2.5 DNA en de celcyclus

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

2.5 DNA en de celcyclus

Celdeling

• Waarom moeten cellen kunnen delen? 
• Hoe verloopt de celdeling?  

Waarom zijn 

celdelingen nodig?

• groei
• herstel/wondgenezing
• celvernieuwing/onderhoud
• ongeslachtelijke voortplanting (denk aan delende bacteriën)

Hoe verloopt de 
celdeling?

Cellen vermeerderen zich door   deling (+/- 20 uren)= mitose

Vóór deze deling:

-wordt de moedercel 2x zo groot

-verdubbelen de organellen

-verdubbelt de hoeveelheid DNA

De celdeling (celcyclus) in stapjes

-Voorbereiding op de celdeling: G1-S-G2= Interfase

-De uiteindelijke celdeling =Mitose

G1= Groeifase 1 : organellen x 2, cel groeit
S= Synthesefase : DNA verdubbelt
G2=Groeifase 2: voorbereiding op mitose

M= Mitose: DNA splitst in 2 porties en cel deelt

De S-fase: DNA verdubbeling = DNA replicatie

BINAS 76A

S-fase: DNA replicatie

Langs beide DNA-ketens wordt een complement gelegd.

Na deze verdubbeling bestaat 1 chromosoom uit 2 chromatiden.

S-fase: DNA replicatie

Chromosomen

• Chromosoom = gespiraliseerd DNA molecuul omwonden om eiwitten.
• Chromatiden = de helft van een chromosoom.
• Centromeer = bindingsplaats van de 2 identieke chromatiden.

M-fase: in 4 stapjes

BINAS 76A

Mitose - stap 1 Profase

• Kernmembraan verdwijnt
• Chromosomen spiraliseren (rollen op)
• Spoelfiguur ontstaat =>  Eiwitdraden die de chromosomen uit elkaar kunnen trekken

Mitose - stap 2 Metafase

• Chromosomen liggen naast elkaar op de equator van de cel.
   
• Spoelfiguur bij de polen met trekdraden bij de centromeren van elk chromosoom.
   
• Elk chromosoom is verbonden met beide spoelfiguren.

Mitose - stap 3 Anafase

• Trekdraden trekken de chromatiden uit elkaar.
  
  

Mitose - stap 4 Telofase

• Nieuw kernmembraan 
• Spoelfiguur verdwijnt 

Celdeling

• Waarom moeten cellen kunnen delen?  
• Hoe verloopt de celdeling? 
• Waardoor kunnen cellen ongecontroleerd gaan delen? 
• Wat is het verschil tussen een tumor en kanker? 

Controlepunten

• Tijdens de celcyclus zijn er controles om te zien of alle processen goed verlopen.

• G1-fase (P53)
• G2-fase
• M-fase

Controle celdeling

• Tumor Suppresor gen = gen dat als schakelaar genen van celdeling uit kan zetten om ongecontroleerde deling te voorkomen
  
• P53 = Tumor suppresor gen dat codeert voor het eiwit dat in de G1 fase controle uitvoert
  
• Apoptose = gecontroleerde zelfmoord van een cel
  

Van tumor tot kanker

• Tumor = een gezwel van cellen die ongecontroleerd delen. Celcyclus wordt niet meer goed gereguleerd.
• Kanker = een kwaadaardige tumor die zich door het lichaam verspreidt (metastase/uitzaaiing).
• Goedaardige tumor => tumor ingesloten door bindweefsel.

Kanker- behandelingen

• Chirurgie: verwijderen van de tumor
• Bestraling: vernietigen van de tumor door radio-actieve straling
• Chemotherapie: cytostatica (geneesmiddel dat de celdeling remt) voorkomen celdeling, ook van tumorcellen. Bijwerkingen, tast ook gezonde cellen aan.
• Immunotherapie: stimulering van het afweersysteem om zelf
   tumorcellen op te ruimen.

Celdeling

• Waarom moeten cellen kunnen delen? 
    Voor groei, herstel, vernieuwing, voortplanting
• Hoe verloopt de celdeling? Via de celcyclus: interfase en mitose
• Waardoor kunnen cellen ongecontroleerd gaan delen? 
   Als de controle checks niet goed gaan en er geen apoptose is
• Wat is het verschil tussen een tumor en kanker? 
   Een tumor kan ook goedaardig zijn, kanker is nooit goedaardig

Huiswerk

2.5 DNA en celcyclus

lees de paragraaf en beantwoord de vragen
2 tm 10