0003H: MYPeco

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Startklaar

• Oortjes weg, telefoon in het zakkie
• Jas uit, tas van de tafel
• Map + pen op tafel
• Laptop dicht op tafel

      

       
         

Leerdoelen

- Je kan uitleggen hoe de overheid is georganiseerd (overheid, provincie en waterschappen) 

- Je kan met voorbeelden uitleggen wat collectieve goederen zijn

- Je kan met voorbeelden uitleggen wat quasi-collectieve goederen zijn 

Waar houdt de overheid zich mee bezig?

Het Rijk = De centrale overheid

- Koning + ministers

- Tweede kamer 

- Eerste kamer 

De regering

Bestaat uit: de Koning + de ministers

Voert beleid uit, maakt plannen en wetsvoorstellen

De Tweede Kamer

Controleert de regering

Stemt over wetten

Wordt gekozen door het volk

De eerste kamer

Controleert of wetten goed en duidelijk zijn

Wordt indirect gekozen

Centrale overheid= de rijksoverheid

• Maakt wetten (bijv. over onderwijs, zorg, veiligheid)

• Verdeelt belastinggeld over sectoren zoals zorg, onderwijs en infrastructuur

• Vertegenwoordigt Nederland in het buitenland (EU, VN, NAVO, enz.)

Centrale overheid= de rijksoverheid

Veiligheidsbeleid: regels voor politie-inzet, terrorismebestrijding, wetten rond vuurwerk

Verkeersbeleid: maximumsnelheid op snelwegen, aanleg van snelwegen en fietspaden

Woningbeleid: aanpak woningtekort, regels voor sociale huurwoningen

Coronabeleid : landelijke regels over lockdowns, vaccinaties, en scholen die dicht moesten

Arbeidsmarktbeleid:  minimumloon, regels voor tijdelijke contracten, pensioenleeftijd

De provincie 

Verantwoordelijk voor de grond van een deel van het land

• Mogen steden uitbreiden?
• Mag extra ruimte komen voor bedrijfsterreinen? 
• Zijn er goede wegen of moeten die bijgebouwd worden?

https://www.youtube.com/watch?v=fPTpcNkAsX4 

De gemeente

Bijstandsuitkeringen regelen  De gemeente beslist wie recht heeft op een uitkering.

Onderhoud van straten en stoepen Bijvoorbeeld straatlantaarns, verkeersborden en speeltuinen.

Lokale belastingen innen Zoals afvalstoffenheffing en hondenbelasting.

Paspoorten en ID-kaarten uitgeven ( geen IND)

Toezicht op openbare orde en veiligheid

De waterschappen

• Het beheren van water
• het bewaren van de kwaliteit van ons water. 

https://www.hhdelfland.nl/over-ons/financien/begroting-2025/tarieven-2025-0/   

ZBO = Zelfstandig BestuursOrgaan

Een ZBO is een organisatie die een taak van de overheid uitvoert, maar niet direct onder een minister valt. Dat betekent dat een minister niet zomaar mag ingrijpen in de dagelijkse besluiten van dat orgaan.

CBR = zelfstandig bestuursorgaan

→ Beslist zelfstandig of jij je rijbewijs haalt

→ Minister van Infrastructuur mag niet zeggen: "Geef deze leerling toch maar een rijbewijs

ZBO = Zelfstandig BestuursOrgaan

Voorbeelden:

•  UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen)
• – Verstrekt uitkeringen (zoals WW en WIA) en helpt mensen bij re-integratie.
• CBR (Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen) Neemt theorie- en praktijkexamens af voor rijbewijzen.
• DUO (Dienst Uitvoering Onderwijs) Regelt studiefinanciering, examens en inschrijvingen in het onderwijs.
• SVB (Sociale Verzekeringsbank) Betaalt AOW, kinderbijslag en andere sociale regelingen

Collectieve Goederen

Collectieve goederen worden door de overheid gemaakt en zijn voor iedereen beschikbaar.

• Politie.
  
• Brandweer.
• Leger.
• Zorg.
• Infrastructuur.

