Burgerlijke Cultuur van de Nederlanden in de 17e eeuw - Les 1

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Burgerlijke cultuur van Nederland

17e eeuw

(1600-1699)

Waar denk je aan bij:
Burgerlijke Cultuur in Nederland
(17e eeuw)

Welke van onderstaande termen passen bij deze periode?

1. Eclectisch, consumptiemaatschappij, relativering
2. Vernieuwing, originaliteit, utopie, abstractie, interbellum
3. Calvinisme, tolerantie, ter lering en vermaak, vrije markteconomie
4. idealen Franse revolutie, escapisme, industrialisatie, gevoel staat centraal

Wie waren de machthebbers in de Nederlanden in de 17e eeuw?

1. De kerk
2. De adel
3. De boeren
4. De burgerij

De Nederlanden in de 17e eeuw

• Calvinisme 
• Strijd tegen Spanjaarden
• Geloofsvrijheid
• Unie van Utrecht
• Republiek

Het Calvinisme was voor een kleine maar belangrijke groep Nederlanders het geloof.

Zij vormden een belangrijke groep in de strijd tegen de katholieke Spanjaarden die de Nederlanden op dat moment

overheersten. De overgrote meerderheid van de Nederlanden was nog katholiek.

 in de strijd tegen de Spanjaarden, waren het de calvinisten die 

zich het felst verzetten, en die de roomskatholieken ervan wisten te overtuigen dat ook zij zich tegen de Spaanse  overheersing zouden moeten verzetten.  Dat was geen gering iets, want daarmee 

zouden de katholieken tegen de katholieke Spanjaarden en voor de calvinisten  moeten kiezen

 Onder invloed van het Humanisme (denk aan Erasmus) was 

gewetensvrijheid, tolerantie ten aanzien van andersdenkenden een belangrijke  verworvenheid geworden, en dat gaf de 

katholieken de mogelijkheid om toch mee te doen in de strijd tegen de katholieke  Spanjaarden. Ze wisten dat ze niet 

vervolgd zouden worden vanwege hun geloof of andere opvattingen. 

Op 23 januari 1579 sloten een aantal noordelijke Nederlandse gewesten een politieke overeenkomst: de Unie van Utrecht. De gewesten spraken onder meer af de Spanjaarden gezamenlijk te gaan bestrijden en géén afzonderlijk akkoord te sluiten met de Spaanse koning Filips II. De ondertekening van de Unie van Utrecht is een belangrijk moment in de Tachtigjarige Oorlog.

In die tijd was die geloofsvrijheid uniek, want in de omringende landen waren er felle  godsdiensttwisten, met vervolgingen van ‘ketters’. Dat de situatie in Nederland zo  anders was had onder andere te maken  met de unieke situatie in Nederland: het  was namelijk een republiek waarin zeven Nederlandse provinciën verenigd waren; een centralistisch, absoluut gezag ontbrak,  en de zeven provinciën hadden ieder hun eigen inbreng. 

De machthebbers: de Burgerij

• Regenten
• Platteland
• Gilden
• Vrede van Munster
• Gouden Eeuw

Nederlandse steden werden bestuurd door ‘regenten’; dat waren veelal leden van  vooraanstaande koopmansfamilies. In de  meeste gewesten (Staten / Provinciën) hadden de steden en daarmee vaak ook de regentenfamilies de grootste inbreng in de gewestelijke Statenvergadering. 

Volgens het verdrag van de Unie van Utrecht, zouden de gewesten in de StatenGeneraal gezamenlijk beslissen over belangrijke zaken. 

 Op het platteland waren er nog steeds adellijke  grootgrondbezitters, maar die lieten de  boeren wel delen van hun opbrengst op de  markten in de steden verkopen. Met de  winst die de boeren daaruit maakten, kochten ze allerlei gereedschap en  middelen om het land beter te bewerken waardoor de opbrengst steeds verder kon  stijgen. Dit zorgde voor een steeds sterker  ontwikkelende handel van de dorpen naar de steden. 

Daarnaast had je in de steden nog een belangrijk instituut: de gilden. Deze gilden waren reeds vanaf de Middeleeuwen belangrijke organen om de kwaliteit van  het ambachtswerk in stand te houden. 

Nadat in 1648 de Vrede van Munster gesloten was ( dit was het einde van de  tachtigjarige oorlog) werd Amsterdam de nieuwe wereldhaven, in plaats van Antwerpen. Vanuit deze nieuwe 

wereldhaven ontstond een druk handelsverkeer, onder andere naar Azië, Afrika en Amerika. De koopmansstand – de burgerij – kon zich mede daardoor als de belangrijkste stand ontwikkelen. 

