Startcollege acpa 2 wereldoriëntatie 25-26

• Mens en wereld
• HBO
• Studiejaar 2

Marlies Klijn

Irmie Plak

Sonny van Seeters

Startcollege 

vakdidactiek wereldoriëntatie

Aardrijkskunde, geschiedenis, natuur en techniek

Marlies

Marlies

Verhaal over stagebezoek, met zulke enthousiaste kinderen die heel trots waren, maar ook heel veel konden vertellen

Marlies

Verbinding met andere vakken maken;

NT: In Pompeï maakten de Romeinen al een soort beton van vulkanisch as (puzzolaan), ongebluste kalk en zeewater. En valkanische stenen (tufsteen bijv) is gemakkelijk te bewerken en kun je goed voor muren gebruiken. 

Maar hoe bouw je nu een huis als je geen machines hebt? 

Iets vertellen over hefboom principe en katrollen. 

En hoe bouw je überhaupt een stevig huis: hoe moet je dan metselen --> beton komt dan van pas: Romeins beton --> puzzolaan. 

In Pompeï hadden de Romeinen al een riolering. Kinderen kunnen misschien een systeem ontwerpen hoe afvalwater (riool) de stad uitgevoerd kon worden. 

Activeren voorkennis...

Inspiratiebijeenkomsten:

   ADI en aardrijkskunde

ADI en geschiedenis

                                        Natuur/Techniek en OOL (soms ook ADI)

Irmie, Sonny en Marlies of alleen Marlies vertellen zeer kort welke inspiratiecolleges ze vorig jaar hebben gegeven.

Sonny en Irmie, afbeelding van college vorig jaar toevoegen

Doelen voor vandaag

Je kunt uitleggen:

• Hoe het algemeen didactisch en vakdidactisch model samen gebruikt worden om een sterke les te ontwerpen en te geven.
  
• Uit welke fases het vakdidactisch model bestaat
  
• Hoe de wereld de klas in gehaald kan worden
  
• Hoe deze leeruitkomst eruitziet

Irmie

Opzet

1. Twee voorbeelden
   
2. Belang van wereldoriëntatie
3. Wereldoriëntatie op de basisschool
4. Theorie over vakdidactiek
5. Opzet en toetsing module

Interactie via vragen en inbreng vanuit jullie via quiz-open vragen en microfoon

Irmie

Aardrijkskunde 1

Aanpak 1

Duinen, veen en rivierklei

Marlies

Uitleg ontstaan duinen, riverklei en veen

Natuur en techniek 1

Konijnen beheren de duinen. Wat als ze er niet meer zijn? 

Waarom zijn konijnen zandkleurig in de duinen en in het bos donkerbruin?

Sonny

Ecosysteem in duinen, rivier, en moeraslandschap. Inrichting van landschap heeft (veel) invloed op ecosystemen!

Konijnen zijn goede natuurbeheerders in de duinen. Verhaal:

Voor het ecosysteem van de duinen zijn konijnen een belangrijke schakel. Bernd noemt hiervoor twee redenen: grazen en graven. “Ze houden vooral van kruidige plantjes, jonge grassen en kiemplantjes van bijvoorbeeld duindoorn en bomen. Juist die grassen en duindoorn kunnen in de duinen snel overwoekeren en andere – kwetsbare – soorten verdringen. Het landschap wordt dan soortenarmer en verruigt. Een voldoende hoeveelheid konijnen voorkomt dat. Maar dat geldt alleen als het nog om jonge planten gaat. Als de plantjes ouder worden neemt het vezelgehalte toe en kunnen de konijnen ze niet meer verteren. Dus als de dichtheid konijnen niet hoog genoeg is kunnen ze niet tegen de jonge aanwas op eten en dan gaan die ruwe grassen en struiken domineren.”

Techniek van 1000 jaar gelden dat heeft geholpen bij het ontginnen van land?

Bouwtechnieken: Bruggen en gebouwen: welke materialen waren geschikt?