Quasi-collectieve goederen

Goederen die door de overheid worden geproduceerd, maar het is individueel leverbaar en je kunt uitgesloten worden. 

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

Wie produceert?

Markt

Overheid

Individueel goed

Kun je er een individuele prijskaartje aan hangen?

Ja

nee

Collectief goed

Quasi-collectief goed

Onderwijs

Kleding

Dijken

Wegen

Politie

Bibliotheken

Brandweer

Smartphone

Laptop

Individuele goederen

Collectieve goederen

Quasi-collectieve goederen

Beantwoord de volgende vragen in je eigen woorden:

• Wat is het verschil tussen een individueel goed en een collectief goed?
• Waarom produceert de overheid sommige goederen en niet de markt?
• Wat maakt een goed een quasi-collectief goed?

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

1. Wat is het verschil tussen een individueel goed en een collectief goed?

Een individueel goed is een product of dienst waarvoor je zelf betaalt en dat je alleen krijgt als je ervoor betaalt. Bij een collectief goed kun je niet worden uitgesloten van het gebruik, ook niet als je er niet voor betaalt. Het is bedoeld voor iedereen, zoals straatverlichting of dijken.

2. Waarom produceert de overheid sommige goederen en niet de markt?

De overheid produceert sommige goederen omdat ze te belangrijk zijn voor iedereen, en omdat het moeilijk of onmogelijk is om mensen individueel te laten betalen. De markt heeft daar geen winst aan, terwijl de samenleving ze wel nodig heeft.

3. Wat maakt een goed een quasi-collectief goed?

Een quasi-collectief goed wordt door de overheid geleverd, en je kunt er in theorie wel een prijs aan hangen en mensen uitsluiten, maar dat gebeurt vaak niet omdat het goed zo belangrijk is. Bijvoorbeeld een universiteit of de bibliotheek: je zou mensen toegang kunnen weigeren, maar dat gebeurt meestal niet omdat het algemeen nut belangrijker is.

1. Wat is het verschil tussen een individueel goed en een collectief goed?

Een individueel goed is een product of dienst waarvoor je zelf betaalt en dat je alleen krijgt als je ervoor betaalt. Bij een collectief goed kun je niet worden uitgesloten van het gebruik, ook niet als je er niet voor betaalt. Het is bedoeld voor iedereen, zoals straatverlichting of dijken.

2. Waarom produceert de overheid sommige goederen en niet de markt?

De overheid produceert sommige goederen omdat ze te belangrijk zijn voor iedereen, en omdat het moeilijk of onmogelijk is om mensen individueel te laten betalen. De markt heeft daar geen winst aan, terwijl de samenleving ze wel nodig heeft.

3. Wat maakt een goed een quasi-collectief goed?

Een quasi-collectief goed wordt door de overheid geleverd, en je kunt er in theorie wel een prijs aan hangen en mensen uitsluiten, maar dat gebeurt vaak niet omdat het goed zo belangrijk is. Bijvoorbeeld een universiteit of de bibliotheek: je zou mensen toegang kunnen weigeren, maar dat gebeurt meestal niet omdat het algemeen nut belangrijker is.

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

Negatieve externe effecten 

Een nadelige invloed die de productie van een goed op anderen kan hebben en die NIET in de prijs van het goed is opgenomen

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

Positieve externe effecten 

Een voordelige invloed die de productie van een goed op anderen kan hebben en die NIET in de prijs van het goed is opgenomen

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

De overheid grijpt in bij externe effecten door: 

Subsidies: Geld van de overheid voor consumenten en bedrijven om producten goedkoper te maken.

Gewenst gedrag stimuleren: 

• Sportfonds
• Subsidie voor een elektrische auto of zonnepanelen 

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

De overheid grijpt in bij externe effecten door: 

Accijns: Prijsverhoging om gedrag te verminderen 

• Sigaretten
• Alcohol
• Brandstof 

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/belasting-betalen/vraag-en-antwoord/accijns-betalen

• Wat kost een pakje sigaretten zonder accijns? en wat kost het met accijns?  
• Hoeveel procent van de prijs van een pakje bestaat uit accijns?

