De Attische Tragedie

• Grieks
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

De Attische Tragdie

Ontstaan en ontwikkeling van de Griekse tragedie

• De oorsprong
  
• Stof
  
• Opbouw
  

De oorsprong

• Aristoteles: 
• dithyrambe, een koorlied ter ere van Dionysos
  
• Koor van Satyrs
  
• Aulos (fluit)
• Episoden uit het leven van Dionysos

De oorsprong

• Thespis: 
• hypokritès = ‘antwoordman’
  
• Verscheidene thema’s uit de hele mythologie
  
• Won in 534 v.Chr. een prijs
  

De oorsprong

• Tragedie betekent letterlijk ‘bokkenlied’
• Men weet niet waarom
  
• Kledij van koorleden
  
• Bok als prijs?
• Dans rond een altaar met een bok?
• Er zijn geen stukken van Thespis bewaard gebleven

De oorsprong

• Na Thepsis:
• Honderden tragedies, maar  slechts 31 bewaard gebleven
• De ‘Grote Drie’:
• Aeschylus (ca. 524-456): tweede acteur
  
• Sophocles (ca. 495-406): derde acteur
  
• Euripides (ca. 485-406)
  

Stof

• Meestal mythologische onderwerpen, slechts 4 titels van uitzonderingen bekend (Perzen, Aeschylus)
  
• Schrijver geeft visie op ethische vragen
• Mythes waren net als verfilmingen van een bekend boek: iedereen kende de hoofdlijnen, maar de schrijver had grote vrijheid
  

Opbouw

• Patroon:
• Proloog (inleiding)
  
• Parodos (opkomstlied van het koor)
  
• Eerste Epeisodion (bedrijf)
  
• Eerste Stasimon (koorlied op plaats)
  
• Aantal epeisodia/stasimons
  
• Exodos (aftocht van het koor)

Opbouw

• Tekstvormen
  
• Bodeverhaal 
• Stichomythie 
• Agon

Toneelopvoeringen in Athene

• De Grote Dionysa
• Wedstrijd
• De acteurs
• Het koor
• Productiekosten

De Grote Dionysia

• Jaarlijks religieus festival ter ere van Dionysos, want hij was ook brenger van extase en inspirator van het toneel
  
• Iedereen vrij, ook slaven
  
• Ook veel buitenlanders => internationaal karakter

De Grote Dionysia

• Tragedie-opvoeringen waren het belangrijkste deel
  
• Elk jaar drie tragediedichters, die als volgt werden geselecteerd:
  
• Iedere tragicus mocht een voorstel indienen bij het magistraat die de zorg voor het toneel had
  
• Deze magistraat selecteerde dan drie tragici
  

De Grote Dionysia

• De Dionysia verliep elk jaar volgens hetzelfde patroon:
  
• Vooravond: beeld van Dionysos uit tempel in een grote optocht door de stad => theater, waar het beeld werd neergezet
  
• Volgende dag: religieuze en niet-religieuze plechtigheden.
   Daarna loting voor de volgorde van de tragedies.
  
• 2de, 3e en 4e dag tragedievoorstellingen: één tetralogie per dag: trilogie gevolgd door een satyrstuk als voorbereiding voor de feestelijkheden
  
• Op één dag werden er komedies opgevoerd
  

De Grote Dionysia

• In de 5e eeuw in totaal 900 stukken die slechts een keer werden opgevoerd, op een paar uitzonderingen na (festivals op het platteland).
  
• Na de dood van Aeschylus werd besloten dat zijn stukken heropgevoerd mochten worden
  
• Pas na 386 v. Chr. werden in Athene ook andere stukken heropgevoerd bij gebrek aan goede tragediedichters.
  

Wedstrijd

• Opvoeringen waren ook wedstrijden
• Jury bestond uit gewone burgers (loting)
• Jury lette op het stuk in het geheel: misschien een verklaring voor topstukken die niet de eerste prijs wonnen (Medea)
• De prijzen zijn niet meer bekend. Wel weten we dat de winnaar een klimopkrans kreeg en dat zijn naam werd vereeuwigd in een stenen inscriptie.

De acteurs

• Dichter was ook regisseur, en koos drie acteurs uit
  
• Die drie acteurs konden echter meer dan drie rollen spelen d.m.v. maskers:
  
• Gemaakt van stijf linnen
  
• Gaten voor ogen en mond
  
• Voor mannelijke rollen: Rood
  
• Voor vrouwen: wit

De acteurs

• Bovenop het masker was een pruik bevestigd
  
• Geen emotie => Vaak uitdrukkelijk genoemd
  
• Acteurs waren meestal gekleed in grote, wijde mantels: die waren makkelijk te veranderen i.v.m. rolwisselingen
  
• Als schoenen droegen de acteurs de Kothurne, toneellaars, met een zool die in de loop van de tijd steeds hoger werd

Het koor

• Koor stelde meestal een groep mannen of vrouwen voor uit de stad waar het stuk zich afspeelde
  
• Van 12 naar 15 leden (5e eeuw)
  
• De rol van het koor werd steeds minder belangrijk: Eerst een functie in de plot van een stuk, later werd de plot steeds meer een zaak voor de acteurs onderling => koor werd meer een geïnteresseerde toeschouwer die raad en commentaar gaf
  

Productiekosten

• Enorme bedragen
  
• Staat betaalde slechts het salaris van de dichters en de acteurs
  
• De rest werd betaald door rijke burgers d.m.v. leitourgia
• directe belastingen en andere dingen, zoals het uitrusten van een schip of het verzorgen van een staatsbanket

Productiekosten

• Dit was erg eervol voor de uitgekozen Athener => prestige steeg B
• Bijna niemand weigerde dit te doen, ondanks de hoge kosten:
  
• Aankleding koor
  
• Vergoeding aan de koorleden voor de gemiste inkomens
  
• Hobospelers
  
• Choreograaf
  
• Maaltijd na afloop
  

Het theater

• De eerste tragedies op de Agora in een houten theater dat elk jaar werd afgebroken
  
• Na instorting in 498 v. Chr.: permanent theater tegen de zuidoostelijke helling van de Akropolis te bouwen, waar ook de tempel van Dionysos was
  
• Voortreffelijke akoestiek => voorbeeldfunctie
  
• Vele uitbreidingen => 4e eeuw v. Chr. 15.000 plaatsen