Les 2: retorische middelen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Overtuigen met retorica

Overtuigen met retorica

• Pak je schrift, zodat je straks aantekeningen kan maken.
• Je hoeft niet in te loggen.

Leerdoelen

• Je kent de retorische middelen: ethos, pathos, logos en kairos.
• Je kunt de retorische middelen herkennen.
• Je kunt de retorische middelen toepassen.

Argumentatie

                           Eugène Sutorius (professor strafrecht)

Als we denken dat we het met alleen de argumenten wel halen, komen we van een koude kermis thuis.

“Niet meer dan 50% van beslissingen in de rechtszaal berust slechts op argumentatie”

vier middelen om overtuigender over te komen.

Retorica van Aristoteles

Argumenteren zelf is een talige bezigheid, maar om te overtuigen is vaak meer nodig dan alleen een goed argument. Binnen de argumentatieleer richt de retorische leer zich op de kunst van de welsprekendheid of het overtuigen. Aristoteles verstaat onder ‘retorica’ de “vaardigheid om geschikte overtuigingsmiddelen te vinden om in een redevoering te gebruiken” 

Vier overtuigingsmiddelen

- ethos

- pathos 

- logos

(- kairos)

Opdracht

Je krijgt in de volgende slide een uitlegvideo over ethos te zien. Maak een samenvatting in je schrift van het besprokene.

Ethos (betrouwbaarheid/ deskundigheid/ charisma)

• De spreker laat zien dat hij/zij ervaring of kennis heeft.
• Toont moreel karakter of integriteit: eerlijk, rechtvaardig.
• Komt sympathiek, respectvol en professioneel over.
• Houdt rekening met non-verbale communicatie:

                     Oogcontact
                     Zelfverzekerde lichaamshouding
                     Vlotte maar duidelijke spreekstijl

                     Stemgebruik

Voorbeelden ethos

“Als docent zie ik dagelijks hoe belangrijk goed onderwijs is.” --> spreken uit ervaring

Een arts die spreekt over vaccins.

Een spreker die nette kleding draagt, rustig praat en beleefd blijft – zelfs tijdens een pittig debat.

Pathos - inspelen op emoties (van publiek)

Kenmerken:

• Gebruik van beeldende taal of verhalen (anekdotes).
• Speelt in op collectieve waarden of ervaringen (zoals veiligheid, familie, rechtvaardigheid).
• Zinnen met sterke emotionele lading of dramatische wendingen.
• Visuele en auditieve middelen zoals foto's, muziek, stiltes.

Voorbeelden pathos

“Stel je voor: je kind komt thuis, huilend, omdat hij gepest wordt op school...”

Een campagnefilmpje met trieste muziek en schrijnende beelden.

“Wij kunnen niet langer toekijken hoe mensen onder de armoedegrens leven.”

Opdracht

Je krijgt in de volgende slide een uitlegvideo over pathos te zien. Maak een samenvatting in je schrift van het besprokene.

Logos 

(logische redeneringen, feiten, bewijs --> verstand publiek)

Kenmerken:

• Gebruik van feiten, statistieken, grafieken, onderzoek.
• Heldere argumentatie en opbouw van een standpunt.
• Verwijzingen naar autoriteiten of wetenschappelijke bronnen.
• Voorzien van oorzaak-gevolgrelaties of vergelijkingen.

voorbeelden logos

“Uit CBS-cijfers blijkt dat 1 op de 5 jongeren last heeft van stress.”

“Als we de regels versoepelen, zal het virus zich sneller verspreiden. Dat zagen we ook in andere landen.”

Een spreker die een duidelijke structuur hanteert: probleem → oorzaak → oplossing.

Kairos

Kairos draait om timing en het creëren van het juiste moment. 

Een goede spreker herkent niet alleen het geschikte moment om iets te zeggen,

maar maakt dat moment soms zelf — door bijvoorbeeld:

• de aandacht van het publiek te richten op een urgent probleem,
• het debat te kantelen met een pakkende opening,
• of een stil moment te gebruiken om spanning op te bouwen.

Twee kanten van kairos

Aanpassen aan de context:

Zoals inspelen op de sfeer, het publiek of een actueel onderwerp.

Creëren van een retorisch moment:

Bijvoorbeeld door een slimme timing, onverwachte wending of een krachtige stilte.

Van welk retorisch middel wordt er gebruik gemaakt?

1. Ethos
2. Pathos
3. Logos

Van welk retorisch middel wordt er gebruik gemaakt?

1. Ethos
2. Pathos
3. Logos

Van welk retorisch middel wordt er gebruik gemaakt?

1. Ethos
2. Pathos
3. Logos

Welke retorische middelen zetten de kinderen in?

Voor welk cadeau kiezen de kinderen?

Vervolg les retorische middelen

Zie opdracht

nos.nl

Analyseren debat

Op woensdag 2 april 2025 vond er een plenair debat plaats in de Tweede Kamer over de gang van zaken over de ondertekening van de lintjes.

Je kiest zelf drie politici uit en je kijkt naar ethos, pathos, logos en kairos:

• Wat valt je op als je de drie personen met elkaar vergelijkt.

• Wie komt het krachtigst over?

Vul het schema in.

Debat

Opvallende zaken?

Interessant moment van Kairos: 5:38:22 min

Je herinnert je dit vast.

We kijken naar de eerste minuut van de toespraak van premier Rutte. Hierin kondigt hij aan dat Nederland in lockdown gaat. Wat kun je zeggen over ethos, pathos, logos en kairos?

Wat kun je zeggen over ethos, pathos, logos en kairos?