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

Opdracht: Onderzoek de rol van de overheid bij externe effecten

Kies één van de volgende producten of diensten:

🚬 Roken 🚆 Treinreizen 📚 Schoolboeken🍔 Fastfood 🚲 Fietsenstallingen

Beantwoord de vragen:

Leg uit of dit product vooral positieve of negatieve externe effecten heeft. Noem minstens twee concrete effecten.

• Welke groepen in de samenleving hebben last of juist voordeel van deze effecten?
• Welke rol speelt de overheid nu al bij dit product? Onderbouw je antwoord met een voorbeeld (bijv. belasting, subsidie, campagne).
• Stel: jij werkt bij de overheid. Bedenk één maatregel waarmee je het externe effect zou willen vergroten of verkleinen. Leg uit waarom jouw maatregel effectief is.

✍️ Werk alleen of in tweetallen. Schrijf je antwoorden op en presenteer kort je oplossing.

Startklaar

• Oortjes weg, telefoon in het zakkie
• Jas uit, tas van de tafel
• Map + pen op tafel
• Laptop dicht op tafel

      

       
         

Inkomsten en uitgaven van de overheid. 

Leerdoelen: 

• Wat de rijksbegroting en miljoenennota zijn
• Wat de belangrijkste inkomsten van de overheid zijn
  
• Wat de belangrijkste uitgaven van de overheid zijn

Wat gebeurt er op Prinsjesdag? 

Rijksbegroting:

overzicht van de verwachte inkomsten en uitgaven van de rijksoverheid voor komend jaar.

De rijksbegroting wordt op Prinsjesdag gepresenteerd samen met de miljoenennota. Dit is de
toelichting op de rijksbegroting.

De Tweede en daarna de Eerste kamer moeten de rijksbegroting goedkeuren.

Inkomsten voor het Rijk

• Belastingen

        - direct belastingen
        - indirect belastingen

• Sociale premie

         - werknemersverzekeringen
         - volksverzekeringen

• Niet-belasting ontvangsten
  

         - aardgas baten
         - boetes

Direct vs indirect belastingen

Soorten belasting

• Loon- en Inkomstenbelasting
  
• Vennootschapsbelasting
  
• Dividendbelasting
• BTW
  
• Accijnzen

Lesdoel 3

De belangrijkste uitgaven van de overheid

Sociale zekerheid

'' CBS: Gemiddelde levensverwachting blijft stijgen ''

'' Groeicijfers economie beter dan verwacht ''

'' Stijgende rente leidt tot kopzorgen bij de overheid ''

Uitrekenen procentuele toename of afname:

(nieuw-oud): oud x 100      

Bekijk de Miljoenennota van 2024 en 2025.

• Hoeveel gaf de overheid uit aan zorg in 2024? Hoeveel in 2025?
• Bereken met hoeveel procent de zorguitgaven zijn gestegen of gedaald.

Bekijk de totale overheidsinkomsten in beide jaren.

Bereken hoeveel procent de inkomsten zijn gestegen of gedaald.

Bereken per categorie de procentuele toe- of afname

Totale uitgaven in 2025: €457,0 miljard
Zorguitgaven: €114,6 miljard

Hoeveel procent van de totale uitgaven is zorg in 2025?

Totale uitgaven in 2025: €457,0 miljard
Onderwijs, cultuur en wetenschap: €53,4 miljard.

Hoeveel procent van de totale uitgaven gaat naar Onderwijs, cultuur en wetenschap? in 2025?

NAVO-landen hebben afgesproken dat elk land minstens 2% van zijn bruto binnenlands product (bbp) moet uitgeven aan defensie.

Dit geld wordt gebruikt voor:

• het leger
• wapens en voertuigen
• internationale missies
• militaire steun aan andere NAVO-landen.

Volgens de Miljoenennota 2025:
De uitgaven aan defensie bedragen: €19,4 miljard
Het geschatte bbp van Nederland in 2025 is: €1.050 miljard

Voldoet Nederland in 2025 aan de NAVO-norm van 2%?