Examenvragen bij 12.1

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Op 1 september 1939 tekende Adolf Hitler een geheim bevel waarin de bevoegdheden van bepaalde artsen zo uitgebreid werden, "dat zij aan mensen die ongeneeslijk ziek zijn, na een zorgvuldige beoordeling van hun krankzinnigheid, de genadedood kunnen toekennen". Leg uit welk verband er bestaat tussen deze opdracht en het nazi-idee van de Volksgemeinschaft.

maximumscore 2

Kern van een juist antwoord is 

dat in de opvatting van de nazi's

geesteszieken niet pasten in de ideale Duitse samenleving (de

Volksgemeinschaft) en daarom uit de weg geruimd dienden te worden

In 1928 publiceert Josef Goebbels een essay over de komende verkiezingen voor de Rijksdag, het Duitse parlement:

Waarom willen we in de Rijksdag?

Wij willen de Rijksdag betreden om ons te wapenen met de wapens van de democratie. Als de democratie dom genoeg is ons gratis treinreizen te geven en een salaris te betalen, dan is dat haar eigen probleem. Dat maakt ons niet uit, elke manier om de revolutie te ontketenen vinden wij goed.

Onze activisten betalen 600 tot 800 mark per maand (aan reiskosten). Is het niet terecht dat de Republiek deze kosten op zich neemt? Wie van jullie vindt het een goed idee dat wij ons geld vergooien aan de Joodse Dawes-spoorlijnen?

Is dit het begin van een compromis? Denken jullie werkelijk dat wij, die al honderd of duizend keer voor jullie hebben gestaan om te spreken over een nieuw Duitsland, die glimlachend al meerdere keren de dood in de ogen hebben gekeken bij een rode menigte, wij die nog nooit bogen voor een bevel of terreur, denken jullie dan echt dat we onze wapens zouden neerleggen voor een reispas voor de spoorwegen?

We smeken niet om stemmen. We willen overtuiging, devotie, passie! Een stem is slechts een middel, zowel voor ons als voor jullie. We zullen marcheren in de marmeren hallen van het parlement, de revolutionaire wil van de massa met ons meebrengend. We willen niet horen bij die stapel stront, we komen eraan om die eruit te scheppen.

Een bewering: Dit essay van Goebbels laat zien op welke manier de NSDAP de Republiek van Weimar wil ondermijnen.
Ontleen twee argumenten aan de bron om deze bewering te ondersteunen en leg uit waarom Goebbels het nodig vindt dit essay te schrijven.

maximumscore 4

Voorbeeld van een juist antwoord is:

• Uit het essay van Goebbels blijkt dat de NSDAP de Republiek wil  ondermijnen door (twee van de volgende): 2

− de indruk te wekken dat de Republiek van Weimar onder Joodse invloed staat;

− in te spelen op bestaand antisemitisme;

− op te roepen tot geweld / marcheren;

− zich openlijk te keren tegen andere politieke groeperingen (communisten);

− gebruik te maken van de mogelijkheden die het democratische bestuur biedt (bijvoorbeeld door te reizen op kosten van de

Republiek).

• Goebbels vindt het nodig dit essay te schrijven, omdat het erop lijkt dat de NSDAP door deelname aan de parlementsverkiezingen de Republiek van Weimar (en de democratische middelen die hierbij horen) aanvaardt, terwijl de nazi-ideologie zich juist (principieel) afzet tegen de Republiek van Weimar / tegen de parlementaire democratie (wat Goebbels in dit essay bevestigt) 2

Na conflicten over antisemitische maatregelen en over de componist Paul Hindemith, wiens werk door de nazi's wordt verboden als 'ontaard', neemt de beroemde dirigent Wilhelm Furtwängler op 3 december 1934 ontslag als vicepresident van de Duitse Rijkscultuurkamer.

Een Duits muziektijdschrift reageert hierop in januari 1935:

Een nieuwe muziek die vrijheid kan combineren met orde, gevoel met vorm, die echt is en zich op natuurlijke wijze heeft ontwikkeld, zal altijd weerklank vinden. Als Wilhelm Furtwängler in de toekomst zal dirigeren, zal ook hij op die weerklank kunnen rekenen, zodra hij beseft dat zijn taken in nationaalsocialistisch Duitsland een plicht en een absolute voorwaarde zijn.

Artistieke prestaties kun je niet bevelen, maar ze worden bereikt door het gevoel. Maar iedereen die aan Adolf Hitler trouw zweert, kent het pad dat tot het einde toe gevolgd moet worden als we de uitdrukking willen vinden van het (zuivere) Duitse denken.

Uit deze bron komt het totalitaire karakter van het naziregime naar voren.
Leg dit uit met twee verwijzingen naar de beschrijving van de rol van de kunstenaar in de bron.

maximumscore 3

Voorbeeld van een juist antwoord is:

• De schrijver van dit artikel vindt dat Furtwängler zijn kunst ondergeschikt moet maken aan de politiek / aan het nationaalsocialisme in Duitsland (wat past bij het totalitaire karakter

van het naziregime) 1

• wat blijkt uit de beschrijving in dit muziektijdschrift waarin de kunstenaar (twee van de volgende): 2

− zijn werk moet zien als plicht in nazi-Duitsland;

− trouw zweert aan Adolf Hitler;

− streeft naar kunst volgens zuiver Duits denken (Duitse kunst).

Opmerking

Alleen als een verwijzing naar de bron gecombineerd wordt met een juiste uitleg van het totalitaire karakter van het naziregime worden scorepunten toegekend.

Licht dit toe door:
een kenmerk van het nationaalsocialisme te noemen dat past bij de leus "Du bist nichts, Dein Volk ist alles" en
met een ander kenmerk van het nationaalsocialisme een ideologische verklaring te geven voor de hernoeming tot Heldengedenktag.

Twee gegevens over de Volkstrauertag (Volksrouwdag), de herdenkingsdag voor de Duitse slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog:

In 1933 zei Hitler tijdens de Volkstrauertag: "Du bist nichts, Dein Volk ist alles" ("Jij bent niets, jouw volk is alles").

In 1934 werd de Volkstrauertag hernoemd tot Heldengedenktag (Gedenkdag voor de helden).

Met deze gegevens kun je de introductie van het nationaalsocialistische gedachtegoed in Duitsland aantonen.

Licht dit toe door:

• een kenmerk van het nationaalsocialisme te noemen dat past bij de leus "Du bist nichts, Dein Volk ist alles" en
  
• met een ander kenmerk van het nationaalsocialisme een ideologische verklaring te geven voor de hernoeming tot Heldengedenktag.
  

maximumscore 3

Voorbeeld van een juist antwoord is:

• het kenmerk dat past bij de leus is dat het belang van de gemeenschap boven het individu wordt gesteld / het streven naar een 'Volksgemeinschaft' / het nationalisme dat stelt dat het Duitse volk boven alles gaat (ook boven het individu) 1

• het hernoemen tot Heldengedenktag moest de Duitsers overtuigen dat sterven voor het vaderland / vechten voor je vaderland een eer was 1

• wat kan worden verklaard met de verheerlijking van geweld door de nationaalsocialisten / het nationalisme van de nationaalsocialisten 1

Opmerking

Als hetzelfde kenmerk van het nationaalsocialisme meer dan één keer gebruikt wordt, wordt hiervoor niet meer dan 1 scorepunt toegekend.