4A - H6 De overheid grijpt in

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 6

De overheid grijpt in

Boek open op blz. 169

6.1 Waarom grijpt de overheid in?

Welke motieven heeft de overheid om in te grijpen in het economisch proces?

Collectieve goederen

• Individuele goederen - producten die kunnen worden gesplitst in individueel leverbare eenheden, waarvoor een prijs gevraagd kan worden
• Collectieve goederen - producten die niet gesplitst kunnen worden in individuele eenheden
• Quasi-collectieve goederen - wanneer de overheid een individueel product aanbiedt

Externe effecten

Extern effect: 

effect als gevolg van 

productie en consumptie --> 
Niet bij de prijs inbegrepen.

Negatieve externe effecten &  

positieve externe effecten

Externe effecten

Extern effect: gevolgen van consumptie en productie die niet in de prijs worden meegenomen maar wel de welvaart van andere beïnvloeden.
De private kosten/opbrengsten zijn NIET gelijk aan de maatschappelijke kosten/opbrengsten.

Negatieve externe effecten: Een extern effect waarbij de welvaart van de maatschappij afneemt.

Positieve externe effecten: Een extern effect waarbij de welvaart van de maatschappij toeneemt. 

Negatieve externe effecten

Negatieve externe effecten zijn negatieve gevolgen van productie of consumptie voor de welvaart van anderen, zonder dat de producent of consument daarvoor een vergoeding betaalt (maatschappelijke kosten).

Privatiseren

Bij privatiseren verkoopt de overheid een dienst of activiteit aan de particuliere sector.

Redenen om te privatiseren:

• Geen verantwoordelijkheid meer voor overheid
  
• Bedrijven doen het beter en/of goedkoper

Voorbeelden van privatisering: KPN, NS, PostNL

Placemat

Opdracht: je gaat in groepjes van 3/4 aan de slag met de vraag: Welke motieven heeft de overheid om in te grijpen in de economie?

• Hoe? Iedereen schrijft zijn eigen antwoord op met behulp van info uit je boek in een deel van de placemat. Daarna schrijf je van alle kanten van de placemat een conclusie/samenvatting met elkaar in het midden.
• Tijd: voor je eigen antwoord 10 minuten, daarna 5-8 minuten voor de conclusie/samenvatting

Aan de slag!

- Maken 2, 3, 7 (blz. 173)

    - Met degene die naast je zit aan de slag, overleggen mag

    - Vragen? > Lees samen de vraag nog een keer door > Aan mij vragen

    -  Maak de opdrachten in je schrift

Klaar?

- Nakijken van de opgaven 

- Oefenopgaves maken

6.2 Maximum en minimumprijzen

Wat zijn de motieven voor en de gevolgen van het instellen van maximumprijzen en minimumprijzen?

Hoe grijpt de overheid in op prijzen?

Boek open op blz. 177

Waarom grijpt de overheid in op de markt?

Voorbeeld minimumloon

Gevolgen minimumprijs

Als de overheid het aanbodoverschot niet opkoopt, daalt q en daarmee het totale surplus: Harberger driehoek.

Minimumloon / minimumprijs ligt altijd boven de evenwichtsprijs / evenwichtsloon.

Maximumprijs ligt altijd onder de evenwichtsprijs!!!

Voorbeeld maximumprijs

Boek open op blz. 178

Gevolgen maximumprijs

Blz. 178

Als de aanbodlijn niet verandert, daalt q en daarmee het totale surplus;

dit is te beschouwen als welvaartsverlies: in de grafiek weergegeven met de rode driehoek, de  Harbergerdriehoek 
(welvaartsverlies)

Maximumprijs en welvaartsverlies bij een monopolie (blz. 179)

De maximumprijs ligt onder de prijs voor maximale winst (waarbij MO=MK) 

zolang geldt dat MO > MK blijft producent aanbieden!

gevolg: afzet stijgt en welvaart als totaal surplus neemt toe

oranje = consumentensurplus

groen = producentensurplus

Aan de slag!

- Maken 6.9, 6.10

    - Met degene die naast je zit aan de slag, overleggen mag

    - Vragen? > Lees samen de vraag nog een keer door > Aan mij vragen

    -  Maak de opdrachten in je schrift

Klaar?

- Nakijken van de opgaven 

- Oefenopgaves maken

6.3 Heffingen en subsidies

Wat zijn de motieven voor en de gevolgen van het heffen van indirecte belastingen en het verstrekken van subsidies?

