Les 25: Werkwoordsvormen & werkwoordstijden

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo b, k, mavo
• Leerjaar 3,4

Grammatica

Werkwoordsvormen &

werkwoordstijden

Ga zitten op je plaats

Pak je spullen

Laptop in tas!

Lezen uit boek

Programma:

• Uitleg wwvormen/ww tijden

• Z.s.

• Opdrachten nakijken

• Afsluiten

Vorige les:

Wat hebben wij gedaan?

Wat is er besproken?

Bijwoorden

Een bijwoord zegt iets meer over een werkwoord, een bijvoeglijk naamwoord, een ander bijwoord, of over de hele zin.

• Ze rent snel. (bijwoord zegt iets over rent)
  
• Het is heel koud. (bijwoord zegt iets over koud)
  
• Hij komt morgen. (bijwoord zegt iets over wanneer)
  
• Ze is daar. (bijwoord zegt iets over plaats)
  

Een bijwoord is vaak een woord dat je kunt weglaten, zonder dat de zin onduidelijk wordt — maar je mist dan wel extra informatie.

Bijwoorden

Wat kun je met een bijwoord zeggen?

Hoe? → snel, zacht, hard

Wanneer? → gisteren, morgen, straks

Waar? → daar, hier, overal

Hoeveel? → heel, erg, best wel

Niet/geen horen er vaak ook bij

Bijwoordelijke 

bepaling

Een bijwoordelijke bepaling vertelt iets extra’s over de handeling in de zin.

Het zegt bijvoorbeeld waar, wanneer, hoe, of waarom iets gebeurt.

Je vindt een bijwoordelijke bepaling vaak door te vragen naar:

Waar? – Hij woont in Amsterdam.

Wanneer? – We eten om zes uur.

Hoe? – Ze fietst snel naar school.

Waarom? – Hij vertrekt vanwege de drukte.

Kunnen/Kennen

• Werkwoordsvormen en werkwoordstijden herkennen en gebruiken.

Startopdracht

Kijk naar de volgende zinnen. Zet er in je schrift of het gaat om een vorm of een tijd.

1. Ik loop naar school.
   
2. Gisteren liep ik door de regen.
   
3. We hebben gelachen om die grap.
   
4. Hij gaat fietsen in het park.
   
5. Zwemmen is goed voor je conditie.
   
6. De hond is gebeten door een teek.
   
7. Jij wilt dat ik kom, toch?
   

Startopdracht

Wat valt je op? Zijn er woorden die in meerdere zinnen voorkomen, maar een andere vorm of tijd hebben?

Kun je uitleggen wat het verschil is tussen een vorm van een werkwoord en de tijd waarin het staat?

Werkwoordsvormen en werkwoordstijden

Een werkwoordsvorm zegt iets over hoe het werkwoord er in de zin uitziet. Voorbeelden zijn:

Persoonsvorm → ik loop, zij fietsen

Infinitief (hele werkwoord) → lopen, fietsen

Voltooid deelwoord → gelopen, gefietst

Onvoltooid deelwoord → lopend, fietsend

De vorm hangt af van de plek van het werkwoord in de zin en de grammaticale functie.

Werkwoordsvormen en werkwoordstijden

Wat bedoelen we met:

“De vorm hangt af van de plek van het werkwoord in de zin en de grammaticale functie”?

In het Nederlands verandert een werkwoord afhankelijk van waar het in de zin staat en wat het doet in die zin.

Persoonsvorm

Ik loop naar school.

→ "loop" is hier de persoonsvorm, want het hoort bij "ik" en staat op de tweede plek in de zin (na het onderwerp).

Als je de zin in de verleden tijd zet:

Ik liep naar school.

→ "liep" is nu de persoonsvorm, omdat het bij "ik" hoort in de verleden tijd.

De vorm past zich aan aan het onderwerp en de tijd: ik loop / jij loopt / wij lopen.

Infinitief

Ik wil lopen.

→ "lopen" is de infinitief (het hele werkwoord), want het komt achter het hoofdwerkwoord "wil".

De infinitief verandert niet. Ook bij:

Jij zult fietsen, Hij kan zwemmen.

Voltooid deelwoord

Ik heb gelopen.

→ "gelopen" is een voltooid deelwoord, en dat gebruik je in combinatie met "heb" of "ben" om te laten zien dat iets al is gebeurd.