 Terwijl men in de omringende landen druk bezig was met het achtervolgen van ‘ketters’ en met het naar zich toe trekken van de 

macht (zoals Lodewijk de XIVe ) kon de Nederlandse Republiek, met de gewetensvrijheid en het gunstige handelsklimaat, uitgroeien tot een van de machtigste en meest welvarende landen van de 17de eeuw. Deze eeuw waarin niet alleen handel en economie tot een grote bloei kwamen, kwamen ook de kunst en cultuur tot een grote bloei: dit alles zorgde voor de benaming ‘de Gouden Eeuw”. 

Burgerij 17e eeuw 

Burgers:  

• Rijke burgers besturen het land
• Zelfbewust
• Omringen zich met kunst / voorwerpen die laten zien hoe welvarend ze zijn

 

Amsterdam:

• belangrijkste handelscentrum vd wereld
• goederen werden hier vanuit Azië, Afrika, Amerika over Europa verspreid. 

Politieke situatie:

Nederland is een republiek en Amsterdam is een belangrijke stad. De Spanjaarden overheersen Nederlanden België(80jarige oorlog) Antwerpen is bezet door de Spanjaarden, veel rijke kooplieden trekken naar Amsterdam en Nederland om daar hun handel verder te drijven.

Economische situatie:

Rijke burgers geven veel geld uit aan kunst, kleding en huizen en de inrichting van huizen. Men belegt ook in allerlei zaken zoals de tulpenbollen. Zelfs bij de modale arbeider hangt kunst aan de muur. Reparaties aan de muur zijn namelijk duurder dan een schilderij!

Religie:  

Protestants/calvinisme, kale onversierde kerken. Katholieken zijn ondergronds.

De staatsgodsdienst was gereformeerd: calvinistisch.  

Er was geen godsdienstvrijheid, maar wel gewetensvrijheid: recht om te geloven wat je wilt.  

Sociale situatie:

De rijke burgers kregen meer macht/zeggenschap op allerlei fronten. 

 Rijken gaan ook buitenhuizen bouwen en de onderwerpen binnen de schilderkunst verandert.

Japan

• NL enige land die handel mocht drijven
• Porselein meenemen
• Namaken

Delfts blauw

Wat was er aan de hand in NL vóór het ontstaan van de Republiek der Nederlanden?

Voor wie werkten kunstenaars vooral voor de 17de eeuw? En voor wie tijdens de 17e eeuw?

Barok 

Zuid-Europa / Frankrijk

• Uitbundige Katholieke stijl door contra reformatie.
• Barok is de stijl van het absolutisme (Lodewijk 14e)
• Barok heeft kerk en hof als grootste opdrachtgevers
• Absolute vorst (Lodewijk 14e) met adellijke elite besturen het land.

Burgelijke cultuur NL

•  Ingetogen protestantse burgelijke invulling waarbij particuliere opdrachten leidend zijn voor de kunstproductie.
• Bloeiperiode economie, politieke macht en kunst "Gouden Eeuw"
• Rijke burgers besturen het land

Tegelijkertijd in het zuiden van Europa........

Barok

De barok is een Europese stijlperiode die aan het begin van de 17e eeuw in Italië tot ontwikkeling kwam en tot in de eerste helft van de 18e eeuw voortduurde, en die zich kenmerkt door overdaad van vorm en heftigheid van gevoelsuitdrukking. 

De barok kwam tot uiting op alle terreinen van de cultuur, zoals architectuur, tuinarchitectuur, schilderkunst, beeldhouwkunst, literatuur en muziek. 

Burgerij

Wie was je? 

Hoeveel geld had je? 

Hoe gedraag je je?

Soberheid, zuiverheid, zuinigheid

Kunstproductie

De kunstproductie werd in de 17e eeuw bepaald door de wensen van de burger, met voorliefde voor natuurgetouwe uitbeeldingen van het eigen burgerlijke leven. 

'Alles wat je ziet is de Schepping van God'

Er is een spanning tussen godsdienstige moraal (soberheid) en het genieten van rijkdom en welvaart (luxe)

Er is een spanning tussen godsdienstige moraal en het genieten van rijkdom en welvaart.
Leg dit uit in eigen woorden.

Welke genres bestaan in
de schilderkunst van de 17e eeuw?
(zoek op internet)

Zoek een voorbeeld van een groepsportret.

Zoek een voorbeeld van een genre stuk.