1.3

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Havo 4

1.3 In de tijd van regenten en vorsten

Lesdoelen:

In deze les leer je:

- hoe een schilder omging met zijn vrijheden.

- welke rechten Nederlanders hadden in de 17e eeuw.

1.3 In de tijd van regenten en vorsten

De vrijheden van een schilder
Sint Nicolaas Jan Steen, 1665. --> symbool voor de vrijheden in de Republiek.

Katholieke koper
Kleurrijk en levendig.
Pop - heiligbeeldje - Sinterklaas van speculaas.

Calvinistische koper
Statig en somber
Geen pop, maar een koek en geen Sinterklaas.

Jan Steen

1.3 In de tijd van regenten en vorsten

De vrijheden van een schilder

Staatsgodsdienst --> Calvinisme

- Overheid betaalde de predikanten en onderhield de overheidsgebouwen.
- Bestuurders (regenten) moesten calvinistisch zijn: Niet iedereen is praktiserend.

--> gevolg bepaalde katholieke gebruiken werden niet afgeschaft zoals sinterklaas en de kermis (oorspronkelijk jaarmarkt).

Omstreeks 1650 was 1/3 katholiek --> gewetensvrijheid. 

De kerk was verboden, maar zolang alleen 

informeel met het geloof bezig waren werd 

het gedoogd.--> schuilkelders.

1.3 In de tijd van regenten en vorsten

Rechten in de Republiek

In de Republiek was er ook meer vrijheid van meningsuiting vergeleken met andere landen. - discussies - pamfletten en boeken.

Franse wiskundige en filosoof René Descartes --> 1626 tot 1649 woonachtig in de Republiek. Idee: de natuur werkt volgens vaste wetten --> conflict met de katholieke kerk. Zijn ideeën komen voort uit de wetenschappelijke revolutie:

- 2e helft 17e eeuw wereldbeeld rationeler.

- verlichte denkers: wereldwonderen uit de Bijbel onwaarschijnlijk en natuurrampen geen straf van God. --> dit kon gepubliceerd worden!

WEL grenzen! 
Het ontkennen van God mocht niet uit angst voor criminaliteit.
De filosoof Spinoza durfde daarom niet alles te publiceren.

Descartes

1.3 In de tijd van regenten en vorsten

Rechten in de Republiek

Rechten van godsdienstige minderheden per plaats verschillend.
- niemand werd vervolgd.

Godsdiensten in de Republiek

- rond 1650 iets meer dan de helft van de bevolking gereformeerd (calvinisme).

- 1/3 katholiek

- joden - bepaalde plaatsen synagogen en in andere plaatsen verbod.

- protestantse minderheden zoals vrijzinnige remonstranten           en lutheranen.

--> lutheranen namen toe: arbeidsmigranten uit Duitsland.

Géén kerk - 1600 pakhuis in Amsterdam - 1633 herkenbare kerk (lage kerktoren).

--> toenemende tolerantie vanuit handelsbelangen.

De kerk is ontstaan uit de Nederlandse Erasmiaanse stroming binnen de Reformatie. De remonstranten staan voor een vrijzinnig-liberaal christendom, gebaseerd op waarden als liefde, vrijheid en verdraagzaamheid.
De remonstranten waren (en zijn) tegen bindende belijdenisgeschriften.

Zij verzetten zich ook tegen de opvattingen van Calvijn, met name de leer van de predestinatie

Toeganspoort naar de Lutherse kerk in Maastricht. Omdat de lutherse kerk gedoogd werd, mocht het niet zichtbaar zijn vanuit de straat.

Synagoge in Amsterdam
1675

Zet de stromingen

met de bijbehorende begrippen in de juiste chronologische volgorde van vroeger (boven) naar later.

1

2

3

4

5

Griekse filosofen zoeken logische verklaringen.

Rationalisme

Renaissance

Wetenschappelijke revolutie

Empirisme

Humanisme 

Verlichting

Empirisme en Rationalisme worden ook op terreinen zoals menselijk geluk, godsdienst, politiek en het recht gericht.

Aristoteles, Plato en Socrates.

Hernieuwde interesse in de Oudheid.

Bestudering oude klassieke teksten.

Gebruik paragraaf 6.2 van het handboek.
Leg een verband tussen het ontstaan van vrijheidsrechten en politieke rechten en het kenmerkend aspect: de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economische en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.

.Gebruik de tekst 'Vrijheden van een schilder.

Juist

Onjuist

Dominees en regenten wilden het sinterklaasfeest verbieden.

Katholieken mochten geen aanhanger zijn van hun godsdienst.

Regenten moesten lid zijn van een van de protestantse kerken.

Schilders hadden de vrijheid om schilderijen met katholieke symbolen voor katholieke kopers te maken.

.Gebruik de tekst 'Rechten in de republiek

Juist

Onjuist

De gereformeerden vormden een grote meerderheid van de bevolking.

In de republiek was de vrijheid van meningsuiting onbeperkt.

In de Republiek werden veel nieuwe ideeën in boeken en pamfletten gepubliceerd.

Vanwege handelsbelangen kregen lutheranen en joden meer vrijheden in sommige steden.

Werk het leerdoel uit.
- Leg uit hoe een schilder omging met zijn vrijheden.

Werk het leerdoel uit.
- Leg uit welke rechten Nederlanders hadden in de 17e eeuw