Natuur en techniek 1

De mens heeft achter de duinen land gewonnen door bijv. droogleggingen. Eerst met greppels D.m.v. greppels en sloten graven (voor de 15e eeuw) en daarna vooral

met gemalen (op wind) met een schoepenrad, en vanaf 16e eeuw met

een vijzel (schroef van Archimedes).

Dat ging met gemalen: windmolens die water verpompen!

Sonny

 Zie tekst in dia. Iets vertellen dat er techniek werd gebruikt om land te ontginnen. Hier bewust niet de diepte in, en niet te veel verband maken met GS en AK (ondanks dat dit toch voor de hand ligt). In voorbeeld 2 moet dat wel straks. 

Dus gewoon info over windmolen en vijzel. 

Geschiedenis 1

Ridders en monniken

Steden en staten

 stad aan water in het algemeen

(gegeneraliseerde info over ontstaan van Leiden, zonder de naam Leiden niet noemen/niet gelokaliseerd)

Irmie

Voor- en nadelen

Bedenk voor jezelf of met schoudermaatje:

Wat zijn voor- en nadelen van deze wijze van uitleg over de vier onderwerpen. 

Irmie

Aanpak twee

Nogmaals dezelfde onderwerpen, maar nu anders!

Irmie

Er was eens...

Irmie

NB spiegelen/draaien van plaatje bezien

Optie, bij dia 13 het gedraaid weergeven bij de kaart en het hier zo laten

Irmie

Irmie

Marlies

Marlies

Marlies

Duinen, rivierklei en veen bij Leiden..

Marlies

Marlies

1 jonge duinen

2 oude duinen/strandwallen

3 veen

Leidse meer

bestaansmiddelen: visserij

Marlies Tussen Amsterdam, Haarlem en Leiden ontstaan in de middeleeuwen vier kleine veenmeren, die in de 1477- 16e eeuw door stormen en illegaal turfsteken samengroeien tot het Haarlemmermeer, het grootste binnenmeer van Nederland.

Stoomgemaal Leeghwater

Industriële revolutie: nu stoom als krachtbron

i.p.v. wind. Capaciteit kan omhoog.

Leidsemeer kon drooggelegd worden. 

Sonny

Droomaken Haarlemmermeer

Werking gemalen: Leeghwater

Natuur & Techniek: stoom als krachtbron → water koken, stoomdruk, beweging overbrengen.

Aardrijkskunde: droogmakerijen, polders en het verschil met veengebieden.

Geschiedenis: de overgang van wind- naar stoomkracht in de industriële revolutie.

Wat leeft er in en rond Leiden?

Landschapsinrichting heeft invloed op de levende natuur (soms positief, vaak negatief).

Verdwijnen van de otter (en de bever) uit gebied Haarlemmermeer. 

Kwam vooral door droogmakerijen omdat otters vooral op oevers (van de Haarlemmermeer) leefden. 

Weide vogels kwamen er vooral voor in de plaats, er ontstond als gevolg van de droogmakerij meer weide: dus een biotoop voor weidevogels. 

Expeditie stadsnatuur

Sonny

Wissel uit

Twee manieren...

1. Bedenk voor- en nadelen van de tweede inhoudelijke aanpak

2. Bedenk overeenkomsten en verschillen tussen de twee aanpakken. 

Sonny Eerst na laten denken,

Daarna via de microfoon antwoorden uit de zaal

Irmie of Marlies met microfoon de zaal in

Belang van wereldoriëntatie 

 

• Kennis, inzicht en vaardigheden om de wereld te begrijpen
• Redeneren - denken - inzicht
• Duurzaamheid-verwondering-nieuwsgierigheid
  

Beroepsvoorbereiding

Marlies

Belang wereldoriëntatie

Begrijpend lezen en luisteren

.

 

Houtveen e.a., z.d.) 

