1. Urinewegstelsel

• Verpleegkunde theorie 2
• Hoger onderwijs

1. Urinewegstelsel

Inhoud

• Anatomie en fysiologie
• Urinewegstelsel tijdens zwangerschap en postpartum
• Blaaskatheterisatie
• Infecties urinewegen
• Onderzoeken urine 

Anatomie en fysiologie

De nefronen zitten in het niermerg

1. Juist
2. Fout
3. Geen idee

De nieren en de urethra zijn de hoge urinewegen

1. Juist
2. Fout
3. Geen idee

Reflux van urine = het terugvloeien van urine uit de blaas naar de nieren

1. Juist
2. Fout
3. Geen idee

Wat is de belangrijkste functie van de nieren?

1. Hormonen produceren
2. Afvalstoffen filteren
3. Zuurstof transporteren in het bloed
4. Voedingsstoffen opslaan voor het lichaam

Welke structuur in de nier filtert het bloed?

1. Ureter
2. Blaas
3. Nierkelk
4. Glomerulus

Verbind het orgaan met de juiste metafoor in het verhaal van afval sorteren:

                                                                                                  

                                                                                        Afval vervoeren

                                                                                        Afval tijdelijk opslaan

                                                                                        Afval sorteren/recycleren              

                                                   

Wat produceren de nieren naast urine?

1. Hormonen zoals erythropoëtine
2. Insuline
3. Adrenaline
4. Serotonine

Hoeveel nieren heeft een gezond persoon?

1. 2
2. 3
3. 5
4. 1

Welke bacterie veroorzaakt meestal urineweginfecties?

1. Streptococcus pneumoniae
2. Escherichia coli
3. Salmonella
4. Clostridium difficile

Uit welke bestanddelen bestaat urine?

Urine

Bestanddelen: 

• Water (95%)
• Zouten
• Ureum: Afbraak overtollige aminozuren (lever)
• Urinezuur: Afbraak celstofwisseling
• Creatinine: Afbraak stofwisseling spierweefsel
• Urobiline: gele kleurstof afkomstig van galkleurstof
• Vitaminen: teveel opgenomen
• Hormonen: Hormoonhuishouding
• Vormelementen: Celepitheel urinewegen

Welke zaken zijn van belang bij het evalueren van iemands mictie?

Urine

Observaties:

• Hoeveelheid
• Frequentie
• Kleur: 

             Normaal: Helder en geel (urobiline)

             Verandering in kleur mogelijk door:

                                           - Hoeveelheid uitgescheiden vocht

                                           - Stoffen (voeding/medicatie)

                                           - Aandoeningen

• Geur
• Helderheid

Wat is de bekkenbodem?

Bekkenbodem

Kuip van spier- en bindweefsel

3 openingen

Wat zijn de functies van de bekkenbodem?

Bekkenbodem

Functies:

• Steunfunctie
• Continentie en uitscheidingsfunctie
• Seksuele functie

Belang in verloskunde:

• Zws/bevalling -> risico beschadiging (verzakking/incontinentie)
• Voordelen perinatale bekkenbodemspieroefeningen?

               - Preventie incontinentie

               - Ondersteunen bekken/lage rug

               - Voorbereiding persen

Urinewegstelsel en zwangerschap

Urinewegstelsel en zwangerschap

• Verhoogde bloeddoorstroming (nieren: groter/zwaarder)
• Verhoogde glomerulaire filtratie

              - Verhoogde urineproductie (diurese)

              - Verhoogde afvoer afvalproducten + andere elementen (proteïnen, glucose) -> 

                     Fysiologische glucosurie

              

daarom is screening naar (zs)diabetes via urine niet betrouwbaar tijdens de zs!)

Hormonale invloeden tijdens zwangerschap

PROGESTERONE

Vergroten nierbekken, nierkelken, ureters, blaas 

• Verlaagde tonus van blaas (verhoogde blaascapaciteit)
• Fysiologische hydronefrose (nierstuwing)
• Hydro-ureter

OESTROGEEN

Mucosa blaaswand oedemateuzer

 -> Blaas gevoeliger voor infectie en trauma

Mechanische invloeden tijdens zwangerschap

GROEIENDE UTERUS

Pollakisurie

• Door druk uterus op blaas
• 1e en 3e trim

Ureters licht uitgerokken

• Verhoogd volume -> tot 300ml urine in

          ureters (hydro-ureter)

• Verhoogd risico op UWI door reflux

Urinewegstelsel en postpartum

Belang frequente mictie: Waarom?

Risico's:

• UWI (2-4%)
• Urineretentie (4% na vaginale partus)

              Langdurige vaginale partus

              Instrumentele vaginale partus

• Tijdelijk verminderde gevoeligheid (epidurale)
• Angst voor pijn 

             Verhoogde residuvorming (soms >500ml)

              UWI

• Stressincontinentie

Wat kan je doen als vroedvrouw bij moeilijk/niet spontaan plassen?

