6.6: Sociaal gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

8.4 Sociaal gedrag

Wat is adequaat gedrag?

Leerdoelen

1. Je kunt verschillende vormen van sociaal gedrag herkennen en uitleggen.

2. Je kunt de functie van verschillende vormen van sociaal gedrag uitleggen 

Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is gedrag dat plaatsvindt bij onderlinge interactie tussen dieren.

Sociaal gedrag kan erg verschillen tussen diersoorten. Dit heeft te maken met de levenswijze van de dieren.

Sommige dieren leven solitair en hebben alleen contact met soortgenoten om te paren. Andere dieren vormen koppels (paren). Weer andere diersoorten leven in grote groepen. 

Noem een voorbeeld van een diersoort dat een solitair leven leidt

Noem een voorbeeld van een diersoort dat paren vormt

Noem een voorbeeld van een dier dat in groepen leeft

Signalen

Bij sociaal gedrag zijn signalen die individuen afgeven aan elkaar heel belangrijk

Signalen dienen als prikkels in sociaal gedrag en maken informatieoverdracht (communicatie) mogelijk

Signalen

Signalen kunnen worden afgegeven via:

1. Geuren
2. Kleuren
3. Geluiden
4. Houdingen
5. Gebaren

5.2 Sociaal Gedrag

Omgaan met soortgenoten is Sociaal gedrag. Of het nou gaat om paren, vechten of elkaar voedsel brengen.

Er zijn grofweg 3 soorten sociaal gedrag:

• Territorium gedrag
• Voortplantingsgedrag
• Groepsgedrag

Balts en bronst

Balts:

Gedragsketen die dieren uitvoeren voorafgaand aan het paren

Functie: 

Verhogen motivatie tot voortplantingsgedrag

Verlagen motivatie tot aggressiegedrag 

Versterken paarband 

De signalen bij de balts zijn altijd soortspecifiek. Op deze manier wordt voorkomen dat paring plaatsvind met andere soorten. 

De signalen in de gedragsketen stammen af van gedrag uit andere gedragssystemen zoals aanvals- en vluchtgedrag, voedingsgedrag en verzorgingsgedrag. We spreken dan van geritualiseerd gedrag.

Paringsgedrag (balts)

Baltsgedrag gevolgd door paring.

Balts vergroot de motivatie voor paring. Balts bestaat uit een gedragsketen.

Broedzorg

Verzorgen van de eieren/jongen

Broedzorg

Na de paringsdans (balts) komt

het paren. Na het paren, komen

er jongen. Het uitbroeden van of

grootbrengen van de jongen, heet 

broedzorg.

Territoriumgedrag

Samenleven met soortgenoten zorgt ook voor onderlinge competitie wat kan leiden tot onderlinge aggressie.

Door middel van territoriumgedrag proberen mannetjes een gebied voor zichzelf veilig te stellen waar ze kunnen eten en paren. Andere binnendringende mannetjes roepen dan ook dreiggedrag op. 

Territoriumgedrag

Dieren hebben een bepaalde gebied wat ze verdedigen tegen indringers. Zo'n gebied heet een territorium. 

Wat is territoriumgedrag?

• Territoriumgedrag is al het gedrag dat te maken heeft met het uitzetten en verdedigen van een territorium. 

• Er mag geen soortgenoot binnen het territorium komen.
• Vertoont dreiggedrag

Afbakenen met geurvlaggen

Conflict gedrag

Dreiggedrag is vaak een psychologisch spelletje en lang niet altijd zullen mannetjes ook daadwerkelijk gaan vechten. Dit leidt vaak tot conflict gedrag.

Conflict gedrag: 

Gedrag dat ontstaat als er voor meerdere gedragssystemen een even sterke motivatie is.

Bij een conflict weet een dier soms niet of hij moet vluchten of vechten. Dit kan leiden tot conflictgedrag. 

Een bijzondere vorm van conflict gedrag is oversprongsgedrag. Bij oversprongsgedrag gaat een dier opeens gedrag vertonen uit een heel ander gedragssysteem. 

Taakverdeling

Binnen een groep is er vaak een taakverdeling. Er zijn leiders en werkers.  

Als leider heb je een andere taak dan als werker. 

Er is sprake van een rangorde als er in een groep hoger geplaatste en minder hoog geplaatste dieren zijn. 

 

Bijvoorbeeld..

Bijen worden geboren als werkster, dar of koningin. 

Bij de geboorte ligt al vast wat ze in hun leven gaan doen. 

 

 

Overspronggedrag

Wanneer dieren in geval van een ruzie geen vlucht-, dreig- of aanvalsgedrag laten zien, maar iets heel anders. Noemen we dit oversprong gedrag.

Voorbeeld: Een hond gaat zich krabben en vlucht.

Voortplantingsgedrag

Voortplantingsgedrag is gedrag dat te maken heeft met voortplanting.Bijvoorbeeld:

• baltsgedrag
• broedzorg
• de paring

welk gedrag laat de pauw hier zien?

Groepsgedrag

Bij groepsdieren is veel sprake van sociaal gedrag. Ze werken vaak samen en hebben een taakverdeling.

Rangorde

In sociale groepen bestaan rangorden. Het hebben van rangorde zorgt ervoor dat een groep kan overleven. 

De rangorde kan door dominatie of leeftijd bepaalde worden. 

Rangorde (pikorde)

Vooral in groepen

Dominant

Rangorde bij kippen

We noemen dit ook wel de pikorde.

De dominante kip pikt de andere kippen.

De kip die onderaan de pikorde staat  zal door veel andere kippen gepikt worden.

De pikorde in een groep kippen

Imponeergedrag

Meestal is dreiggedrag genoeg om een gevecht te voorkomen. 

Dieren dreigen door gebruik te maken van imponeergedrag.

Imponeergedrag = gedrag waarbij een dier zich zo groot en indrukwekkend mogelijk maakt.

Verzoeningsgedrag

In een conflictsituatie toont het ondergeschikte mannetje vaak verzoeningsgedrag

Verzoeningsgedrag verlaagt de aggressie van de belager.

In de foto rechts steekt de aap zijn hand uit. Dit is verzoeningsgedrag.

Statenvormende insecten

Sommige soorten insecten leven in staten. 

In staten is er een duidelijke taakverdeling. 

Voorbeeld Bijen:

Bijen leven in staten van duizenden bijen. De meeste bijen zijn werkbijen. Zij beschermen de populatie, verzamelen voedsel en zorgen voor de larven.

Soorten sociaal gedrag:

-Territoriumgedrag 

[je eigen gebied verdedigen]

-Dreiggedrag

[Vaak kenmerken van vlucht & aanvalgedrag]

-Paringsgedrag

[balts die organismen uitvoeren bij voortplanting]

-Broedzorg

[ouders die voor kinderen zorgen]

-Rangorde

[meest dominante individu staat bovenaan de pikorde]

-Imponeer & verzoeningsgedrag

[gedrag in groepen om hogere rangorde te krijgen]

Communicatie

Territorium gedrag

Paringsgedrag

Broedzorg

Verzorgingsgedrag

Extra: Moraliteit bij dieren?

Geinteresseerd in dit onderwerp? Een lastige vraag die wetenschappers vaak hebben is waar komt moraliteit vandaan? Frans de Waal doet onderzoek naar moraliteit onder apen. Bekijk de video op de volgende slide als je het interessant vind. 

0