4. De gordel van smaragd

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Onderdeel: Nederlands-Indië

4. De gordel van smaragd

Wat gaan we doen?

1. Welkom

2.Leerdoelen terugkoppeling

3. Leerdoelen

4. Theorie

5. Aan de slag

6. Leerdoelen nabespreken

Leerdoelen terugkoppeling

1. Je kent de werking van het dualistische bestuursstelsel in Nederlands-Indië.

2. Je kent de reden waarom Javanen de Nederlanders niet gehoorzaamden.

3. Je kan uitleggen dat het cultuurstelsel steeds corrupter werd.

Leerdoelen

Je kent de economische gevolgen van het cultuurstelsel voor Nederland.

Je kent zowel de negatieve- als positieve gevolgen van het cultuurstelsel.

Je kan uitleggen dat zowel de Javaanse edelen als het Nederlandse gouvernement bijdroegen aan het corrupter worden van het cultuurstelsel.

Je kent de gevolgen van Max Havelaar voor het Nederlandse denken over Indonesië.

Theorie

Dankzij de invoering van het cultuurstelsel namen de inkomsten uit Java steeds verder toe. In 1850 was een derde van de Nederlandse staatsinkomsten afkomstig uit Indonesië. De Nederlandse schatkist werd statig gevuld door de inkomsten uit koffie, suiker en de kleurstof indigo. Dankzij de inkomsten uit Java bleven de belastingen in Nederland laag. Met de Javaanse rijkdommen werden zowel in Nederland als in Indonesië spoorwegen aangelegd, bruggen en fabrieken gebouwd.

Theorie

Ook de scheepsbouw werd nieuw leven in geblazen. Nederland stond tijdens de Gouden Eeuw bekend om haar scheepvaart. In de eeuwen daarna was Nederland snel ingehaald door landen als Engeland en Frankrijk. Dankzij de Nederlandse Handel-Maatschappij nam de vraag naar schepen toe; producten moesten namelijk vanuit Java naar Europa worden verscheept en alleen de NHM mocht dat doen. 

NHM: Nederlandsche Handel-Maatschappij (1824-1964). De NHM nam een belangrijke rol in het bevorderen van de handel tussen de Nederlanden en haar koloniën, met name Nederlands-Indië.

Theorie

Het succes van het cultuurstelsel wekte in het buitenland jaloezie op. Frankrijk en Engeland overwogen het Nederlandse bestuursstelsel in te voeren in hun eigen koloniën, omdat het zo effectief was gebleken. 

Maar dan komt er kritiek..

Theorie

Opschrijven:

Onder het pseudoniem Multatuli, publiceerde Eduard Douwes Dekker het boek Max Havelaar. Het boek uitte kritiek op Nederlandse ambtenaren die de Javaanse bevolking op gewelddadige wijze aan het uitbuiten waren.

Theorie

Verder (ook zelf goed lezen op Geschiedenis Vandaag):

Onder het cultuurstelsel was de werkdruk drie keer zo hoog als tijdens de VOC-periode: drie op de vijf Javanen moest exportgoederen verbouwen om aan de belastingen van de Nederlanders te kunnen voldoen.

Vooral de koffieplantages leverden zwaar werk op. Koffie groeide in hoge, afgelegen streken, die soms alleen bereikbaar waren langs smalle bergpaadjes. Koffie was in de 19e eeuw steeds winstgevender geworden, omdat in steeds meer Europese steden koffie werd gedronken. Als gevolg hiervan werden steeds meer plantages aangelegd. Om ruimte te maken voor deze nieuwe plantages werden hele stukken oerwoud weggekapt. Om aan genoeg arbeiders te komen, dwongen de Nederlanders de Javanen hele dorpen te verplaatsen naar die toekomstige plantages.

Plantages: Een plantage is een stuk grond waarop op grote schaal gewassen van één soort/type verbouwd worden. Plantages komen meestal voor in de tropen.

Theorie

Was alles dan negatief? Nee, gelukkig niet. 

Het cultuurstelsel bracht niet alleen ellende met zich mee. (1) De aanwezigheid van Nederland had een einde gemaakt aan de voortdurende oorlogen tussen de verschillende Javaanse heersers. (2)De verplichte bouwprojecten van het Nederlandse gouvernement waren dan wel niet vrijwillig, de Javaanse boeren kregen er wel voor betaald. (3)Zo werd veel geld gepompt in de tot dan toe vrijwel geldloze Javaanse economie. Het gevolg was dat de algehele welvaart iets was toegenomen.

Theorie

In de periode 1845-1850 werden grote delen van Java getroffen door hongersnoden en aardverschuivingen. In de zwaarst getroffen gebieden was een op de vijf Javanen om het leven gekomen. Het gouvernement besefte dat de druk op de bevolking en de natuur te groot was geworden. Daarom werden twee maatregelen genomen. 

1. De verplichte suikerrietcultuur werd afschaft en 

2. De aanleg van nieuwe koffie- indigo- en suikerrietplantages werd aan banden gelegd. 

De productie van dat soort winstgevende producten mocht voortaan alleen worden verhoogd door verbetering van de landbouwmethoden. Zo hoopte de Nederlandse overheid uitputting en erosie van het gebied te voorkomen, aangezien rijstvelden niet meer uitgeput werden en oerwoud niet meer omgekapt zou worden.

Theorie

Om hongersnoden in de toekomst te voorkomen, ging het gouvernement zich bemoeien met de productie van rijst. Het gouvernement ging de sawa omvang verdubbelen. De nieuwe rijstvelden zou de Javaanse bevolking van genoeg eten voorzien. Vanwege die rijstproductie kon de Javaanse bevolkingsomvang tussen 1850-1870 groeien van negen tot zestien miljoen.

Aan de slag

1. Lezen 4. de gordel van smaragd. 

2. Toetsvoorbereiding & Geschiedenis Vandaag. Maken de opdrachten van 4. De gordel van smaragd

Leerdoelen nabespreken

Je kent de economische gevolgen van het cultuurstelsel voor Nederland.

Je kent zowel de negatieve- als positieve gevolgen van het cultuurstelsel.

Je kan uitleggen dat zowel de Javaanse edelen als het Nederlandse gouvernement bijdroegen aan het corrupter worden van het cultuurstelsel.

Je kent de gevolgen van Max Havelaar voor het Nederlandse denken over Indonesië.