vmbo-t3 th. 4: gedrag 1

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Wat is gedrag?

Alles wat mens of dier doet, noemen we gedrag.

Gedrag bestaat uit handelingen die met elkaar samenhangen

Als de ene handeling leidt tot een volgende handeling, dan noem je dat een gedragsketen

broodsmeren/ flirten met klasgenoten

Les 1: Gedragsonderzoek

Een etholoog is een bioloog die het gedrag van dieren bestudeert. Gedrag kun je opdelen in handelingen. Dit zijn stukjes van gedrag.

Bij het doen van gedragsonderzoek ga je kijken
naar een reeks handelingen die een dier uitvoert.
Je maakt daarbij gebruik van een protocol en een
 ethogram. In deze les leer je hier meer over. 

Gedrag

Alles wat een mens of dier doet is gedrag.

bijv. voortplantingsgedrag/conflictgedrag

Gedrag bestaat uit handelingen die met elkaar samenhangen.

De handelingen hebben samen een doel.

Als de ene handeling leidt tot de volgende handeling hebben we het over gedragketens

Gedrag beschrijven

• Gedragselementen: losse handelingen (voedsel oppakken)
• Gedragsketen: gedragselementen volgen elkaar op in een bepaalde volgorde (oppakken - mond openen - eten erin doen)
• Gedragssystemen: meerdere gedragsketens die samenhangen (voedsel zoeken - voedsel verzamelen - voedsel eten)

Gedrag

- Bestaat uit handelingen (gedragselementen)

- Een reactie op een prikkel, noem je een respons

- Handeling          effect        handelingen = gedragsketen

Gedragsketen

Handeling

Hoe zit gedrag in elkaar?

Gedrag heeft altijd een functie (paringsgedrag, voedingsgedrag, territoriumgedrag etc.)

Gedrag bestaat uit meerdere gedragssystemen.

Een gedragssysteem bestaat uit meerdere gedragsketens.

Een gedragsketen bestaat uit meerdere gedragselementen. 

Gedrag: Voedingsgedrag

gedragssysteem: jagen, eten

gedragsketen: besluipen - aanvallen - bespringen prooi

gedragselement: besluipen

https://www.youtube.com/watch?v=5iTTNRE-njM

• Maak een Gedragsketen over jezelf als je een zak chips wordt aangeboden (dus handelingen in een bepaalde volgorde)
• Noteer een gedragsketen met tenminste 4 elementen van de Duitse herder uit dit filmpje.
• Wat is de prikkel voor het voedingsgedrag van de Labrador?
• Waardoor wordt dit gedrag onderbroken? e

gedragsonderzoek is belangrijk!

* dierenwelzijn bepalen (dierentuinen, dierenartsen)

* gedragsproblemen identificeren en behandelen (trainers)

* kijken wat invloed op het gedrag van een dier heeft

prikkels

Je kunt beschrijven waardoor gedrag wordt veroorzaakt en hierbij sleutelprikkels en supranormale prikkels onderscheiden. 

Prikkels

Gedrag vindt plaats door inwendige prikkels (motivatie) & uitwendige prikkels => allebei nodig!

Vb: je ruikt patat. Maar je eet het alleen op als je ook honger hebt.

Prikkels

Sleutelprikkel: Een prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt.

Supranormaleprikkel: Een overdreven sleutelprikkel,  is effectiever in het veroorzaken van het gedrag dan een sleutelprikkel. 

Sleutelprikkels

Prikkels die altijd leiden tot bepaald gedrag zijn sleutelprikkels. 

sleutelprikkel

sleutelprikkel

een sleutelprikkel is een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij gedrag

Sleutelprikkel

Voorbeeld: 

Een zwaluw komt op het nest.

De jonge zwaluw doet zijn bek open

De binnenkant is felgekleurd

De ouders voeren het jong.

Sleutelprikkel = de felgekleurde binnenkant

Sleutelprikkels

Supranormale prikkel

Supranormale prikkel => sterke sleutelprikkel

                                    => geeft sterkere reactie

                                              

supranormale prikkel

Supranormale prikkel

supranormale prikkel mensen

Janice (muppets)

Inwendige prikkel

Uitwendige prikkel

Voorbeelden van prikkels

Inwendige prikkel  =  motivatie  =  prikkel uit je eigen lichaam

• honger
• angst
• dorst
  
• hormonen  ( zin in seks is geen prikkel)

Uitwendige prikkel = prikkel uit je omgeving

• geur
• kleur
• licht
• temperatuur

Uitwendige prikkels

Inwendige prikkels

licht

kou

dorst

geur

geluid

honger

spierpijn

hormonen

Een vaste, snelle onbewuste reactie op een bepaalde prikkel noem je een..

1. impuls
2. respons
3. reflex
4. bewuste reactie

Mira is buiten aan het werk. Ze krijgt het warm en trekt haar jas uit.
Is het uittrekken van haar jas een respons op een inwendige of op een uitwendige prikkel?

1. inwendige prikkel
2. uitwendige prikkel

Spreeuwenjongen die pas uit het ei gekomen zijn, hebben hun ogen nog dicht. Wanneer een ouder op het nest landt, sperren ze onmiddellijk hun bek open.
Wat is de uitwendige prikkel voor dit gedrag van de spreeuwenjongen?

1. honger
2. Bewegen van het nest
3. Ruiken van de worm
4. Zien van de ouder

Als een prikkel
steeds dezelfde
reactie (respons) geeft noem je dit:

1. een sleutelprikkel
2. een uitwendige prikkel
3. een inwendige prikkel
4. een respons

Wat zie je in de afbeelding?

1. Het jong reageert op een sleutelprikkel
2. Het oudere dier geeft een respons
3. Het jong reageert op een gewone prikkel
4. Het oudere dier reageert op een sleutelprikkel

In een dierentuin beginnen wolven vaak te janken als zij het geluid van een sirene horen. De oppassers zijn aan dit jankgedrag van de wolven gewend. Argeloze bezoekers schrikken er soms van.

Wordt in de tekst een respons van de wolven genoemd?

1. ja, de sirene
2. ja, het janken
3. nee

Sleutelprikkel / supranormale prikkel

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

sleutelprikkel

supranormale prikkel

De benen van een fotomodel worden met fotoshop verlengd

je reageert op het huilen van een baby

een merel voert het jong zodra het jong zijn bekje opendoet

het supergrote ei in het nest wordt beter bebroed

Babydieren zijn zooooo schattig

Sleutelprikkel / supranormale prikkel

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

sleutelprikkel

supranormale prikkel