Het staat meestal achterin de zin of na een hulpwerkwoord.

Voltooid deelwoord

De vorm van een werkwoord hangt dus af van:

• Wat het doet in de zin (persoonsvorm, hulpwerkwoord, hoofdwerkwoord, enz.)
  
• Waar het staat in de zin (bijv. vooraan, achteraan, na een hulpwerkwoord)
  

Werkwoordsvormen en werkwoordstijden

Een werkwoordsvorm zegt iets over hoe het werkwoord er in de zin uitziet. Voorbeelden zijn:

Persoonsvorm → ik loop, zij fietsen

Infinitief (hele werkwoord) → lopen, fietsen

Voltooid deelwoord → gelopen, gefietst

Onvoltooid deelwoord → lopend, fietsend

De vorm hangt af van de plek van het werkwoord in de zin en de grammaticale functie.

Werkwoordstijden

Een werkwoordstijd zegt wanneer iets gebeurt:

Tegenwoordige tijd (tt) → ik loop

Verleden tijd (vt) → ik liep

Voltooid tegenwoordige tijd (vtt) → ik heb gelopen

Voltooid verleden tijd (vvt) → ik had gelopen

Toekomende tijd (tkt) → ik zal lopen

Werkwoordstijden

De tijd geeft aan wanneer iets gebeurt: nu, vroeger of in de toekomst.

Ezelsbruggetje

Vorm = hoe het werkwoord eruitziet

Tijd = wanneer iets gebeurt

Ezelsbruggetje

Vorm = hoe het werkwoord eruitziet

Tijd = wanneer iets gebeurt

Wat is/zijn de werkwoorden in deze zin?

Welke werkwoordsvormen zie je?

In welke werkwoordstijd staat de zin?

Wat is/zijn de werkwoorden in deze zin?

Welke werkwoordsvormen zie je?

In welke werkwoordstijd staat de zin?

Zij fietst elke dag naar school.

1. Zij fietst elke dag naar school.
   
2. Ik heb hem gisteren geholpen.
   
3. Gaan jullie straks zwemmen?
   
4. De poes is naar binnen geslopen.
   
5. Lachend liep hij de kamer in.
   

Zij fietst elke dag naar school.

→ Werkwoord: fietst

→ Vorm: persoonsvorm

→ Tijd: tegenwoordige tijd

Ik heb hem gisteren geholpen.

→ Werkwoorden: heb, geholpen

→ Vormen: heb = persoonsvorm, geholpen = voltooid deelwoord

→ Tijd: voltooid tegenwoordige tijd

Gaan jullie straks zwemmen?

→ Werkwoorden: gaan, zwemmen

→ Vormen: gaan = persoonsvorm, zwemmen = infinitief

→ Tijd: toekomende tijd

De poes is naar binnen geslopen.

→ Werkwoorden: is, geslopen

→ Vormen: is = persoonsvorm, geslopen = voltooid deelwoord

→ Tijd: voltooid tegenwoordige tijd

Lachend liep hij de kamer in.

→ Werkwoorden: lachend, liep

→ Vormen: lachend = onvoltooid deelwoord, liep = persoonsvorm

→ Tijd: verleden tijd

Aan de slag met:

• Blz. 260 - Opdracht 1 t/m 3

Hoe? Per boek

Vragen:

Ik loop door door het lokaal. Vragen mag je alleen stellen als ik bij je ben.

Wat te doen als je wacht/klaar bent:

Lezen boek

Blz. 260 - Opdracht 4 & 5

Voor hoe lang?

Groen: Overleggen met je klasgenoten mag. Heb je vragen? Wacht op de docent, of vraag je klasgenoot.

Oranje: We werken op fluisterniveau, vragen? Wacht op de docent.

Rood: We zijn stil aan het werk. Je vragen mag je op een later moment stellen.

Nakijken

Blz. 260 - Opdracht 1 t/m 5

Samenvatten Opdrachten

Je kan nu:

• Werkwoordsvormen en werkwoordstijden herkennen en gebruiken.

Op schaal van één tot vijf, hoe goed denk jij het leerdoel te hebben behaald. Eén betekent helemaal niet. Bij vijf beheers je de leerstof perfect!

Na vandaag:

• Kan jij één ding benoemen, die je nog niet wist, maar vandaag hebt geleerd?

De volgende les:

Oefentoets/maken

Voorbespreken toets