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (z.d.). Internationale prestaties PISA. Geraadpleegd op 7 oktober, 2025, van https://www.ocwincijfers.nl/sectoren/ocw-internationaal/onderwijs/leerlingen-en-studenten/internationale-prestaties-pisa

Marlies

https://www.volkskrant.nl/binnenland/wat-er-misgaat-met-begrijpend-lezen-volgens-de-grondlegger-ervan-kennis-is-een-absolute-voorwaarde-dat-zijn-we-vergeten~b730b784/

chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.nro.nl/sites/nro/files/migrate/de-vele-kanten-van-leesbegrip.pdf

Cor Aarnoutse

Emeritus Hoogleraar Onderwijskunde

Interview Vk 28-2-2024

Aarnoutse, C. A. J. (2017). Onderwijs in begrijpend lezen. Pedagogische Studiën

Meer weten?

Meer hierover lezen? : https://didactiefonline.nl/artikel/begrijpend-lezen-meer-dan-strategieen

Marlies

https://www.volkskrant.nl/binnenland/wat-er-misgaat-met-begrijpend-lezen-volgens-de-grondlegger-ervan-kennis-is-een-absolute-voorwaarde-dat-zijn-we-vergeten~b730b784/

Belang wereldoriëntatie

Burgerschap 

Marlies

Wereldoriëntatie op de basisschool

Kerndoelen

3-5 uur per week?

Sonny

Wat: Kerndoelen en inhoudslijnen en aanbodsdoelen

'Oriëntatie op Jezelf en de Wereld'

Mens en samenleving 34-39

Natuur en techniek 40-46

Ruimte 47-50

Tijd 51-53

Sonny

www.slo.nl

Sonny

Huidige kerndoelen tule

Laat kerndoel en leerlijn zien , door door te klikken.

www.slo.nl

Curriculum.nu: kennisdomeinen: Mens en Maatschappij, Mens en Natuur en Burgerschap.

negen vakdomeinen de bestaande schoolvakken zou willen herverdelen. Voor de zaakvakken betekent dit dat verschillende denk- en werkwijzen die de zaakvakken met elkaar gemeen hebben:

het denken in perspectieven,

denken in belangen,

denken in tijd en ruimte,

In de vorige versie van de kerndoelen werd met name het unieke aspect van alle zaakvakken benadrukt, terwijl in Curriculum.nu juist de gemeenschappelijke denk- en werkwijzen centraal komen te staan om de kennis die tot de verschillende vakdomeinen behoort in breder perspectief te plaatsen.

Huidige kerndoelen: 

Benadrukking unieke aspecten per zaakvak : AK-Ges-Nat

Nieuwe kerndoelen: 

kennisdomeinen: 

Mens en Maatschappij, Mens en Natuur en Burgerschap.

Gemeenschappelijke denk- en werkwijzen om kennis die tot de verschillende vakdomeinen behoort in breder perspectief te plaatsen. 

 , 

In Curriculum.nu juist de gemeenschappelijke denk- en werkwijzen centraal komen te staan om de kennis die tot de verschillende vakdomeinen behoort in breder perspectief te plaatsen.

Ontwikkelingen: Vernieuwde kerndoelen per 2027

Sonny

Hoe wordt er wereldoriënatie gegeven op jouw stageschool

1. Aparte vakken met methodes
2. Aparte vakken met zelf ontworpen lessen
3. Geïntegreerd via thema's, projecten met geïntegreerde methode
4. Geïntegreerd via thema's, projecten zelf ontworpen geïntegreerde methode

Sonny

Welke methode/werkwijze wordt op jouw stageschool gebruikt?

Sonny

Apart

Blink

Wijzer! 

Meander, Brandaan, Naut

4xwijzer

Wetenswaardig

Geintegreerd

Blink

IPC

Da Vinci

4x wijzer

Code D

Sonny

Vakintegratie: Verschuiving in het veld

Inspectierapport zaakvakonderwijs basisschool

2015: 80% werkt met los vakonderwijs in AK, GES EN N&T 

Onderzoek Brabantse scholen (De Groot-Reuvekamp, 2018)

2018 48 % losse vakken 38% geïntegreerd

2021 22% losse vakken 57 % geïntegreerd

De Groot-Reuvekamp, M. (2018). Onderzoek naar zaakvakonderwijs in Brabantse basisscholen: Losse vakken versus geïntegreerd onderwijs. Fontys Hogescholen.

