er op een specifiek uur van de dag in een specifiek jaargetijde uitzag. Een schilderij moest daarom snel worden gemaakt, omdat het beeld als gevolg van verandering van de zonnestand anders dreigde te veranderen.