Blaaskatheterisatie

Wat zou de definitie van blaaskatheterisatie kunnen zijn?

Blaaskatheterisatie

Soorten:

• Eenmalige blaaskatheterisatie
• Intermittente blaaskatheterisatie
• Transurethrale verblijfskatheter
• (cystostomie of suprapubische drainage)

Welke indicaties voor blaaskatheterisatie kan je bedenken?

Indicaties blaaskatheterisatie

• Algemeen
•  In verloskunde

              Vaginale partus

               Sectio

Blaas leegmaken als patiënt dit niet (goed) zelf kan OF

Er een duidelijke opvolging van de diurese nodig is

(gecontroleerde opvang urine)

Vaginale partus: belangrijk dat blaas leeg is …

(vb. na epidurale verdoving of net voor uitdrijving)

Intrapartaal

Indaling

Comfort/hygiëne uitdrijving

Postpartaal:

Geboorte placenta vergemakkelijkt bij lege blaas

Involutie voor vermindering bloedverlies

(ook bij moeilijk plassen PP zonder epidurale)

Sectio: verblijfssonde:

Intrapartaal (lege blaas tijdens ingreep – blaas ligt VOOR BM)

Postpartaal (bedrust – blijft meestal 24-48u zitten)



Keuze drainagemateriaal

• Minder risico op infecties bij eenmalig/intermittent vs verblijfssonde

                   Eenmalige sondage IN/OUT = voorkeur

                   Indien nodig herhalen

• MAAR: soms noodzakelijk:

                   - Langdurige nood aan blaaskatheterisatie

                   - Blaas moet gedurende lange tijd leeg zijn

                   - Zeer nauwkeurige opvolging urinedebiet (urometer)

Materiaal sondage

Voorwaarden:

• Breedte: breed genoeg, maar smal genoeg
• Lengte: lang genoeg, maar niet te lang
• Soepelheid: stevig genoeg, maar soepel genoeg

Verschillende kathetertips

• Conisch recht ( Nelaton en Foley)

• Gebogen top (Tiemann)

• Open top (Hams - Couvelaire)

Verschillende aantal kanalen

• 1 kanaal: enkel drainage

• 2 kanalen: drainage - ballon

• 3 kanalen: drainage - ballon - vullen

Verschillende diameters

• Eenheidsmaat: Charrière (Ch)

= buitendiameter - 1Ch= 0,33mm

• Meestal Ch14 - 16 - 18

Materiaal sondage

Verschillen in katheters:

• Verschillende kathetertips
• Verschillend aantal kanalen
• Verschillende diameters
• Verschillende lengte

           Standaard 40 cm, vrouwensondes 20cm

• Verschillend materiaal (soepelheid)

           PVC, latex, silicone/rubber

Keuze sonde = belangrijk

Materiaal sondage

Urinecollector = gesloten systeem met 

• Soepele zak (2l)
• Leiding (aangesloten op verblijfssonde)

BELANGRIJK: vermijden van:

• Knik in leiding
• Tractie op leiding

Eventueel urometer:

• Niet-flexibel reservoir van 200-400ml
• Neuwkeurig afmeten kleine hoeveelheden (bij oligo- of anurie)

Problemen bij sondage

Onmiddellijke problemen

• Onmogelijk sonde volledig in te brengen
• Geen afloop van urine
• Bloeding
• Kwetsen slijmvliezen
• Syncope
• Angst
• Verslechtering foetaal hartritme

Problemen bij sondage

Problemen bij lang ter plaatse

• Irritatie
• Infectie

Problemen bij verwijderen sonde

• Moeilijk verwijderen
• Ballon kan niet leeggemaakt worden

Urineweginfecties

UWI tijdens de zwangerschap:

Verhoogd risico (2% van alle zwangeren)

Screening is dus belangrijk

CAVE premature contracties

Behandeling: AB

oorzaken

2e trimester: Mucosa blaaswand wordt oedemateuzer

 blaas gevoeliger voor infectie en trauma

3e trimester: Ureters verplaatsen zich lateraal en worden langer o.i.v. groeiende BM  grotere opslagcapaciteit in ureters (tot 300ml)  verhoogd risico op infecties

Wat zouden oorzaken kunnen zijn van het verhoogde risico op UWI's in het postpartum?