Samen maken 6.10

Boek open op blz. 184

Heffingen en subsidies

• Heffingen en subsidies zijn onderdeel van de collectieve sector
  
  
• Subsidies: geld dat mensen en bedrijven ontvangen zodat zij er meer van gaan gebruiken
• Accijnzen/heffingen: geld dat mensen en bedrijven moeten betalen zodat ze er minder van gaan gebruiken. 
  > ook wel indirecte belastingen of kostprijsverhogende belastingen genoemd

Indirecte belastingen

Belasting op producten

Twee soorten:

• Vast bedrag --> accijns
• Percentage --> BTW

€ 0,79

€ 0,52

Heffingen

Heffingen kunnen in twee vormen worden opgelegd:

* vast bedrag per product: accijns, verwijderingsbijdrage e.d. -> aanbodlijn verschuift evenwijdig

* percentage van de producentenprijs: btw -> aanbodlijn gaat steiler lopen

Heffingen

De heffing leidt tot stijging van de  evenwichtsprijs, maar die stijging is kleiner dan de heffing:

het deel van de heffing dat via de hogere marktprijs aan de consument wordt doorberekend heet het afwentelingspercentage:

toename Pe / heffing x 100%

Afwentelpercentage

De kostprijsverhogende belasting bedraagt € 6,-

De prijsverhoging is € 4,80

Van de € 6,- wordt dus € 4,80 doorberekend aan de consument

Afwentelpercentage = 4,80 / 6 x 100 = 80%

Heffingen

De opbrengst van de heffing gaat ten koste van het totale surplus;

meestal brengt de overheid de opbrengst weer terug in de economie, bijvoorbeeld om negatieve externe effecten te compenseren;

per saldo is er welvaartsverlies: de Harberger driehoek

Aan de slag!

- Maken 16, 17 (blz. 195)

    - Met degene die naast je zit aan de slag, overleggen mag

    - Vragen? > Lees samen de vraag nog een keer door > Aan mij vragen

    -  Maak de opdrachten in je schrift

Klaar?

- Nakijken van de opgaven 

- Oefenopgaves maken

6.3 Heffingen en subsidies

Wat zijn de motieven voor en de gevolgen van het heffen van indirecte belastingen en het verstrekken van subsidies?

Boek open op blz. 193

Wat is een subsidie en wat voor effect heeft een subsidie op vraag en aanbod?

Subsidie

blz. 193

Aanbodlijn verschuift naar rechts -> de evenwichtsprijs daalt en de afzet stijgt -> het totale surplus stijgt

de producent ontvangt de marktprijs + de subsidie per product

de marktprijs daalt minder dan het subsidiebedrag

Welvaart

verlagend

Samen maken 6.19

Blz. 196

Aan de slag!

- Maken 16, 17, 19

    - Met degene die naast je zit aan de slag, overleggen mag

    - Vragen? > Lees samen de vraag nog een keer door > Aan mij vragen

    -  Maak de opdrachten in je schrift

Klaar?

- Nakijken van de opgaven 

- Oefenopgaves maken

6.4 Overig overheidsingrijpen

Welke instrumenten heeft de overheid nog meer en hoe werken deze instrumenten?

Quotering

Een maximum stellen aan de geproduceerde hoeveelheid.

Met behulp van een maximaal aantal vliegbewegingen kan je bijvoorbeeld negatieve externe effecten van de luchthaven beperken. 
 

Quotering

Vaststelling quotum: ook mogelijk via onderstaande gedachte

private kosten (basis van de oorspronkelijke aanbodlijn) worden verhoogd met de kosten van de negatieve externe effecten, zodat een aanbodlijn op basis van maatschappelijke kosten ontstaat

de nieuwe evenwichtshoeveelheid is het maatschappelijk optimum.

blz. 199

onderscheid twee aanbodlijnen:

1. op basis van de kosten van de onderneming (private kosten)

2. op basis van de private kosten + kosten negatieve externe effecten (maatschappelijke kosten)

De tweede aanbodlijn omvat dus ook kosten welke door de maatschappij betaald moeten worden maar in eerste instantie niet werden meegenomen in de verkoopprijs.  

Toezichthouders

Op onvolkomen markten voert de overheid een beleid om de concurrentie te bevorderen:

* antikartelbeleid

* tegengaan ongewenste concentratie (fusies, overnames)

dit beleid wordt uitgevoerd door de Autoriteit Consument en Markt (ACM)

Kartelvorming en concentratie

Een kartel is een (verboden) afspraak tussen bedrijven over de te hanteren prijs, productie en/of de verdeling van de markt.

Concentratie is het verschijnsel dat beslissingen over de productie van goederen en diensten door een steeds kleiner aantal bedrijven worden genomen > minder concurrentie

Opgave 6.24a

Opgave 6.24a

Oude evenwicht

15p = -15p + 6.000

30p = 6.000

p = 200

q = 3.000

Nieuwe evenwicht

15p - 900 = -15p + 6.000

30p = 6.900

p = 230

q = 2.550

quotum = 2.550

q daalt met 450

Aan de slag!

- Maken 6.23, 25, 26, 27, 29

    - Met degene die naast je zit aan de slag, overleggen mag

    - Vragen? > Lees samen de vraag nog een keer door > Aan mij vragen

    -  Maak de opdrachten in je schrift

Klaar?

- Nakijken van de opgaven 

- Oefenopgaves maken