De Groot-Reuvekamp, M. (2021). Tussen losse vakken en geïntegreerd onderwijs: De ontwikkelingen in Brabantse basisscholen. Fontys Hogescholen.

Sonny

Basis van de vakken: Concepten

1. Ontwikkelen van een geografisch wereldbeeld , historisch tijdsbesef en nieuwsgierigheid naar natuurlijke en materiële verschijnselen

 

2. Het verkrijgen van kennis van en inzicht in geografische vraagstukken , historische ontwikkelingen en de fysieke wereld 

 

3. Geografisch, historisch en natuurwetenschappelijk en technologisch redeneren

Sonny

 Algemeen didactisch model

Stroo, R. (2024). Vakdidactische kijkwijzerbundel: Instrument voor de begeleiding van studenten in hun (vak)didactische ontwikkeling. Hogeschool Leiden

Marlies

Uit vakdidactische kijkwijzer

Marlies

Algemeen Didactisch model

Kapstok

Van Graft & Kemmers (2007)

Bronnen

Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2017). Leiding geven aan leren. Leraren als didactisch leider in de klas. Noordhoff Uitgevers

Van Graft, M., & Kemmers, P. (2007). Onderzoekend en ontwerpend leren bij natuur en techniek: Basisdocument over de didactiek voor onderzoekend en ontwerpend leren in het primair onderwijs. Stichting Platform Bèta Techniek.

Van de Grift, W. J. C., & Van der Meij, L. J. H. (2012). Activerende directe instructie: Theorie en praktijk. Noordhoff Uitgevers

Van de Grift & Van der Meij (2012)

Ebbens & Ettekoven (2017)

Marlies

Geen EDI maar ADI

EDI is te specifiek, meer voor taal en rekenen

Versterken van het onderwijs via specifieke vakdidactiek

Algemeen didactisch model + Vakdidactisch model WO

                                                           

Marlies

Verhouding algemeen didactisch model -vakdidactisch model

Korte uitleg : doel didactisch model: hoe gebruik je het bij lesontwerp en verrijking

Het vakdidactisch model van aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek komen voor een belangrijk deel overeen.

Vakdidactisch basismodel wereldoriëntatie

1. Wat en waar? waarnemen en verwonderen
2. Waarom daar? Waarom toen? Hoe zit dit? verklaren inzoomen
3. Waar nog meer? Hoe was het in het verleden? Wat nog meer? herkennen en generaliseren
4. Hoe gaat het verder? redeneren en argumenteren

(Vakdidactische kijkwijzer H.7)

Marlies

Voorbeeld

Marlies

Onderbouwing

1 Altijd eerst inzoomen, gekoppeld aan een voorbeeld 

2 Daarna pas uitzoomen-generaliseren

Concreet gericht op de werkelijkheid

Vanuit inzicht

Effectief

Breinvriendelijk  

Marlies

Cognitieve load theory 

Hoe leert het kind (de mens)?

Sweller, J. (1988). Cognitive load during problem solving: Effects on learning. Cognitive Science, 12(2), 257–285. https://doi.org/10.1016/0364-0213(88)90023-7

Marlies

Marlies

Dual coding 

Twee soorten van coderen:

• verbaal  
• non verbaal

Nieuw woord wordt eerst als beeld en daarna als tekst opgenomen

blz. 85

Allan Paivio

Paivio, A. (1986). Mental representations: A dual coding approach. Oxford University Press.

Marlies

Hart-hoofd-handen

Ervaren

Alle zintuigen

Emoties

Breinvriendelijk

Dual coding

Belang beeldvormers

Irmie

Neurobiologisch onderzoek laat zien dat kinderen/volwassenen concrete ervaringen nodig hebben om de fysieke wereld te begrijpen.

