H3 Kunst en gevoel (23-24)

• KUA
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

lesdoel

De kenmerken van expressionistische kunst herkennen bij de verschillende kunstdisciplines

Wat is moderne kunst?

Moderne kunst begint aan het einde van de 19e eeuw en loopt tot het einde van de jaren 60. Kunstenaars als Van Gogh, Picasso en Dali zeiden vaarwel tegen de traditionele technieken en begonnen te experimenteren. Impressionisme, kubisme, abstract expressionisme, surrealisme: je kunt het zo gek niet bedenken of het vindt zijn oorsprong in deze periode. De moderne kunst was een echte gamechanger!

Alle beeldende kunst daterend vanaf ongeveer 1980 valt onder hedendaagse kunst, ook wel contemporaine kunst (contemporary art) genoemd. Hoewel niet meer vanuit een gedeeld gedachtegoed zaken aan de kaak gesteld worden - er is geen uniform gedragen ideologie of isme meer - maken hedendaagse kunstenaars zeker ook statements met hun werk.

Henri Matisse (1908) 

Jeff Koons (2021) 

Blz. 20 - 37

H3:

KUNST EN GEVOEL

Tijdlijn

Belangrijke invloeden die tot verandering leiden

• Autonomie kunstenaars (blz. 17)
• Uitvinding fotografie 
• Psycho-analyse Freud (blz. 15)
• Filosofie Nietzsche (blz. 15)
• Van Gogh en Munch (blz. 22)

kunstenaar bepaalt zelf wat hij maakt en houdt geen rekening met een opdrachtgever. Hij verkoopt zijn werk via galeriehouders of aan verzamelaars.

Kunstenaars laten naturalisme (realisme) los

Interesse voor het onderbewuste zoals dromen, hallucinaties en verborgen seksuele driften

Afkeer van het verstandelijke en aanmoedigen van (tegendraads) individualisme (originaliteit)

Voorlopers (avant-garde) uit de 19e eeuw die de werkelijkheid niet naturalistisch afbeeldden maar kleuren en vormen aanpasten om hun eigen gevoel in de kunst te tonen.

Hoe hebben deze onderwerpen invloed op de moderne kunst?

Leerlingen in groepjes laten noteren (3 minuten)

Schilderstromingen

Bekijk de volgende VIDEO en noteer de namen en kenmerken van de verschillende expressionistische schilderstromingen die getoond worden.

0

Wat is geen kenmerk van het expressionisme?

1. Sociaal engagement
2. Onnatuurlijk, felle kleuren en grove penseelstreek
3. Fantasierijke voorstellingen
4. Vervorming

welke stroming of groep behoort niet tot de expressionisten ?

1. de Fauvisten
2. Impressionisme
3. der Blaue Reiter
4. Die Brucke

Welk kenmerk hoort bij het Fauvisme?

1. Fauvisme gebruikt vormverandering
2. Fauvisme verhevigt de kleuren
3. Bij Fauvisme is het sociale element belangrijk
4. Fauvisme verdiept zich in licht en sfeer

Welke bewering klopt niet?

1. Als iets heel realistisch is afgebeeld is de kans klein dat het om een expressionistisch kunstwerk gaat.
2. Eerst denken en dan doen is een bekend motto van expressionistische kunstenaars.
3. Er wordt veel nadruk gelegd op bonte kleuren die vooral vanuit het gevoel worden gebruikt. Kleuren die niet per se met de waarneming overeenstemmen.
4. Expressionisten hebben een voorkeur voor grove en eenvoudige technieken die ze direct op de ondergrond aanbrengen.

Vergelijken kenmerken

Vergelijk jouw kenmerken met die op blz. 27 in het grijze blok.

Expressionisme in het kort (blz. 37)

In de 1e helft van de 20e eeuw geeft het modernisme vernieuwing aan.

Het ligt op het breukvlak tussen de oude en een nieuwe maatschappij en de kunsten. Kunstenaars waren opzoek naar vernieuwing en wilden werken maken die origineel waren, onafhankelijk en breken met het verleden.

Kenmerken expressionisme:

• Directe en rechtstreekse uitdrukking geven aan emoties en gevoelens. 
• Afstand nemen van bestaande (gecultiveerde) regels en voorschriften die gelden in (westerse) kunst (bijv. perspectief in de beeldende kunst of toonladders in de muziek)
• Belangstelling voor het ‘ongecultiveerde’ of primitieve
• Toepassen van heftige contrasten (in kleur of klanken).

E. Munch, De Schreeuw, 1893

G. Klimt, Portret, 1893

G. Klimt, Portret, 1893

G. Klimt, Adele Bloch Bauer, 1904-07

De Schreeuw

Edward Munch, 1893

Voorloper Expressionisme

opdracht

Leg uit waarom de schreeuw een typisch voorbeeld is van een expressionistisch kunstwerk. Betrek aspecten van de vormgeving en voorstelling in je antwoord. 

voorstelling

Wat is er te zien op een schilderij? Een beschrijving van de dingen die te zien zijn zoals een mens, een interieur, een landschap of combinatie daarvan. Houding, gezichtsuitdrukking, kleding en voorwerpen maken hier ook deel van uit.

vormgeving

Hoe wordt het kunstwerk vormgegeven met de beeldende aspecten:

vorm - ruimte - licht - kleur - compositie

Blz. 27-30

H3:

muziek en expressionisme

Kenmerken muziek

Wat zijn volgens jou de kenmerken van expressionistische muziek? 