Urineweginfecties

UWI tijdens het postpartum:

• Verhoogd risico (2-4% van alle bevallen vrouwen)

OORZAKEN/RISICOFACTOREN

• Sondage intra- en/of postpartaal
• Urineretentie en residuvorming

Urineretentie en residuvorming

Bijv. door beschadidgde zenuwbanen, verminderde gevoeligheid door CSE of angst (zie eerder)

Risico opstijgende infecties (bij stase)

Urineweginfecties

UWI gerelateerd aan blaassondage:

• UWI: grootste deel van ZH-infecties (40%)
• Grootste oorzaak/risico = blaassondage

            Overdracht vnl via handen personeel (bij plaatsing, manipulatie)

             Elke dag dat sonde langer ter plaatse blijft: 5% meer kans op bacteriurie

Oorzaken verhoogd risico op UWI na blaassondage?

Urineweginfecties

UWI gerelateerd aan blaassondage reden verhoogd infectierisico:

• Inbrengen/verschuiven katheter beschadigt mucosale cellen/blaashals
• Inbrengen bacteriën bij plaatsing
• Bij verblijfssonde:

              Steeds klein residu blijft achter in blaas

              Reflux urine mogelijk vanuit overvolle urinezak in blaas

              Peri-anale bacteriën kunnen via buitenkant van katheter weg naar blaas vinden

Urineweginfecties

Preventie infectie:

• Beperken gebruik katheters
• Beperken van duur
• Preventie bij plaatsen katheter
• Preventie bij dagelijkse zorgen

Urineweginfecties

Symptomen:

• Koorts >38°C
• Frequente, pijnlijke of dringende mictie
• Suprapubische pijn
• Bacteriurie:

              >100.000 bacteriën/ml in midstream

              Nitrieten en/of leucocyten bij stick

• Bloedname: verhoogde CRP/leucocyten

Onderzoeken op urine

Onderzoeken op verse urine

• Basisonderzoek
• Urinecontrole op stick
• Urinecultuur

Andere onderzoeken op urine 

• Vochtbalans
• Urinedebiet

Onderzoeken op verse urine

Indicaties:

• Deel van zwangerschapsonderzoek
• Deel van onderzoek bij opname (beginsituatie vaststellen)
• Bij specifieke aandoeningen
• Bij specifieke symptomen
• Bij veranderd mictiegedrag

Onderzoeken op verse urine

Basisonderzoek:

• Geur
• Kleur
• Helderheid/troebelheid

Onderzoek met sticks

• Controle op proteïnurie, glucosurie, ketonurie, leucocyten, nitrieten, hematurie, pH
• Kruiswoordpuzzel

Onderzoeken op verse urine

Onderzoek met sticks

• Aandachtspunten:

            Urine in proper, niet-steriel recipiënt

            Controle houdbaarheidsdatum sticks

            Handhygiëne!

            Afsluitdop dicht

           Stick correct aflezen, meteen of indien anders aangegeven na een aantal seconden

           Verse urine

          Bloedverlies/gebroken vliezen: onbetrouwbaar resultaat

Onderzoeken op verse urine

Urinecultuur

• Op voorschrift
• Indicaties:

            Screening tijdens zws

            Vermoeden UWI (positieve leucocyten/nitrieten op stick, symptomen UWI, preterme                                                                contracties)

• Doel:

             Diagnose UWI stellen (kwantiteit en identiteit bacteriën)

             Antibiogram bepalen (AB kiezen)

Onderzoeken op verse urine

Urinecultuur

• Aandachtspunten:

            Steriel recipiënt

            Recipiënt op correcte manier hanteren

           Indien via spontane mictie: eerst intiem toilet, midstream

Andere onderzoeken op urine

Vichtbalans

• Verhouding over 24u bekijken tussen:

                   INPUT: hoeveelheid vocht dat lichaam binnenkrijgt

                   OUTPUT; Hoeveelheid vocht dat lichaam verlaat

Andere onderzoeken op urine

Vichtbalans

• In verhouding: Input = Output
• Positieve vochtbalans: Input > Output
• Negatieve vochtbalans: Input < Output

Indicaties:

• Ernstige symptomen pre-eclampsie
• Nierinsufficiëntie

Andere onderzoeken op urine

Urinedebiet

• Alle urine laten collecteren gedurende 24u (evt gecombineerd met vochtbalans)
• Indicaties:

                Kans op vocht- of urineretentie

                Slechte nierfunctie

                Shock

                Voor bepaalde stoffen in urine na te gaan (creatinine, urinezuur, proteïne, ...)

Andere onderzoeken op urine

Urinedebiet

• Aandachtspunten:

                Informeer welk soort recipiënt te gebruiken

                Zet materiaal klaar en identificeer materiaal

                Begin en einde met lege blaas

               Regelmatig nakijken en navragen

• Na 24u: meten debiet + staalafname

                 

Hulpmiddelen bij dit hoofdstuk

• Kruiswoordpuzzel
• Tabel indicaties blaassondage
• Casussen
• Quizlet