Effectief kennis construeren bestaat uit emoties, ervaringen en kennis.

Verwondering zorgt voor betrokkenheid en interesse en nieuwsgierigheid

Afbeelding uit methode Code d Zwijsen

Naar de wereld toe

Irmie

En anders de wereld de klas in!

Irmie

Irmie

Aardrijkskunde

1 Wat en waar (lokaliseren)?

2 Waarom daar (verklaren)?

3 Waar nog meer (generaliseren)?

4 Hoe gaat het verder(waarderen)?

Hamer, A. d., Bakker, A., Broere, H., & Heck, M. v. (2007). Aardrijkskunde geven. Van Gorcum.

Marlies

Natuur & techniek

Onderzoeks- en ontwerpcyclus

1. Wat en waar (Waarnemen/verwonderen/probleem vaststellen)

2. Hoe zit dit? Waarom

is dit zo? Waarom zo? (verklaren/beschrijven - inzoomen)

3. Waar nog meer (generaliseren - uitzoomen)?

4. Hoe gaat het verder(waarderen)? (Concluderen, redeneren, argumenteren)

     HOE (naar werkvormen toe): hart (ervaren) - handen (doen) - hoofd (denken)

Sonny

Natuur en Techniek

Van Graft, M., & Kemmers, P. (2007). Onderzoekend en ontwerpend leren bij natuur en techniek: Basisdocument over de didactiek voor onderzoekend en ontwerpend leren in het primair onderwijs. Stichting Platform Bèta Techniek.

Start met een vraag

Start met probleem/wens

Extra bronnen

Basisbron OOL: Van Graft, M., & Kemmers, P. (2007). Onderzoekend en ontwerpend leren bij natuur en techniek: Basisdocument over de didactiek voor onderzoekend en ontwerpend leren in het primair onderwijs. Stichting Platform Bèta Techniek.

Bronnen Engels over de basis van deze theorie: 

Colburn, A. (2000). An Inquiry Primer, Science Scope 23 42-44

Kolodner, J. L., Crismond, D., Gray, J., Holbrook, J., & Puntambekar, S. (1998). Learning by Design from theory to practice. Proceedings of the International Conference of the Learning Sciences (ICLS 98), (pp. 16-22). Charlottesville, VA: AACE

Sonny

Geschiedenis

Van Boxtel, C., & Van Drie, P. (2018). Historisch redeneren: Onderwijs en leren in het geschiedenisonderwijs. Boom onderwijs.

1. Wat en waar? 

    waarnemen, historische context

2. Waarom daar? Waarom toen? Hoe zit dit?             

     redeneren, verklaren, oorzaak/gevolg

3. Waar nog meer? Hoe was het in het verleden? 

    Wat nog meer?

     herkennen en contextualiseren

4. Hoe gaat het verder? 

      argumenteren, continuïteit & verandering

Irmie

Opzet module

 oktober –november: 

Basisvakdidactiek per vak: theorie en praktijk (oefenen in stage)

Van alle vakken lessen geven

december-januari: 

Trio project: lessenserie ontwerpen (12 uur) en uitvoeren (4 uur) vanuit vakintegratie

                                            Zorg voor ruimte in je stage

Irmie

Stage

nov-dec- begin jan. oefenen met lessen per vak, voorbereiden en ervaringen meenemen naar colleges

eind januari uitvoeren 4 uur van ontworpen beroepsproduct

(overleg tijdig met mentor voor suggesties thema/onderwerp geintegreerde lessenserie)

Toetsing

Kennistoets 8 januari 2026 informatie: zie Brightspace

Zelfstudie

Begin feb. 2026 

Markt met productpresentaties, 

 Beroepsproduct inclusief handleiding 

Irmie

Vragen?

[e-mail]

[e-mail]

[e-mail]

Tot na de herfstvakantie!

Irmie

Wat neem je mee?

Irmie