Vind je overeenkomsten met de beeldende kunst?

Muziek voor 1900

----------------------------------

• Tonale muziek/Tonaliteit (er zit een grondtoon in de muziek die voor samenhang zorgt)
• Consonanten (noten die prettig samen klinken)
• Er is een duidelijke melodie en harmonie in de muziek  (je herkent de structuur in de muziek, het voldoet aan je verwachtingen)

Expressionistische (moderne) muziek

----------------------------------

• Atonaal (er is geen grondtoon waar de muziek steeds naar terugkeert)
  
• Veel dissonanten (noten die niet prettig samenklinken, het wringt lijkt soms vals)
• Melodie kent geen logisch verloop/ grote sprongen/ fragmentarisch (Het lijkt alsof er willekeurig noten worden gespeeld)

Blz. 30-34

H3:

dans en expressionisme

vernieuwing in de dans!

Vergelijk de dans van de volgende videofragmenten 

1. Zwanenmeer een klassieke ballet uit de 19e eeuw
2. Le Sacre du Printemps uit 1913 met muziek van Stravinsky (blz. 33)

Benoem de verschillen tussen het romantisch ballet de moderne dans van Le Sacre du Printemps
Betrek dat op dans-muziek- kostuum.

Benoem de expressionistische kenmerken deze dans.

Blz. 35-36

H3:

film en expressionisme

Kenmerken film

Wat zijn volgens jou de kenmerken van expressionistische film? 

Vind je overeenkomsten tussen de twee volgende fragmenten?

'Nosferatu' uit 1922

Een van de eerste Duitse expressionistische films.

Nosferatu is de eerste verfilming van Dracula. 

Een gewone man brengt een bezoek aan de zonderlinge graaf Orlok, waar hij aangevallen wordt. Tegelijkertijd krijgt de vrouw van de man een nachtmerrie. Bekijk een fragment van deze film.

'Das Cabinet des Dr. Caligari' 

uit 1920

Een van de eerste horror films.

De film vertelt het verhaal van de uitgerangeerde Doctor Caligari, zijn trouwe slaapwandelaar Cesare en hun verband met een aantal moorden in het Duitse bergdorp Holstenwall. Caligari is een van de eerste films waarin het grootste gedeelte van het verhaal in een flashback verteld wordt.

overeenkomsten
Nosferatu en Dr Caligari

Kenmerken
expressionistische
film

expressionistische film

KENMERKEN VOORSTELLING (INHOUD)

Expressionistische films zijn vervreemdend. Veel films lijken wel een nachtmerrie; ze zijn onwerkelijk , verontrustend of zelfs beangstigend. Mede doordat er veel donkere en nachtelijke scenes in voorkomen.

KENMERKEN FILMTECHNISCHE MIDDELEN

Ook de vormgeving van de films is afwijkend (filmische middelen):

• Ongewone camerastandpunten zoals kikker- en vogelperspectief

En wat betreft de Theatrale middelen/vormgeving:

• lage lichtbronnen en opvallende schaduwen
• vreemde decors met perspectivische vervormingen

filmische middelen (vormgeving)

-camerastandpunt

-camerabeweging

-camera-afstand

-kadrering

-camera-perspectief (objectief-subjectief)

-montage

-scherpstellen

Kenmerkende spel- en theatrale middelen 

• overdreven spel (overacteren)
• vaak alleen in studio's opgenomen 
• vervreemdende decors


• soms gebruik van geschilderde decors (ruw en expressionistisch) 
• vertekend (versterkt) perspectief in de decors
• opvallende grime

theatrale middelen (vormgeving)

-decor

-kostuum

-grime

-rekwisieten en attributen

-belichting

-muziek

-geluidseffecten

Schrift opdracht 1

1. Door welke denkers zijn de expressionistische kunstenaars beinvloed? Ligt dat toe.
2. Waar keren de expressionistische kunstenaars zich van af?
3. Wat zijn inspiratiebronnen voor expressionistische kunstenaars?
4. Noem de belangrijkste kenmerken van expressionistische kunst

Noteer de antwoorden in je schrift.

schrift opdracht 2

Onderstaande kunstenaars kom je tegen in H3). Lees over hun werk en schrijf per kunstenaar kort op wat er vernieuwend en bijzonder was aan hun werk. 

1. Wassily Kandinsky (schilderkunst)
2. Arnon Schonberg (muziek)
3. Martha Graham (dans)
4. Fritz Lang (film)

Maak een foto van beide schriftopdrachten en lever die hier in. Schrijf erbij hoeveel tijd de opdracht kostte.